Βήμα ενηλικίωσης

«Για μένα ο Μπέρνχαρντ είναι ο σπουδαιότερος συγγραφέας της εποχής μας», μου λέει ο Γιάννος Περλέγκας , που κάνει το σκηνοθετικό του ντεμπούτο με ένα έργο του κορυφαίου αυτού Αυστριακού δραματουργού. «Ιμμάνουελ Καντ» . Από τις 4 Φεβρουαρίου στο Θέατρο Τέχνης στη Φρυνίχου.

«Χρειαζόμουν μια αλλαγή, γιατί ένιωθα ότι χρησιμοποιώ συνέχεια τα ίδια και τα ίδια εργαλεία. Αυτό γινόταν μοιραία, γιατί σε πολλές παραστάσεις έχω κακοπάθει είτε από τη θολούρα της σκηνοθεσίας, είτε από την υπερσκηνοθεσία, είτε από τη σκέτη αφηγηματικότητα, που είναι τόσο διαδεδομένη πια στο ελληνικό θέατρο. Γι’ αυτό θέλησα να σκηνοθετήσω κάτι. Δεν είναι πρώτιστη φιλοδοξία μου να γίνω σκηνοθέτης», μου απαντά όταν αναρωτιέμαι γιατί επέλεξε να σκηνοθετήσει την παράσταση.

Η αγάπη του προς τον Μπέρνχαρντ δικαιολογεί απόλυτα την απόφασή του να κάνει το σκηνοθετικό του ντεμπούτο με ένα έργο του. «Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με το έργο του συμπίπτει και με την πρώτη φορά που είδα παράσταση του Λευτέρη Βογιατζή

. Ήμουν 10 – 11 χρονών και είδα το ‘’Ρίττερ Ντένε Φος’’. Δεν μπορούσα να καταλάβω και πολλά πράγματα, αλλά επειδή έβλεπα πολύ θέατρο από μικρός λόγω των γονιών μου η παράσταση αυτή με είχε καθηλώσει. Ακόμα θυμάμαι τον Λευτέρη πώς κατάπινε κάτι λουκουμάδες ερμηνεύοντας αυτούς τους μεγάλους μονολόγους του Μπέρνχαρντ», μου εξομολογείται.



Στα εφηβικά του χρόνια αρχίζει να διαβάζει κάποια από τα πεζά του έργα. Εκεί, γύρω στα 20, σταματά. «Ο Μπέρνχαρντ είναι τοξικός συγγραφέας. Αν τον πάρεις κυριολεκτικά μπορείς να μαυρίσεις επικίνδυνα. Κι εγώ είχα μαυρίσει», μου εκμυστηρεύεται. «Το έργο του Μπέρνχαρντ είναι ένα βιβλίο με άπειρες παραλλαγές. Αυτό αποτυπώνεται όχι μόνο στη θεματογραφία, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο γράφει. Είναι ένας υπέροχος στυλίστας της γραφής και από τους πολύ λίγους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που είναι αναγνωρίσιμος από τις πρώτες γραμμές του. Η γραφή του είναι μία κατά βάση μονολογική, ασθματική γραφή, που έχει να κάνει με τη δική του δυσκολία ομιλίας λόγω του ότι ήταν πνευμονοπαθής από νεαρή ηλικία».

Η επιστροφή στο έργο του Μπέρνχαρντ χρόνια μετά τον φέρνει σε επαφή με το συγκεκριμένο έργο. «Μόλις το διάβασα αισθάνθηκα ότι τελικά ο Μπέρνχαρντ είναι ο συγγραφέας που τα θέματά του ταυτίζονται με αυτό που θέλω εγώ να πω αυτή τη στιγμή. Είναι ένας συγγραφέας που ακουμπάει πολύ στις δικές μου αντιφατικές ιδιότητες. Είναι και καταθλιπτικός και αυτοσαρκαστικός, και σοβαρός και γελοίος, και άρρωστος και γνώστης της αρρώστιας του… Είναι και σεβαστικός με το παρελθόν και έχει την τάση να απελευθερωθεί από αυτό. Όλα αυτά με χαρακτηρίζουν όλα αυτά τα χρόνια στη δουλειά. Είμαι σε μια φάση της ζωής μου που θα ήθελα να σαρκάσω την κατάθλιψή μου, από την οποία υπέφερα χρόνια. Είναι το μέσο της χειραφέτησής μου αυτή η παράσταση», παρατηρεί ο Γιάννος.

Οι ήρωες του Μπέρνχαρντ είναι πολύ ισχυρά εγώ, που συστρέφονται διαρκώς γύρω από το πρόβλημά τους. «Γαντζώνονται γύρω από ένα αντικείμενο κάθε φορά είτε είναι η φιλοσοφία, είτε η τέχνη είτε η επιστήμη, κι αυτό το αντικείμενο είναι ο τρόπος τους να αντιμετωπίσουν τον κόσμο, που τον θεωρούν εχθρικό. Ταυτοχρόνως όμως τους εξοντώνει και ο κόσμος, αλλά και το ίδιο το αντικείμενο πάνω στο οποίο γαντζώνονται», μου εξηγεί.

Συγκεκριμένα στο «Ιμμάνουηλ Καντ», ο Μπέρνχαρντ φέρνει τον κορυφαίο φιλόσοφο του Διαφωτισμού στον 20ο αιώνα. Τυφλός και κουρασμένος ο Καντ ταξιδεύει με ένα υπερωκεάνιο στην Αμερική, προκειμένου να βρει το φως του. «Κατά τη γνώμη μου, κάνει μία ολόκληρη κριτική στον Διαφωτισμό. Βάζει τον βασικό πατέρα του Διαφωτισμού, τον άνθρωπο που έδωσε το φως στους ανθρώπους να χάνει το φως του και να ελπίζει κιόλας ότι πηγαίνοντας στην Αμερική θα το βρει. Έχουμε λοιπόν μία άρρωστη ευρωπαϊκή σκέψη, στα πρόθυρα του θανάτου και της τύφλωσης, που ελπίζει ότι στην Αμερική θα βρει το φως της συνταξιδεύοντας με τους υπόλοιπους εκπροσώπους αυτής της καταρρακωμένης Ευρώπης. Έχει σημασία ότι μέσα στο πλοίο βρίσκονται μαζί με τον Καντ, μια εκατομμυριούχος, που εκπροσωπεί το χρήμα, ένας καρδινάλιος – η εκκλησιαστική εξουσία, ένας ναύαρχος – η στρατιωτική εξουσία κι ένας συλλέκτης έργων τέχνης, που συμβολίζει το εμπόριο της τέχνης», μου επισημαίνει.



Ο Μπέρνχαρντ μέσα από το έργο ασκεί σκληρή κριτική σε μία ολόκληρη αντιπνευματική εποχή. «Μια εποχή, που μοιάζει να τελειώνει», αναφέρεται στο δελτίο τύπου. «Γιατί τελειώνει;» τον ρωτάω απορημένος. «Για τον Μπέρνχαρντ, όλη η εποχή της αστικής τάξης είναι ενιαία. Δηλαδή από τον Καντ μέχρι και σήμερα είναι μία εποχή, που την αισθανόμαστε ως μεταβατική. Εγώ πιστεύω ότι μια άλλη εποχή έρχεται. Πόσο μπορεί να πάρει και πόσο θα ψυχορραγήσουμε ακόμα δεν ξέρω. Πάντως αυτός είναι και ο λόγος που τα πρόσωπα στα έργα του Μπέρνχαρντ μονολογούν αδιάκοπα. Νιώθουν ότι αυτό είναι ένα τέλμα, που πρέπει να τελειώσει, αλλά δεν αισθάνονται ικανά να περάσουν σε κάτι άλλο. Νομίζω ότι αυτό είναι και το δικό μας δράμα», μου απαντά.

«Θα χαρακτήριζες το συγκεκριμένο έργο βαρύ;» αναρωτιέμαι. «Ο Μπέρνχαρντ έλεγε ότι όλες μου οι κωμωδίες είναι τραγωδίες και όλες μου οι τραγωδίες κωμωδίες. Το συγκεκριμένο έργο το ονόμαζε κανονική φάρσα. Εγώ θα έλεγα ότι ισορροπεί ανάμεσα στην κωμωδία και την τραγωδία τονίζοντας ότι τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται», σχολιάζει.

Φέτος συμπληρώνει 14 χρόνια στο θέατρο. Ήταν το 2001 όταν έκανε το ντεμπούτο του στο «Καθαροί πια» στο πλευρό του Λευτέρη Βογιατζή. Τον ρωτάω αν τον είχε στο μυαλό του σε όλο αυτό το εγχείρημα. «Συνεχώς. Καταρχάς η μετάφραση, που θα εκδοθεί, είναι αφιερωμένη στη μνήμη του. Ο Λευτέρης είναι παρών ανά πάσα στιγμή σε όλο αυτό. Οι ήρωες του Μπέρνχαρντ είναι ιδεώδη ‘’βογιατζικά’’ πρόσωπα. Έχουν όλη αυτή τη μανία με το αντικείμενό τους, την γκρίνια, την αμφιθυμία, τη σοβαρότητα, αλλά και τα αστεία στοιχεία που είχε ο Λευτέρης», μου λέει και συνεχίζει για τον μεγάλο του Δάσκαλο: «Προσωπικά με έχει καθορίσει όσο δεν με έχει καθορίσει κανείς. Χρόνια ολόκληρα – κι όταν δεν δούλευα μαζί του – του απολογούμουν συνέχεια. Θέλω λοιπόν με αυτή την παράσταση και να του αφιερώσω κάτι, αλλά παράλληλα και να απελευθερωθώ από αυτόν. Γιατί αυτός το ζήταγε. Ενώ σε υποχρέωνε να τον ακολουθήσεις κατά γράμμα, σε έβριζε λέγοντας σου να μην κάνεις ό,τι σου λέει. ‘’Γιατί δεν βρίσκεις έναν τρόπο να είσαι πιο πολύ εσύ;’’ Αυτό γίνεται μόνο μέσω της εμπειρίας. Δεν ξέρω αν είμαι σε θέση να το κάνω, αλλά είμαι σε θέση πια να το καταλάβω. Είναι λοιπόν μία περίεργη ιστορία ενηλικίωσης όλο αυτό».



Ο Γιάννος μεγάλωσε μέσα στο θέατρο. Εξαιτίας των γονιών του το θέατρο από μικρό παιδί ήταν η καθημερινότητά του. Πώς αισθάνεται σήμερα σε σχέση με το θέατρο; «Φοβάμαι ότι χωρίς αυτό δεν μπορώ να υπάρξω κι αυτό με πληγώνει πάρα πολύ, γιατί, όπως λέγαμε για τους ήρωες του Μπέρνχαρντ, νιώθω ότι μπορεί να γαντζώνομαι από αυτό και στο τέλος το θέατρο να με καταστρέψει αντί να είναι το όπλο μου για να αντιμετωπίσω τη ζωή. Όλα αυτά τα χρόνια δεν είχα βρει τον τρόπο να το κάνω με μεγαλύτερη ελαφρότητα και αίσθηση χαράς. Απλά νομίζω ότι μετά από αυτή την εμπειρία, αφού έχω κακοποιήσει με πολλούς τρόπους τον εαυτό μου, μπορώ πια όλο αυτό να το εξωτερικεύσω με μεγαλύτερη δύναμη με μεγαλύτερη χαρά και μεγαλύτερο πάθος. Και παράλληλα να μπορώ να χαίρομαι παραπάνω τη ζωή μου απ’ ότι την χαιρόμουν», μου εξομολογείται.

Στο τέλος της κουβέντας μας ζητάω το σχόλιο του για τα νέα δεδομένα που διαμορφώνονται στην χώρα μας μετά τις εκλογές. «Δεν θέλω να είμαι γκρινιάρης, αλλά δεν ελπίζω πολλά. Μέσω μίας νέας διαχείρισης δεν πιστεύω ότι θα βρεθεί λύση. Προσωπικά δεν πιστεύω σε αυτή την Ευρώπη, ούτε ότι μπορεί να υπάρξει λύση μέσω αυτής της Ευρώπης. Κι ούτε μπορώ να σκεφτώ τη ζωή μου με διάφορους συμβιβασμούς και μικροϋποχωρήσεις με τη λογική του ‘’εφικτού’’ και του ‘’λιγότερα χειρότερου’’. Αυτή η λογική μας βυθίζει σε νέα τέλματα και νέες απογοητεύσεις», μου τονίζει και καταλήγει: «Νιώθω ότι αν δεν μπορώ να είμαι συνδεδεμένος με ένα μεγαλύτερο όραμα και μία μεγαλύτερη αφήγηση από τη μικροαφήγηση των διευθετήσεων αν θα υπάρχει ΕΝΦΙΑ ή όχι, δεν μπορώ να συνεχίσω τη ζωή μου. Δεν μπορούν να είναι τα πράγματα καλύτερα αν δεν υπάρξει πραγματική ρήξη».