Η θάλασσα των προσφύγων

«Επισκέφτηκα τη Λαμπεντούζα για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 2014, εξετάζοντας την ιδέα να γυρίσω μια δεκάλεπτη ταινία που θα παρουσίαζα σε ένα διεθνές φεστιβάλ. Η ιδέα των παραγωγών ήταν να δημιουργηθεί μια μικρού μήκους ταινία, η οποία θα έδειχνε μια διαφορετική εικόνα της Λαμπεντούζα, στη νωχελική και συνένοχη Ευρώπη, της οποίας η αίσθηση της έκρηξης προσφυγικής κρίσης είναι μπερδεμένη και διαστρεβλωμένη», γράφει ο Ιταλός σκηνοθέτης Τζιανφράνκο Ρόζι.



Τελικά η δεκάλεπτη ταινία έγινε ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους με τίτλο “Fuocoammare” (στα ελληνικά «Φωτιά στη θάλασσα»), που απέσπασε πριν από λίγες εβδομάδες τη Χρυσή Άρκτο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου. Στις 5 Απριλίου θα κάνει την ελληνική πρεμιέρα του στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, παρουσία του σκηνοθέτη και υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας.

Η Λαμπεντούζα είναι ένα μικρό ιταλικό νησί, που βρίσκεται μεταξύ της Σικελίας και των ακτών της Τυνησίας. Εδώ και πολλά χρόνια δέχεται καθημερινά ορδές προσφύγων, που επιχειρούν να διασχίσουν τη θάλασσα που ενώνει την Αφρική με την Ευρώπη. Πριν από έναν χρόνο η Λαμπεντούζα έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο, όταν ένα αλιευτικό που μετέφερε παράνομα μετανάστες από την Αφρική βυθίστηκε οδηγώντας στον πνιγμό 800 ανθρώπους. Στην πραγματικότητα όμως το ναυάγιο αυτό, που παρέσυρε στον βυθό της θάλασσας αθώες, απελπισμένες ψυχές, δεν ήταν ούτε το πρώτο ούτε το τελευταίο.

«Προσωπικά και για καιρό, η Λαμπεντούζα δεν ήταν παρά ένας θόρυβος φωνών και εικόνων, παραγόμενος από τηλεοπτικά σποτ, και τίτλοι που σοκάρουν σχετικά με θανάτους, καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, εισβολών και λαϊκιστικών εξεγέρσεων. Ωστόσο, όταν πήγα στο νησί, ανακάλυψα ότι η αλήθεια βρίσκεται αρκετά μακριά από αυτό που αναπαράγουν τα μίντια και οι πολιτικοί», εξομολογείται ο Ρόζι.



Για τις ανάγκες της ταινίας ο Ρόζι μετακόμισε στη Λαμπεντούζα. Έμεινε εκεί για περίπου έναν χρόνο παρακολουθώντας τη ζωή των κατοίκων του νησιού και των προσφύγων που καταφθάνουν σε αυτό. «Κατά τη διάρκεια του έτους που έμεινα στο νησί πέρασα τον μακρύ χειμώνα κι έπειτα τους θαλασσινούς μήνες, καταφέρνοντας να γνωρίσω τον πραγματικό ρυθμό του ρεύματος των προσφύγων. Ήταν απαραίτητο να πάω ένα βήμα παραπέρα από τη συνήθεια των μίντια να τρέχουν στη Λαμπεντούζα μόνο όταν υπάρχει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Ζώντας εκεί, συνειδητοποίησα ότι ο όρος έκτακτη ανάγκη είναι ανούσιος. Κάθε μέρα είναι μια έκτακτη ανάγκη. Κάθε μέρα κάτι συμβαίνει. Για να καταλάβεις την αληθινή αίσθηση της τραγωδίας, χρειάζεται όχι μόνο να είσαι κοντά, αλλά και να έχεις διαρκή επαφή», παρατηρεί.

Πήρε ειδική άδεια για να μπει και να κινηματογραφήσει εικόνες μέσα από το κέντρο κράτησης των προσφύγων. «Μου δόθηκε η δυνατότητα να δείξω το κέντρο, τους ρυθμούς και τους κανόνες του, τα έθιμα, τις θρησκείες και τις τραγωδίες του. Ένας κόσμος μέσα σε έναν άλλο κόσμο, αποκλεισμένος από την καθημερινή ζωή του νησιού. Η μεγαλύτερη πρόκληση για εμένα ήταν να βρω έναν τρόπο να κινηματογραφήσω αυτό το σύμπαν που θα μπορούσε να μεταδώσει μια αίσθηση, όχι μόνο πραγματικότητας, αλλά και ανθρωπισμού μέσα σε αυτή».

Δεν αρκέστηκε όμως σε αυτό. Επιβιβάστηκε σε ένα ιταλικό ναυτικό σκάφος που δραστηριοποιείται στις αφρικανικές ακτές και έμεινε στη θάλασσα για έναν μήνα. «Η εμπειρία να κινηματογραφώ κάτι τέτοιο δεν μπορεί να περιγραφεί εδώ», λέει. Όλα αυτά φτάνουν σ’ εμάς μέσα από τα μάτια του 12χρονου Σαμουέλε, που ζει στη Λαμπεντούζα.

«Συνειδητοποίησα ότι μέσω της καθαρής και παιδικής ματιάς του θα μπορούσα να πω την ιστορία του νησιού και των κατοίκων του με μεγαλύτερη ελευθερία. Τον ακολούθησα ενώ έπαιζε με τους φίλους του, στο σχολείο, στο σπίτι με τη γιαγιά του και στη βάρκα με τον θείο του. Ο Σαμουέλε μου επέτρεψε να δω το νησί διαφορετικά και με μία καθαρότητα που δεν γνώριζα πριν», σχολιάζει ο Ρόζι.



Για έναν κινηματογράφο «ήσυχο και χωρίς “πυροτεχνήματα”, ο οποίος αναμφισβήτητα αποτελεί μια ισχυρή γροθιά», γράφει ο Guardian στην κριτική του για την ταινία. Για ένα φιλμ που μπορεί να μεταστρέψει τη συζήτηση για το προσφυγικό, κάνει λόγο ο ίδιος ο Ιταλός Πρωθυπουργός, Ματέο Ρέντσι. Ενώ ο ίδιος ο Ρόζι παραλαμβάνοντας το βραβείο του στο Βερολίνο δήλωσε ότι στο βάθος της σκέψης του είναι αυτοί που δεν κατάφεραν ποτέ να φτάσουν στη Λαμπεντούζα. Η ταινία «Φωτιά στη θάλασσα» θα κάνει επίσημη, πανελλήνια πρεμιέρα στις 5 Απριλίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ μέσα στον Απρίλιο θα προβληθεί κανονικά στους κινηματογράφους.