Βότανα και αρωματικά

Πληθώρα βοτάνων και αρωματικών φυτών είναι συνδεδεμένα άρρηκτα με την ελληνική κουλτούρα και κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στην καθημερινότητά μας, τόσο για το άρωμά τους όσο και για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Ακόμα ένα προσόν που έχουν αυτού του είδους τα φυτά είναι ότι προσαρμόζονται με μεγάλη ευκολία, πράγμα που σημάνει ότι η καλλιέργειά τους δεν περιέχει κάποια ιδιαίτερη δυσκολία. Ετσι, ακόμα και αν δεν ζείτε στην εξοχή, μπορείτε εύκολα σε ένα μικρό μπαλκόνι να καλλιεργήσετε τα δικά σας βότανα και αρωματικά. Για να το καταφέρετε, δεν χρειάζεστε τίποτα περισσότερο από γλάστρες, χώμα και φυσικά τα φυτά σας. Για το μπαλκόνι σας θα διαλέξετε βότανα που χρησιμοποιείτε συχνά στη μαγειρική αλλά και ως αφέψημα. Παρόλα αυτά, τολμήστε να εμπλουτίσετε τον προσωπικό σας κήπο αρωματικών φυτών με είδη που δεν έχετε γνωρίσει ακόμα.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι, αν και τα αρωματικά φυτά και τα βότανα φαίνεται να έχουν την τιμητική τους τα τελευταία χρόνια και να κερδίζουν συνεχώς περισσότερους φίλους, η ιστορία τους είναι τόσο παλιά όσο και η γη μας. Ειδικότερα, η χρήση των φυτών για φαρμακευτικούς σκοπούς είναι συνυφασμένη με τον πολιτισμό· η πρώτη γνωστή γραπτή αναφορά για θεραπευτικά φυτά έρχεται από τους Σουμέριους το 2200 πΧ. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Ελληνας Ιπποκράτης, κατέγραψε περίπου 400 είδη βοτάνων των οποίων η χρήση ήταν γνωστή κατά τον 5ο αιώνα πΧ. και ο Διοσκουρίδης κατά τον 1ο αιώνα μΧ. έγραψε μια βοτανική χρησιμοποιώντας 600 φυτά.

Ο άνθρωπος ήταν επίσης πληροφορημένος, από την αρχή του πολιτισμού, για τα αποτελέσματα των αρωμάτων στο σώμα, στο μυαλό και στα συναισθήματα. Τα λουλούδια χρησιμοποιούνταν για να προσελκύσουν αγάπη, φαγητό και προστασία. Τα αρωματικά φυτά χρησιμοποιούνταν για να γιατρέψουν το σώμα. Τα πιο ακριβά λουλούδια προσφέρονταν στους θεούς και στις θεές ως θυσία, ενώ η χρήση αρωματικών θυμιαμάτων έχει καταγραφεί από την αρχαιότητα.

Πριν μπούμε στη διαδικασία να δημιουργήσουμε με τη φαντασία μας το μικρό μας «κήπο μυρωδικών και βοτάνων», θα πρέπει να έχουμε κάποιες βασικές παραμέτρους κατά νου, ώστε να έχουμε το επιθυμητό αρωματικό και θεραπευτικό αποτέλεσμα. Συγκεκριμένα, τα περισσότερα είδη αρωματικών φυτών αναπτύσσονται καλύτερα σε σημεία με αρκετό ήλιο, προστατευμένα από τους ανέμους και τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ, αν πρόκειται να τα φυτέψετε σε γλάστρες, προμηθευτείτε από το φυτώριο ένα μείγμα χώματος πλούσιο σε οργανικές ουσίες. Ωστόσο, και στον κήπο θα πρέπει να διαλέξετε το σημείο όπου θα τα φυτέψετε, ώστε να είναι αρκετά ευήλιο και, αφού καθαρίστε το χώμα από πέτρες, ρίζες και ξερά φύλλα, να προσθέστε οργανική ουσία και άμμο για καλύτερη στράγγιση.

Θυμηθείτε ότι τα φυτά είναι σαν τα πρωτάκια την πρώτη μέρα στην τάξη και στοιχίζονται ανά ύψος. Ετσι, φροντίστε να φυτέψτε μαζί τα είδη που έχουν παρεμφερείς ανάγκες, βάζοντας παράλληλα τα ψηλότερα είδη πιο πίσω και τα χαμηλά πιο μπροστά, ώστε να μοιράζεται σωστά το φώς. Καλό θα ήταν επίσης να έχουμε υπόψη μας τις βασικές ανάγκες των αρωματικών φυτών και των βοτάνων. Χρειάζονται συχνό πότισμα τουλάχιστον δύο με τρεις φορές την εβδομάδα ή και περισσότερο όταν κάνει πολλή ζέστη. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν ο βασιλικός, η μέντα, ο μαϊντανός, το σέλινο, ο άνηθος, ο δυόσμος και η μαντζουράνα. Αντίθετα, πιο αραιό πότισμα μία με δύο φορές την εβδομάδα χρειάζονται το δεντρολίβανο, η λεβάντα, η κάππαρη, το φασκόμηλο, η δάφνη, το θυμάρι, η ρίγανη, το θρούμπι και το δίκταμο. Επίσης, ενώ ο γενικός κανόνας για τα αρωματικά φυτά λέει ότι ο ήλιος αυξάνει τη μυρωδιά, υπάρχουν φυτά που αντέχουν και σε ημισκιερά μέρη, όπως ο βασιλικός, η δάφνη του Απόλλωνος, το φασκόμηλο, το κάρδαμο και η ρόκα, ενώ ανθεκτικά στο κρύο είναι το σέλινο, ο μάραθος, η δάφνη του Απόλλωνος, η ρόκα, το φασκόμηλο, το  θυμάρι και η ρίγανη.

Ανάλογα με τα είδη που θα φυτέψετε, προμηθευτείτε πλαστικές ή πήλινες ζαρντινιέρες με βάθος 25-30 εκ. και τις αντίστοιχες βάσεις πάνω στις οποίες θα τις τοποθετήσετε. Μην ξεχάσετε να ανοίξετε τρύπες στον πάτο τους και να βάλετε λίγο χαλίκι για τη στράγγιση του νερού. Επίσης, αν φυτέψετε μια γλάστρα μόνο από τα παρακάτω αρωματικά, πέρα από το άρωμα και τη διακοσμητική τους αξία, θα τα αξιοποιήσετε με διάφορους τρόπους:

• Δάφνη (μαγειρική, αντισκωριακό, ποτ πουρί)



• Λουίζα (αφέψημα, γιατροσόφια, ποτ πουρί)



• Λεβάντα (καλλωπιστική, εντομοαπωθητική, αντισκωριακή)



• Δυόσμος (μαγειρική, αφέψημα)



• Μέντα (φρουτοσαλάτες, γλυκά, αναψυκτικά, λικέρ, αφέψημα)



• Σέλινο (μαγειρική)
• Ρίγανη (μαγειρική, γιατροσόφια)
• Δεντρολίβανο (μαγειρική, αφέψημα, γιατροσόφια)
• Φασκόμηλο (μαγειρική, αφέψημα, γιατροσόφια)
• Βασιλικός (μαγειρική, αφέψημα)
• Αρμπαρόριζα (γλυκά του κουταλιού)


Επίσης στα όχι τόσο διαδεδομένα φυτά ανήκει ο δίκταμος, από τα χαρακτηριστικά φυτά της Κρήτης, που χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση της γρίπης, του πονοκεφάλου και των πεπτικών διαταραχών. Σε εξωτερική χρήση βοηθά στην επούλωση τραυμάτων και την εξάλειψη των μωλώπων. Ακόμα δρα σπασμολυτικά και συμβάλλει στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των κυκλοφορικών και καρδιολογικών προβλημάτων.

Το ταραξάκο είναι πικρόχορτο, το οποίο διεγείρει της εκκρίσεις της χολής, τονώνει τη λειτουργία του ήπατος και καταπολεμά τη δυσκοιλιότητα, το ζαχαροδιαβήτη και τη χοληστερίνη. Διουρητικό, καταπολεμά την κατακράτηση υγρών, τις πέτρες στα νεφρά και την ουροδόχο κύστη. Θεωρείται εξαιρετικό για την πρόληψη και ήπια αντιμετώπιση των ρευματισμών και της κόπωσης του οργανισμού. Στη γαστρονομία χρησιμοποιείται ως σαλάτα ωμό ή βρασμένο, με λίγο λεμόνι και ελαιόλαδο.

Στη λουίζα θα σας μαγέψουν τα μικρά ανθάκια που στολίζουν αυτό τον όμορφο φυλλοβόλο θάμνο, άλλοτε λευκά, μοβ ή ανοιχτόχρωμα πράσινα. Στη συνέχεια, η όσφρησή σας θα συλλάβει εκλεπτυσμένες λεμονάτες μυρωδιές να δροσίζουν ευχάριστα το χώρο, ενώ, όταν βράσετε τα λογχοειδή πράσινα φύλλα της, θα γευτείτε στον ουρανίσκο σας μια ευχάριστα ξινή γεύση που θα σας χαρίσει ευεξία.

Το βαλσαμόχορτο είναι γνωστό από την αρχαιότητα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση δερματολογικών προβλημάτων, την επούλωση πληγών και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Στις μέρες μας, όμως, είναι ένα από τα βότανα που έχουν ερευνηθεί περισσότερο και με ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της ήπιας και μέτριας κατάθλιψης και άλλων ψυχικών και νευρολογικών διαταραχών. Για το βαλσαμόχορτο υπάρχουν συνταγές για έλαιο, αλοιφή, πόσιμο έγχυμα και για βάμμα.

Η φασκομηλιά είναι ένα πολύ γνωστό βοτάνι με έντονη οσμή και γεύση. Χρησιμοποιείται ευρέως από τη λαϊκή ιατρική για την ίαση κρυολογημάτων και προβλημάτων στο στομάχι. Εν γένει θεωρείται τονωτικό και πίνεται με την προσθήκη μελιού. Διαδεδομένη είναι και η χρήση του αιθέριου ελαίου που βγαίνει από τη φασκομηλιά και χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των πόνων των δοντιών.
Η μαντζουράνα βοηθά στη ρύθμιση του τυμπανισμού, στους κολικούς και στα αναπνευστικά προβλήματα. Θεωρείται ένα πολύ καλό τονωτικό, βοηθά στην απαλλαγή από άγχος, αϋπνίες και πονοκεφάλους. Είναι πολύ καλή πηγή οξειδωτικών, ιχνοστοιχείων, μετάλλων και βιταμινών και δρα ως ένα γενικό τονωτικό, αλλά και καταπραϋντικό του νευρικού συστήματος.

Ο απήγανος είναι φαρμακευτικό φυτό, γνωστό και ως «αντιμαγικό», με έντονη, αμφιλεγόμενη μυρωδιά. Ευδοκιμεί σε απάνεμα μέρη, με ήπιο κλίμα και τα καλοκαίρια παρουσιάζει έντονη ανθοφορία, με άνθη κίτρινα σε επάκριες ταξιανθίες. Κλαδεύεται ελαφρά κάθε χρόνο στις αρχές Μαρτίου. Εχει εντομοαπωθητικές ιδιότητες και είναι αρκετά αποτελεσματικό στην απώθηση των φιδιών.

Το θυμάρι συνιστάται σε προβλήματα στομάχου και εντέρων, στην ανακούφιση από το βήχα, το συνάχι και από τη γρίπη, στην τόνωση του νευρικού συστήματος και ως καταπραϋντικό. Επίσης, στις περιπτώσεις πνευματικής κατάπτωσης και στο άγχος. Χαρίζει πνευματική διαύγεια και τονώνει τα νεύρα. Χρησιμοποιείται στη μαγειρική και ως αρωματικό στις ελιές.

Το αιθέριο έλαιο της καλεντούλας χρησιμοποιείται από την ιατρική ως εμμηναγωγό, καθώς και για τις επουλωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές του. Είναι αντισηπτική, αντιβακτηριακή, ενισχύει την επούλωση εγκαυμάτων, καψαλισμάτων και κεντρισμάτων από έντομα, καθώς και τη θεραπεία του μολυσματικού κηρίου. Χρησιμεύει επίσης στην αντιμετώπιση της φλεβίτιδας και των χιονιστρών, ενώ τα κρύα εκχυλίσματα χρησιμοποιούνται σε οφθαλμικές πλύσεις για επιπεφυκίτιδα. Ο χυμός της εξαφανίζει τις κρεατοελιές και τους κάλους.

Στην αρχαιότητα ο δυόσμος ήταν φάρμακο εναντίον της χολέρας, αλλά και αντιεμετικό. Ο Διοσκουρίδης τον συνιστούσε ως κατάπλασμα για πονοκεφάλους. Ο χυμός του θεράπευε τους πόνους των αυτιών. Χρησιμοποιείται ευρέως στη μαγειρική ως καρύκευμα, αλλά έχει και φαρμακευτικές ιδιότητες. Είναι αντισπασμωδικό, καταπραϋντικό, στυπτικό και ιδανικό για τις δερματικές παθήσεις. Εκτός από τις δερματοπάθειες, χρησιμοποιείται για τους ρευματισμούς, τη χοληστερίνη και τους κολικούς.