Κίνδυνοι και εξαρτήσεις στην εφηβική ηλικία

Η εφηβική συμπεριφορά πολλές φορές κρύβει κινδύνους. Η κατάχρηση ουσιών είναι ένα βασικό θέμα που απασχολεί όσους ζουν με εφήβους και ενδιαφέρονται γι' αυτούς - κυρίως τους γονείς. Οι τελευταίοι φοβούνται για τη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών τους αλλά και για την αντιμετώπιση μιας ενδεχόμενης εξάρτησης. 

Η χρήση ουσιών, ως εφηβική συμπεριφορά, τις περισσότερες φορές αιτιολογείται ως εξερεύνηση, δοκιμασία ή και αντίδραση στις πιέσεις που δέχεται ο έφηβος και πολλοί τη θεωρούν ένα στάδιο πειραματισμού της ηλικίας. Ακόμα και αν μια τέτοια συμπεριφορά είναι παροδική, δεν παύει να καθιστά πιο πιθανό το ενδεχόμενο να γίνει χρήση ουσιών και στο μέλλον - στην ενήλικη πια ζωή. To 90% των ενηλίκων που κάνουν χρήση ουσιών ξεκίνησε αυτή τη συνήθεια από την εφηβεία.

Οι έφηβοι, όντας σε ένα μεταβατικό στάδιο προς την ενήλικη ζωή τους, υστερούν στον έλεγχο που προστάζει μια τέτοια συμπεριφορά. Οι σκέψεις δεν ελέγχονται, ούτε όμως τα συναισθήματα και οι παρορμήσεις, γεγονός που κάνει πιο ενδιαφέρουσα την εφηβική ηλικία. Είναι μάλιστα πολύ χαρακτηριστική η παρορμητικότητά τους - τις πιο πολλές φορές στον έρωτα, τον οποίο θα υπερασπιστούν πρώτοι χωρίς να σκέφτονται τα «πρέπει» των ενηλίκων. Εδώ όμως είναι και η παγίδα: η αγνότητά τους τούς καθιστά ευάλωτο πληθυσμό, ενώ πάνω στην ένταση των συναισθημάτων τους αναπτύσσουν μια συμπεριφορά εξάρτησης που τη χρησιμοποιούν ως τρόπο αντιμετώπισης κάποιου προβλήματος. Χρειάζεται οι γονείς να είναι διακριτικά δίπλα στον έφηβο, παρατηρώντας πιθανές συμπεριφορές που τους φαίνονται ύποπτες τόσο για χρήση ή κατάχρηση ουσιών όσο και για πιθανή εξάρτηση. 

Συμπτώματα εξάρτησης:

Ανοχή στη χρήση μιας ουσίας που δημιουργεί ανάγκη για μεγαλύτερη κατανάλωσή της κάθε φορά ώστε να επέλθει τοξίκωση.
Τα στερητικά συμπτώματα εμφανίζονται όταν διακοπεί η χρήση ή όταν δεν είναι προσιτή.
 Το διάστημα στο οποίο γίνεται η χρήση δεν είναι αυτό που αρχικά επιθυμούσε το άτομο.
Εκφράζει επιθυμία για αποχή της ουσίας και κάνει αποτυχημένες προσπάθειες προς αυτό τον στόχο.

 Ο χρήστης αποσύρεται από τις κοινωνικές, εργασιακές ή προσωπικές δραστηριότητες επενδύοντας πολύ χρόνο στη εύρεση της ουσίας που αναζητά.
Τα σωματικά και τα ψυχολογικά συμπτώματα είναι εμφανή, εντούτοις το άτομο συνεχίζει τη χρήση, ανήμπορο πλέον να ξεφύγει.

Η αύξηση της πιθανότητας χρήσης είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού περιβαλλοντικών, ψυχολογικών και γενετικών παραγόντων. Οι τελευταίοι είναι υπεύθυνοι, σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, για τη συμπεριφορά χρήσης των ατόμων και κυρίως για τα επίπεδα ανοχής τους σε αυτή. Το περιβάλλον μέσα στο οποίο αλληλεπιδρά ο έφηβος φαίνεται να είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη συμπεριφοράς εξάρτησης. Η μίμηση προτύπων είναι ο τρόπος με τον οποίο ο έφηβος λειτουργεί από παιδί ακόμα. Υποσυνείδητα, οι γονείς και τα μεγαλύτερα αδέρφια αποτελούν πρότυπα συμπεριφοράς για το παιδί. Ενα αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον, με κακοποίηση του παιδιού από τα μέλη της οικογένειάς του, αυξάνει δραματικά τις πιθανότητες εξάρτησης. Αντίθετα, ένα υποστηρικτικό περιβάλλον μειώνει αυτή την πιθανότητα.

Η ανεκτικότητα απέναντι στη χρήση ουσιών, όμως, φαίνεται να οφείλεται κυρίως στις συμπεριφορές της παρέας των εφήβων. Περνώντας πολλή ώρα με τους φίλους τους και όχι με τις οικογένειές τους, οι έφηβοι προσπαθούν να αναπτύξουν τις δικές τους προσωπικότητες. Αυτό είναι μια φυσιολογική συμπεριφορά και θα πρέπει να την ενθαρρύνουμε ώστε ο έφηβος να νιώθει άξιος και ικανός. Μην έχοντας όμως την ωριμότητα, όπως είπαμε πριν, να κρίνουν σωστά, δεν αναγνωρίζουν τους κινδύνους που πολλές φορές βρίσκονται μέσα στις -τόσο απαραίτητες- παρέες τους.

Τέλος, η προσωπικότητα του εφήβου είναι ίσως το πιο σίγουρο κριτήριο για τις πιθανότητες που έχει να αναπτύξει συμπεριφορές εξάρτησης από διάφορες ουσίες. Επιθετικότητα, καταθλιπτική συμπεριφορά, παρορμητικότητα, κοινωνική απομόνωση είναι χαρακτηριστικά που οδηγούν σε αυξημένες πιθανότητες εξάρτησης στο μέλλον.

Η κατάχρηση ουσιών συχνά εμφανίζεται ταυτόχρονα με άλλες ψυχικές διαταραχές. Αυτές που σχετίζονται περισσότερο με την κατάχρηση ουσιών είναι η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, οι διαταραχές άγχους, οι διατροφικές διαταραχές και η αυτοκτονική συμπεριφορά. Οι γυναίκες με εθισμό βρίσκονται συνήθως αντιμέτωπες με κατάθλιψη - σε αντίθεση με τους άνδρες. Διαταραχές πρόληψης τροφής και άγχους είναι επίσης πιθανό να εμφανιστούν παράλληλα με τη χρήση ουσιών. Στις διατροφικές διαταραχές τα κορίτσια κάνουν κατάχρηση αμφεταμινών με σκοπό την απώλεια βάρους. Τέλος, η αυτοκτονική συμπεριφορά είναι πολύ συχνά παρούσα στις περιπτώσεις εθισμού σε ουσίες. Ερευνες έχουν δείξει ότι περίπου το 20% των εθισμένων ατόμων έχει κάνει τουλάχιστον μία απόπειρα αυτοκτονίας κατά την τελευταία διετία. Η πιθανότητα να κάνει κάποιος απόπειρα αυτοκτονίας τριπλασιάζεται εάν κάνει κατάχρηση ουσιών ή είναι εθισμένος σε κάποια ουσία.

Πρέπει να γνωρίζουμε πολύ καλά και να γνωστοποιούμε τις επιπτώσεις της κατάχρησης ουσιών σε φίλους ή σε ανθρώπους που είναι ευάλωτοι στον πιθανό εθισμό με σκοπό να προλάβουμε και να προστατέψουμε αυτούς που αγαπάμε - έφηβους και μη.