Η πράσινη στροφή της Ινδίας: Ανάπτυξη, όρια και στρατηγικά ρίσκα

Η ενεργειακή μετάβαση της Ινδίαδεν είναι απλώς ένα περιβαλλοντικό αφήγημα. Είναι μια βαθιά αναπτυξιακή και γεωπολιτική επιλογή, που συνδέεται άμεσα με τη βιομηχανική στρατηγική, την κοινωνική συνοχή και τη διεθνή εικόνα της χώρας. Σε μια οικονομία που συνεχίζει να αναπτύσσεται με υψηλούς ρυθμούς και σε έναν πληθυσμό άνω του 1,4 δισ. κατοίκων, η ενεργειακή επάρκεια δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εντάχθηκαν σε αυτό το πλαίσιο όχι ως ιδεολογική επιλογή, αλλά ως εργαλείο ισχύος και εν πολλοίς με βάση και τα τεκταινόμενα – γεωπολιτικές εξελίξεις ως αναγκαία επιλογή.

Από τον άνθρακα στη διαφοροποίηση

Για δεκαετίες, η Ινδία βασιζόταν ενεργειακά σχεδόν αποκλειστικά στον άνθρακα. Το μοντέλο αυτό εξασφάλισε φθηνή και σταθερή ηλεκτροπαραγωγή, αλλά άφησε πίσω του τεράστιο περιβαλλοντικό και υγειονομικό κόστος. Η αλλαγή κατεύθυνσης επιταχύνθηκε μετά το 2014, όταν η κυβέρνηση του Ναρέντρα Μόντι έθεσε την πράσινη ενέργεια στο κέντρο της εθνικής ατζέντας.

Η μετάβαση δεν σχεδιάστηκε ως ρήξη, αλλά ως σταδιακή μετατόπιση. Ο άνθρακας παραμένει παρών, όμως το ενεργειακό μείγμα άρχισε να διαφοροποιείται συστηματικά, με έμφαση στην ηλιακή και αιολική ενέργεια.

Ηλιακή ενέργεια - Το στρατηγικό πλεονέκτημα

Η ηλιακή ενέργεια αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της ινδικής πράσινης στρατηγικής. Η γεωγραφία της χώρας προσφέρει εκτεταμένες περιοχές με υψηλή ηλιοφάνεια, επιτρέποντας την ανάπτυξη γιγαντιαίων φωτοβολταϊκών πάρκων αλλά και αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων σε στέγες κατοικιών και επιχειρήσεων.

Η επιλογή αυτή είχε και πολιτικό βάθος. Η ηλιακή ενέργεια προσφέρει ταχύτερη υλοποίηση έργων, χαμηλότερο κόστος εγκατάστασης σε σύγκριση με το παρελθόν και δυνατότητα συμμετοχής μικρότερων παικτών. Σταδιακά, τα φωτοβολταϊκά μετατράπηκαν από συμπληρωματική πηγή σε βασικό εργαλείο ενεργειακής ασφάλειας.

Αιολικά, υβριδικά σχήματα και σταθερότητα

Η αιολική ενέργεια ακολουθεί με πιο συγκρατημένο αλλά σταθερό ρυθμό. Οι τεχνικές απαιτήσεις, οι χωροταξικοί περιορισμοί και η ανάγκη για ισχυρό δίκτυο επιβράδυναν την εξάπλωσή της. Ωστόσο, η Ινδία παραμένει στις πρώτες χώρες παγκοσμίως σε εγκατεστημένη αιολική ισχύ.

Τα τελευταία χρόνια, η στρατηγική μετατοπίζεται προς υβριδικά έργα - συνδυασμό ηλιακής και αιολικής παραγωγής στο ίδιο έργο. Στόχος είναι η εξομάλυνση της παραγωγής και η μείωση της εξάρτησης από τις καιρικές συνθήκες.

Τα στατιστικά της μετάβασης - Τι δείχνουν οι αριθμοί

Οι αριθμοί αποτυπώνουν με σαφήνεια την κλίμακα της αλλαγής. Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Ινδία ξεπερνά πλέον τα 250 GW. Από αυτά, πάνω από 130 GW προέρχονται από φωτοβολταϊκά, περισσότερα από 50 GW από αιολικά πάρκα, ενώ το υπόλοιπο μοιράζεται μεταξύ υδροηλεκτρικών και βιομάζας.

Σε όρους ισχύος, οι ΑΠΕ αντιπροσωπεύουν περίπου το 45 % της συνολικής εγκατεστημένης ηλεκτροπαραγωγικής δυναμικότητας της χώρας. Ωστόσο, στο επίπεδο της πραγματικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, το ποσοστό παραμένει χαμηλότερο, κυμαινόμενο γύρω στο 25–30 % σε ετήσια βάση. Ο άνθρακας εξακολουθεί να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης βάσης.

Ενδεικτικό της δυναμικής είναι ότι σε ορισμένες ημέρες υψηλής ηλιοφάνειας και ανέμων, οι ανανεώσιμες πηγές έχουν καλύψει πάνω από το 50 % της ημερήσιας ζήτησης. Ο εθνικός στόχος για το 2030 είναι 500 GW μη ορυκτής εγκατεστημένης ισχύος - ένας στόχος που, αν επιτευχθεί, θα αλλάξει ριζικά τον ενεργειακό χάρτη της χώρας.

Το πρόβλημα της παραγωγής έναντι της ισχύος

Το χάσμα μεταξύ εγκατεστημένης ισχύος και πραγματικής παραγωγής παραμένει το βασικό δομικό πρόβλημα. Η αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, σε συνδυασμό με τη διαλείπουσα φύση των ΑΠΕ, διατηρεί τον άνθρακα στο σύστημα. Η μετάβαση, με άλλα λόγια, είναι εντυπωσιακή σε αριθμούς αλλά ακόμη εύθραυστη στη λειτουργία.

Αποθήκευση - Το επόμενο μεγάλο στοίχημα

Η αποθήκευση ενέργειας αποτελεί το κρίσιμο πεδίο της επόμενης δεκαετίας. Χωρίς μεγάλης κλίμακας μπαταρίες, αντλησιοταμίευση και ευφυή δίκτυα, η περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ θα συναντήσει φυσικά όρια. Η Ινδία επενδύει πλέον συστηματικά σε συστήματα αποθήκευσης και στο πράσινο υδρογόνο, επιδιώκοντας να μετατρέψει την πράσινη ενέργεια σε βιομηχανικό πλεονέκτημα.

Ο σιωπηλός κίνδυνος - Τα φωτοβολταϊκά απόβλητα

Πίσω από την εντυπωσιακή εξάπλωση των φωτοβολταϊκών κρύβεται ένα λιγότερο συζητημένο ρίσκο. Τα περισσότερα πάνελ έχουν διάρκεια ζωής 20–25 έτη. Αυτό σημαίνει ότι από τη δεκαετία του 2030 και μετά, η Ινδία θα βρεθεί αντιμέτωπη με τεράστιους όγκους φωτοβολταϊκών αποβλήτων.

Τα πάνελ περιέχουν γυαλί, αλουμίνιο αλλά και επικίνδυνα υλικά, όπως μόλυβδο και κάδμιο. Η ανεπαρκής ανακύκλωση ενέχει περιβαλλοντικούς και υγειονομικούς κινδύνους, ιδιαίτερα σε μια χώρα όπου μεγάλο μέρος της διαχείρισης αποβλήτων γίνεται ακόμη ανεπίσημα…

Σήμερα, η ινδική υποδομή ανακύκλωσης φωτοβολταϊκών είναι περιορισμένη. Υπάρχει ο κίνδυνος τα παλιά πάνελ να καταλήξουν σε χωματερές ή να αποσυναρμολογούνται χωρίς κανόνες, υπονομεύοντας το ίδιο το περιβαλλοντικό αφήγημα της πράσινης μετάβασης. Το ζήτημα δεν είναι θεωρητικό - αφορά εκατομμύρια τόνους υλικών στο άμεσο μέλλον.

Γεωπολιτική και εικόνα ισχύος

Η πράσινη μετάβαση λειτουργεί και ως εργαλείο διεθνούς προβολής. Η Ινδία επιχειρεί να παρουσιαστεί ως υπεύθυνη ανερχόμενη δύναμη, χωρίς όμως να δεσμεύεται σε απότομη απεξάρτηση από τον άνθρακα. Η στρατηγική είναι ρεαλιστική - και βαθιά πολιτική.

Ινδία, Κίνα και Ευρωπαϊκή Ένωση - Τρεις διαφορετικοί δρόμοι στην πράσινη μετάβαση

Σε σύγκριση με την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, η ινδική προσέγγιση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κινείται σε μια ενδιάμεση ζώνη, τόσο σε επίπεδο φιλοδοξίας όσο και σε επίπεδο θεσμικής ωριμότητας. Η Κίνα παραμένει ο αδιαμφισβήτητος παγκόσμιος ηγέτης σε απόλυτους αριθμούς - εγκατεστημένη ισχύ, παραγωγή εξοπλισμού, αλυσίδες εφοδιασμού και ανακύκλωση φωτοβολταϊκών. Διαθέτει κεντρικό σχεδιασμό, βαριά κρατική χρηματοδότηση και βιομηχανική ολοκλήρωση που της επιτρέπει να ελέγχει σχεδόν ολόκληρο τον κύκλο ζωής των ΑΠΕ, από την εξόρυξη πρώτων υλών έως την ανακύκλωση.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αντίθετα, προηγείται θεσμικά - με αυστηρά ρυθμιστικά πλαίσια, στόχους κλιματικής ουδετερότητας και πολιτικές κυκλικής οικονομίας - αλλά υστερεί σε ταχύτητα υλοποίησης και βιομηχανική αυτάρκεια. Η Ινδία δεν διαθέτει ακόμη τη βιομηχανική ισχύ της Κίνας ούτε τη ρυθμιστική ωριμότητα της ΕΕ. Διαθέτει όμως κάτι διαφορετικό - κλίμακα, ρυθμό και δημογραφική δυναμική. Η πράσινη μετάβασή της είναι λιγότερο «καθαρή» σε όρους πολιτικής συνοχής, αλλά πιο ευέλικτη και προσαρμοσμένη στις ανάγκες μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας. Το ερώτημα δεν είναι αν θα συγκλίνει με τα άλλα δύο μοντέλα, αλλά ποια στοιχεία τους θα επιλέξει να ενσωματώσει χωρίς να υπονομεύσει την αναπτυξιακή της τροχιά.

Η εικόνα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ινδία είναι εικόνα δυναμικής αλλά και αντιφάσεων. Η πρόοδος είναι αδιαμφισβήτητη. Οι αριθμοί εντυπωσιακοί. Τα ρίσκα, όμως, εξίσου μεγάλα. Η επιτυχία της μετάβασης δεν θα κριθεί μόνο από το πόσα πάρκα θα χτιστούν, αλλά από το αν το σύστημα θα αντέξει στον χρόνο - τεχνικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά.