«Τα γρόσια και τα γράμματα» της ψηφιακής εποχής

Πριν από λίγες μέρες ένας καλός φίλος από τα Γιάννενα με προέτρεψε να διαβάσω ένα από τα κείμενα της Περιφέρειας Ηπείρου που «μιλούσαν» για τις προτεραιότητες της σχετικά με την προώθηση της οικονομίας της «έξυπνης εξειδίκευσης» στην περιοχή. Σε ένα από αυτά διάβασα για την προτεραιότητα εκείνη που αναδεικνύει τη συμβολή των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην ενσωμάτωση του πολιτισμού στην αλυσίδα της βιομηχανίας της εμπειρίας. Πολλές άγνωστες λέξεις και έννοιες; Μπορεί… Ας κάνουμε τα πράγματα απλά, πολύ απλά.



Το απόγευμα του Σαββάτου -και κυρίως το πρωί της ίδιας μέρας- στον χώρο του Κάστρου των Ιωαννίνων, κάτω από τις πολεμίστρες, κατάλαβα πώς οι θεωρητικές αναλύσεις των τεχνοκρατών δεν αξίζουν μια όταν μπορείς να ζήσεις και να βιώσεις ένα μικρό θαύμα. Μεγάλα λόγια; Καθόλου. Το Μουσείο Αργυροτεχνίας -το 9ο μέλος του Δικτύου των Θεματικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς(ΠΙΟΠ)- είναι ένα μικρό θαύμα, καθώς συνταιριάζει πράγματα που δεν συμβαίνουν συχνά (ή και καθόλου μέχρι τώρα) σε αυτή τη χώρα.

Στο σημείο αυτό μια παρένθεση. Για να λειτουργήσει και να αποδώσει καρπούς (και έσοδα) η βιομηχανία της εμπειρίας (που στηρίζεται στη σύνδεση του πολιτισμού και του τουρισμού με τις δημιουργικές βιομηχανίες), χρειάζεται υποδομές. Μια από αυτές τις υποδομές είναι και ένα μουσείο που ενσωματώνει όλες τις διαθέσιμες σύγχρονες τεχνολογίες και παράγει ένα ξεχωριστό προϊόν εμπειρίας.

Το Μουσείο Αργυροτεχνίας στην Ακρόπολη του Κάστρου των Ιωαννίνων έχει αυτά τα συγκεκριμένα αξιοπρόσεκτα και αξιοποιήσιμα χαρακτηριστικά. Αλλά δεν είναι μόνο αυτά. Το σημαντικό στην περίπτωσή του είναι για παράδειγμα η ενσωμάτωση ενός σύγχρονου μουσείου μέσα σε ένα διαχρονικό μνημείο με ιστορικές φορτίσεις και συμβολισμούς - το μουσείο σέβεται το μνημείο και το μνημείο υποδέχεται και αγκαλιάζει το μουσείο. Το ένα μέσα στο άλλο σε ένα απίθανο δέσιμο αν και τα δύο μπορούν να διατηρούν την αυτονομία και την διακριτότητά τους.
  
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Σε μια ξεχασμένη -παραδομένη σε παραβατικές συμπεριφορές- γωνιά του Κάστρου, το ΠΙΟΠ και η ομάδα των στελεχών γύρω από την πρόεδρο του, κ. Σοφία Στάικου, έχοντας διαμορφώσει το πλαίσιο ενός σχήματος σύμπραξης με το υπουργείο Πολιτισμού αλλά και τον Δήμο προχώρησαν με αρκετές δυσκολίες (τα «αγκάθια» φύτρωναν και ξαναφύτρωναν σε κάθε βήμα) στη δημιουργία ενός πρότυπου μουσείου που συνδυάζει την ανάδειξη της παραδοσιακής τέχνης με την ευρύτερη οικονομική και πολιτική ιστορία της περιοχής. Το μουσείο αποτελεί πρότυπο συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, καθώς στεγάζεται σε χώρους που έχουν παραχωρηθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με προγραμματική σύμβαση.



Επίσης, οι εργασίες αποκατάστασης βασίστηκαν σε εγκεκριμένες μελέτες και υλοποιήθηκαν σε στενή συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων. Ταυτόχρονα, το μουσείο είναι φτιαγμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργεί ως storyteller της ψηφιακής εποχής για την Ιστορία των Πολιτισμών που βρέθηκαν και έδρασαν στα Γιάννενα. Και όπως διάβασα σε ένα σχετικό κείμενο : «Σκοπός του Μουσείου Αργυροτεχνίας είναι η διάσωση της γνώσης για την ηπειρώτικη αργυροτεχνία, η διάχυση πληροφοριών στο ευρύ κοινό σχετικά με την τεχνολογία της, καθώς και η σύνδεση αυτής της τεχνολογίας με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της εποχής στην οποία αναπτύχθηκε και άκμασε. Δίνοντας έμφαση στην περιοχή των Ιωαννίνων και της Ηπείρου, αναδεικνύονται τα κοινωνικά- οικονομικά συμφραζόμενα στα οποία αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν τα τοπικά εργαστήρια αργυροτεχνίας, που επέδρασαν τόσο στην οικονομία όσο και στην πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής».



Με αυτές τις σκέψεις πήρα το πρωί του Σαββάτου τον λιθόστρωτο δρόμο για να βγω στη λίμνη. Η διαδρομή ήταν σχεδόν δεδομένη. Ευτυχώς η εμβληματική Νότια Πύλη ήταν ανοικτή και καθαρή - μακάρι να μείνει για πάντα έτσι. Κοίταξα τη λίμνη - ήταν η πρώτη εικόνα. Γύρισα το βλέμμα πίσω. Ξανακοίταξα την ανοικτή Νότια Πύλη. Ξαναμέτρησα τα βήματά μου - από τη Νότια Πύλη έως το Μουσείο της Αργυροτεχνίας και μετά ένα ανέβασμα στα τείχη, στις πολεμίστρες. Αγνάντεψα την πόλη από ψηλά. Η θέα από εκεί, είναι η θέα της Ιστορίας.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας έγιναν τα εγκαίνια. Η Σοφία Στάικου μιλώντας στη σχετική τελετή είχε την ευκαιρία μεταξύ άλλων να επισημάνει τα εξής:



• «Το Μουσείο Αργυροτεχνίας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που αναδεικνύει τα άριστα αποτελέσματα στα οποία μπορεί να φτάσει η σύμπραξη μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα και στον πολιτισμό, που δεν είναι κάτι συνηθισμένο. Αρκεί, βέβαια, να υπάρχει πάντα το όραμα, η θέληση και οι κατάλληλοι άνθρωποι. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η πολύ καλή συνεργασία και το αποτέλεσμα, υπερέβησαν και τις αρχικές προσδοκίες – και μιλάμε για ένα Μουσείο που κατασκευάστηκε μέσα σε έναν μνημειακό τόπο. Μιλάμε για ένα κόσμημα, μέσα σε μία μοναδική ατμόσφαιρα, το βλέπετε, το ζείτε, το νιώθετε! Οφείλω, λοιπόν, ένα μεγάλο ευχαριστώ και πολλά συγχαρητήρια στις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού και ιδιαίτερα στην Εφορία των Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων. Πετύχαμε ένα θαυμάσιο έργο…»

• «Ο πολιτισμός έχει μία τεράστια σημασία, ειδικότερα σε περιόδους δύσκολες, σε περιόδους κρίσης οικονομικής, κρίσης ταυτότητας και αξιών. Ο πολιτισμός είναι η ιστορία μας, τα επιτεύγματά μας, είναι ο καλύτερός μας εαυτός, τα πλεονεκτήματα και οι αρετές ενός λαού, όπως διατρέχουν την εξέλιξη του τόπου μας. Ο πολιτισμός είναι έμπνευση και δύναμη για να διεκδικούμε και να διαμορφώνουμε πάντα το μέλλον μας. Και αυτό σήμερα, για την Ελλάδα, αποκτά σημασία βαρύνουσα. Μία αξία εκπαιδευτική, για να αποφεύγουμε τα λάθη και τις υπερβολές του παρελθόντος και μία δύναμη αντιπροσώπευσης μεγάλη, εκτός των εθνικών μας συνόρων, μία Ελλάδα που πιστεύει στις δυνάμεις της και μπορεί ακόμη να μεταδίδει φώς. Εγώ κρατώ τις ελπίδες μου ζωντανές!».



• «Τα μουσεία πρέπει να εκφράζουν και να υπηρετούν μια συνείδηση εξωστρέφειας. Το πιστεύω αυτό ακράδαντα, αυτό άλλωστε μας υπαγορεύουν η διεθνής εμπειρία και η διεθνοποίηση της αγοράς. Εμείς, θα προσπαθήσουμε τα επόμενα χρόνια να οργανώσουμε δράσεις στο εξωτερικό. Να προβάλουμε ευρύτερα το έργο αυτό. Να αξιοποιήσουμε νέους δρόμους και να προσθέσουμε έτσι μεγαλύτερη υπεραξία για τον τόπο, τον πολιτισμό και τον τουρισμό, στο μέτρο του δυνατού».

• «Ξεκινάμε σήμερα το 9ο Μουσείο μας στα Γιάννενα. Το θεωρώ εκ των πραγμάτων έναν πολύ θετικό συμβολισμό. Σε μια ιστορική πόλη της Ελλάδας, η οποία είχε πάντα την πρωτοπορία στις ευεργεσίες και την προσφορά στο τόπο, πρωτοπορία στο εμπόριο, τα γράμματα, την παραγωγή και την εξωστρέφεια. Αντιπροσωπεύει στις συνειδήσεις όλων μας μία Ελλάδα που διεκδικεί, ομονοεί, συνεργάζεται και δημιουργεί - είναι μία αναφορά αισιοδοξίας, που αποτελεί και την προοπτική διεξόδου για τη χώρα μας».



• «Ολοκληρώνουμε σήμερα ένα έργο προσφοράς στον πολιτισμό και τις τοπικές κοινωνίες της περιφέρειας. Είμαι σίγουρη ότι, και η επόμενη διοίκηση της Τράπεζας Πειραιώς, θα ακολουθήσει το δρόμο που χάραξε ο Μιχάλης Σάλλας, θα συμμεριστεί αυτή τη μεγάλη προσφορά και θα συνδράμει, ώστε να συνεχίσουμε το έργο μας για τον πολιτισμό. Ένα έργο με διεθνή αναγνώριση, το οποίο καρπούται η ελληνική κοινωνία. Να κερδίζουμε στην οικονομία και να προσφέρουμε στην κοινωνία, αυτός είναι ο γνώμονας.

»Αυτό πιστεύω ότι ταιριάζει σε όλους τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους και κυρίως στη φιλοσοφία του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς. Κλείνω με μια διαπίστωση: Οι υγιείς δυνάμεις αυτού του τόπου, οι άνθρωποι της παραγωγής και της δημιουργίας, αρνούνται – ευτυχώς – να συμβιβαστούν με την Ελλάδα που ομφαλοσκοπεί και βυθίζεται. Εμείς θα είμαστε στο πλευρό αυτών των υγιών δυνάμεων. Μαζί τους θα δώσουμε τη μάχη για την Ελλάδα που μας αξίζει».


Η τελευταία επισήμανση δεν πρέπει και δεν θα περάσει απαρατήρητη από όλους όσοι έχουν εμπλοκή και συμφέρον σε αυτή τη διαδικασία.

Αλλά, ας γυρίσουμε στο Μουσείο Αργυροτεχνίας, με το οποίο ολοκληρώνεται ένας πρώτος αλλά σημαντικός κύκλος δραστηριότητας. Ας αρχίσουμε με τη γεωγραφία: το Μουσείο Αργυροτεχνίας βρίσκεται στο Κάστρο Ιωαννίνων, και συγκεκριμένα στον δυτικό προμαχώνα της νοτιανατολικής ακρόπολης (Ιτς Καλέ). Καταλαμβάνει τις δύο στάθμες του προμαχώνα, καθώς και το κτίσμα των παλαιών μαγειρείων που εφάπτεται σε αυτόν.



Με δύο λόγια τι είναι το νέο μουσείο; Συγκεκριμένα, πρόκειται για τεχνολογικό μουσείο, καθώς πραγματεύεται την τεχνολογία της αργυροχοΐας κατά την προβιομηχανική περίοδο, αλλά ταυτόχρονα και για περιφερειακό μουσείο, με την έννοια ότι εστιάζει στην ιστορία της αργυροχοΐας στην περιοχή της Ηπείρου. Χρονικά, η μόνιμη έκθεση του Μουσείου καλύπτει τη μεταβυζαντινή περίοδο από τον 15ο αιώνα και έπειτα, χωρίς να λείπουν και οι αναφορές σε ακόμα παλαιότερες εποχές.

Και για το τέλος, μια γεύση από την εμπειρία της επίσκεψης: Στην είσοδο του Μουσείου, ο ήχος του σφυριού όπως δουλεύει για τη φιλοτέχνηση ενός αργυρού αντικειμένου, μεταφέρει νοερά τον επισκέπτη στο εργαστήρι του αργυροτεχνίτη. Αμέσως μετά, η χαρακτηριστική αργυρή κανδήλα «φωτίζει» ερωτήματα που βρίσκουν απάντηση καθώς αναπτύσσονται οι θεματικές ενότητες της έκθεσης. Ξεδιπλώνεται το χρονικό και τοπικό πλαίσιο της ηπειρώτικης αργυροτεχνίας, παρουσιάζεται η πρώτη ύλη, επεξηγούνται οι τρόποι επεξεργασίας και μεταποίησής της.



Με τη βοήθεια ποικίλων εποπτικών μέσων, ο επισκέπτης ανακαλύπτει βασικές παραδοσιακές τεχνικές μορφοποίησης και διακόσμησης αργυρών αντικειμένων (σφυρηλάτηση, χύτευση, συρματερή, σαβάτι, ανάγλυφο), μαθαίνοντας για τα στάδια που περιλαμβάνει κάθε τεχνική μέχρι τη δημιουργία του τελικού προϊόντος. Παράλληλα, γίνεται ξεχωριστή αναφορά σε Ηπειρώτες τεχνίτες αλλά και σε παραγγελιοδότες, ενώ παρουσιάζεται και η ηπειρώτικη αργυροχοΐα και τεχνοτροπία κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα.

Στο δεύτερο επίπεδο του προμαχώνα, η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει τη συλλογή χαρακτηριστικών έργων ηπειρώτικης αργυροχοΐας, με αντικείμενα από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα. Ηπειρώτικα αργυρά κομψοτεχνήματα με περίτεχνες λεπτομέρειες, κοσμήματα, ασημικά του σπιτιού, προσωπικά είδη, όπλα και πολεμική εξάρτυση, είναι μερικά από τα αντικείμενα της συλλογής. Παράλληλα, ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται τον χαρακτήρα και τον λειτουργικό ρόλο των αργυρών αντικειμένων αλλά και τη συμβολική ισχύ τους, καθώς τα έργα αργυροχρυσοχοΐας αποτελούν διαχρονικά σύμβολο κύρους, οικονομικής ευμάρειας και κοινωνικής καταξίωσης.



Στο Μουσείο, εκτός από τη συλλογή των αργυρών αντικειμένων και το επεξηγηματικό οπτικοακουστικό υλικό που τη συνοδεύει, υπάρχει αναφορά στη σύγχρονη αργυροτεχνία με δείγματα από τη δουλειά αργυροχόων που δραστηριοποιούνται σήμερα στην ευρύτερη περιοχή, συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων.



Στην επιβλητική ατμόσφαιρα του Κάστρου, τα αντικείμενα της μόνιμης έκθεσης, οι πολυμεσικές εφαρμογές, το αρχειακό φωτογραφικό υλικό, οι οπτικοακουστικές παραγωγές, συνιστούν τα ποικίλα εκθεσιακά «εργαλεία» μέσω των οποίων ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται τον ρόλο της αργυροτεχνίας στη διαμόρφωση της ταυτότητας της ευρύτερης περιοχής, αλλά και τη σημασία της για την παραγωγική ιστορία της χώρας μας.



Το Μουσείο Αργυροτεχνίας διαθέτει, επίσης, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, καθώς και χώρο για την υλοποίηση εκπαιδευτικών παιχνιδιών και προγραμμάτων. Στόχος του είναι να διασυνδεθεί στενά με την τοπική κοινωνία, μεταξύ άλλων και μέσω ποικίλων εκπαιδευτικών και πολιτιστικών δράσεων για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής αλλά και τους επισκέπτες του.