Η Ιόλη Ανδρέαδη είναι ένα από τα καινούργια πρόσωπα του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών. Η παράστασή της, “Young Lear”, θα παρουσιαστεί στην Πειραιώς 260 στις 17 και 18 Ιουλίου και η ίδια ανυπομονεί για αυτή τη συμμετοχή της. Η νεαρή σκηνοθέτις επέλεξε να ανεβάσει ένα έργο του Σαίξπηρ, σε ελεύθερη απόδοση από την ίδια και τον Αρη Ασπρούλη, το οποίο είχε παρουσιάσει σε μια διαφορετική προσέγγιση το 2014 στη Ρώμη.
«Πόσο επίκαιρος είναι σήμερα ο λόγος του Σαίξπηρ;» αναρωτιέμαι ξεκινώντας τη συζήτηση με την Ιόλη. «Ο λόγος του είναι επίκαιρος, με την έννοια ότι μας κάνει να σκεφτόμαστε και να νιώθουμε τον άνθρωπο, τον εαυτό μας, τον φίλο μας, τον γονιό και το παιδί, μέσα από ένα ιδιαίτερα οικείο πρίσμα», αναφέρει η ίδια και συνεχίζει: «Τα λόγια του Σαίξπηρ, η σειρά που μπαίνει η κάθε λέξη πίσω από την άλλη, εκφράζουν σκέψεις μας σημερινές, που μπορεί να μην ξέρουμε να τις πούμε με αυτή την ακρίβεια και την καθαρότητα, αλλά τις εννοούμε. Εχει τη δύναμη ο λόγος του να σε αφορά. Και συνήθως διαθέτει έναν απίστευτο ρυθμό, που μοιάζει με αυτόν του σημερινού καλού αστυνομικού μυθιστορήματος: θες κάθε στιγμή να μάθεις τι συμβαίνει αμέσως μετά - αυτό συμβαίνει γιατί σε κείμενα όπως τα δικά του συναντάμε τις απαρχές της σύγχρονης δραματουργίας. Επίσης, είναι επίκαιρος και επειδή διαλέγεται ο ίδιος με το παρελθόν -με αρχαίους μύθους, με τον Μεσαίωνα, με συγγραφείς που έγραψαν πριν από εκείνον- όπως ακριβώς κάνουν οι σύγχρονοι δημιουργοί. Και ταυτόχρονα ο Σαίξπηρ παρουσιάζει μέσα από έναν καθρέφτη, ή καλύτερα μέσα από ένα κρεβάτι ανατομίας, την εποχή του και την επικαιρότητά του - η οποία ωστόσο δεν είναι παρά μία εκδοχή της επικαιρότητας, που βασίζεται σε αποφάσεις του ίδιου του καλλιτέχνη. Τι πιο σύγχρονο ως διαδικασία;».
Από τα πρώτα κιόλας λόγια της Ιόλης καταλαβαίνω ότι έχει μελετήσει σε βάθος τόσο τον συγγραφέα όσο και το συγκεκριμένο έργο, για αυτό και η ελεύθερη απόδοση που έκανε είναι η δική της ανάγκη να ειπωθεί κάτι μέσα από αυτή την ιστορία. «Ακόμη κι αν είναι η ιστορία του Σαίξπηρ “με δικά μας λόγια”, η ίδια η επιλογή του τι φεύγει και τι μένει από το σαιξπηρικό κείμενο, του τι μετακινείται και πώς, του τι αλλάζει στην πλοκή, και βέβαια του τι γλώσσα χρησιμοποιείται στη μετάφραση και την απόδοση που δημιουργήσαμε, λέει πράγματα για το τι είναι αυτό που θέλουμε να ειπωθεί», σχολιάζει.
Στη δική της ιστορία όλα ξεκινούν στον προθάλαμο της αίθουσας χειρουργικών επεμβάσεων. Πέντε αδέρφια βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής, καθώς ο πατέρας τους υποβάλλεται σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη επέμβαση. Τα λεπτά περνούν. Υστερα από πολλές στιγμές αμηχανίας, φόβου και σιωπηρής αγωνίας, ο πρώτος γιος παίρνει τον λόγο. Αναλαμβάνει τον ρόλο του πατέρα. Τα λόγια του είναι τα λόγια του βασιλιά Ληρ - και ξεχειλίζουν αβίαστα από το στόμα του. Οι συνομιλητές του τον υποδέχονται διστακτικά. Γιατί κάποιος να θέλει τον ρόλο του πατέρα; Σταδιακά υποκύπτουν στο παιχνίδι του και τον ακολουθούν. Τον υπονομεύουν. Τον προκαλούν.
«Τι κοινό έχει ένας πατέρας στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου με έναν πατέρα-βασιλιά που αφήνει την εξουσία;» τη ρωτάω. «Είναι και οι δύο αδύναμοι: ο ένας σωματικά και ο άλλος κοινωνικά. Και οι δύο είναι αδύναμοι συμβολικά. Ο πατέρας μιας οικογένειας συμβολίζει τη δύναμη και ένα κρεβάτι νοσοκομείου απειλεί τη δύναμη αυτή. Ο πατέρας-βασιλιάς που αφήνει, και μάλιστα οικειοθελώς, την εξουσία, αφήνει μαζί της το κύρος του, δεν είναι πια ο ίδιος άνθρωπος για τους γύρω του. Επίσης και οι δύο χρήζουν φροντίδας από κάποιους άλλους. Τέλος, η κατάστασή τους επηρεάζει και άλλους: στην περίπτωση του πατέρα στο κρεβάτι, την οικογένειά του, και στην περίπτωση του βασιλιά, την οικογένεια και τον λαό του».
Στο τέλος, όμως, του πρωτότυπου έργου η κόρη που αγαπά τον πατέρα της, αλλά δεν ξέρει με ποιο τρόπο να του το δείξει, κερδίζει. Στη δική τους εκδοχή; «Υπάρχει και εδώ αυτή η εξέλιξη. Η κόρη που αγαπά πολύ τον πατέρα αλλά και τον αδερφό της, αυτόν που υποδύεται τον βασιλιά Ληρ στην ιστορία του νοσοκομείου, θα εμμείνει στην άποψή της για το τι είναι δίκαιο και σωστό και θα πάρει τις αποστάσεις της από τα αδέρφια της, αλλά στο τέλος θα “επιστρέψει”, όπως ακριβώς η Κορδέλια στο έργο του Σαίξπηρ, για να προστατέψει, να επικοινωνήσει και να αγαπήσει ξανά», μου εξηγεί η Ιόλη.
Η σκέψη για να ασχοληθεί με αυτό το έργο ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια και από τον στίχο «Εγινε παιδί ενώ εγώ έγινα πατέρας». Από εκεί ξεκίνησε μια διαδικασία που οδήγησε σε μια πρώτη παρουσίαση, που έχει όμως διαφορές με τη σημερινή. «Είναι διαφορετικές παραστάσεις», διευκρινίζει η Ιόλη. «Η παράσταση του '14 είχε άλλο κείμενο. Δεν είχε τότε πραγματοποιηθεί ελεύθερη απόδοση, αλλά μια διασκευή από την Annie Levy κι εμένα, που είχε χρησιμοποιήσει μία μόνο σκηνή από τον “Βασιλιά Ληρ”, επαναλαμβάνοντάς τη τρεις φορές. Για την παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών επιλέξαμε με τον Αρη Ασπρούλη να φτιάξουμε μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, ούτως ώστε το “πείραμά” μας να είναι ένα. Είναι πολύ δύσκολο αυτό, να είναι το πείραμα ένα. Και να το αποφασίσεις αυτό, είναι δύσκολο να το ακολουθήσεις μέχρι τέλους και να μην μπεις στον πειρασμό για πολλά πειράματα ταυτόχρονα», τονίζει και ζητάω περισσότερες λεπτομέρειες. «Με ένα κείμενο που αποτελεί μια κατανοητή ιστορία με ήρεμη δομή, η οποία αποφεύγει την αποδόμηση, θεωρήσαμε πως είναι πιο εύκολο να εστιάσουμε στο πείραμα του παντρέματος των δύο ιστοριών: της σαιξπηρικής και της νοσοκομειακής, εκείνης που διαδραματίζεται μεταξύ των αδερφών μιας οικογένειας», μου λέει. Αλλά και στον λόγο, αυτή τη φορά η μετάφραση έχει γίνει από την ίδια, με πολλή αγάπη και ταυτόχρονα με την επιθυμία να μιλιέται σήμερα και να είναι μεν ποιητικός ο λόγος, αλλά απόλυτα και γρήγορα κατανοήσιμος.
