Θεοκλής Ζαούτης: «Η σιωπηλή επιδημία της μικροβιακής αντοχής και το όπλο των εμβολίων»

Ετησίως περίπου πέντε εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από μικροβιακά ανθεκτικές λοιμώξεις παγκοσμίως, αριθμός που προβλέπεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050, καθιστώντας τη μικροβιακή αντοχή ως μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια υγεία. Οι επιστήμονες επικεντρώνονται πλέον στην ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών αλλά και εμβολίων για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. 

Τα εμβόλια μπορούν να μειώσουν την εμφάνιση και την εξάπλωση της μικροβιακής αντοχής, άμεσα και έμμεσα. Κι αυτό διότι στοχεύοντας ένα βακτηριακό παθογόνο, αφενός μειώνουν τον επιπολασμό του, αφετέρου τη χρήση αντιβιοτικών ως πιθανή θεραπεία. 

Πιθανώς, το καλύτερα τεκμηριωμένο παράδειγμα είναι το εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο και το πως επέδρασε κατά του Streptococcus pneumoniae – το παθογόνο που είναι κύρια αιτία πνευμονίας, μηνιγγίτιδας και σήψης παγκοσμίως. Μετά τη χορήγησή του στις Ηνωμένες Πολιτείες σημειώθηκε μείωση κατά 84% της διεισδυτικής νόσου που προκαλείται από ανθεκτικές στα αντιβιοτικά μορφές πνευμονιόκοκκου.

Ο εκτενώς ανθεκτικός στα αντιβιοτικά (XDR) τύφος είναι ένα άλλο παράδειγμα των άμεσων επιδράσεων των εμβολίων στη μικροβιακή αντοχή. Ακόμη και με αποτελεσματικά αντιβιοτικά, περίπου 21 εκατομμύρια άνθρωποι κολλούν Salmonella typhi κάθε χρόνο και 161.000 πεθαίνουν. Στο νοτιοανατολικό Πακιστάν, όπου πρωτοεμφανίστηκε ο τύφος XDR, σχεδόν 10 εκατομμύρια παιδιά εμβολιάστηκαν μέσα σε 3 εβδομάδες. Έκτοτε, υπήρξε μείωση 66% στα κρούσματα τύφου εκεί. Το Πακιστάν σχεδιάζει πλέον να εμβολιάσει για τον τύφο τον παιδικό πληθυσμό, από την ηλικία των 9 μηνών.

Οι εμβολιασμοί επηρεάζουν έμμεσα τη μικροβιακή αντοχή προλαμβάνοντας ιογενείς λοιμώξεις. Για παράδειγμα, τα εμβόλια γρίπης μπορούν να μειώσουν την ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών και να αποτρέψουν δευτερογενείς βακτηριακές υπερλοιμώξεις που μπορεί να εμφανιστούν σε ασθενείς που μολύνθηκαν με ιούς γρίπης. 

Μελέτες έδειξαν ότι μετά τον αντιγριπικό εμβολιασμό σε ευάλωτες ομάδες μειώθηκε από 13% έως 64% η συνταγογράφηση αντιβιοτικών. Παρόμοιο αποτέλεσμα καταγράφεται και σε ασθενείς που έχουν εμβολιαστεί για τον κορωνοϊό.

Ο σκοπός των εμβολίων είναι να μειώσουν το βάρος των λοιμώξεων συνολικά, και επομένως αυτό θα έχει αντίκτυπο τόσο στις ανθεκτικές όσο και στις ευαίσθητες στα αντιβιοτικά λοιμώξεις. Ο περιορισμός των λοιμώξεων μειώνει επίσης τη χρήση αντιβιοτικών – βασικό οδηγό της μικροβιακής αντοχής. Αυτό ισχύει ακόμη και για τα εμβόλια κατά των ιών. Τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται συχνά για τη θεραπεία ιογενών λοιμώξεων, όπως η διαρροϊκή νόσος που προκαλείται από τον ροταϊό. Ο εμβολιασμός κατά του ροταϊού εκτιμάται ότι αποτρέπει 13,6 εκατομμύρια συνταγές αντιβιοτικών κάθε χρόνο για παιδιά κάτω των πέντε ετών, σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Το 2015, η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας ενέκρινε ένα παγκόσμιο σχέδιο για τη μικροβιακή αντοχή, το οποίο περιλάμβανε πέντε στρατηγικούς στόχους. Τα εμβόλια αφορούσαν τους δύο εξ αυτών: μείωση της συχνότητας των λοιμώξεων μέσω αποτελεσματικών μέτρων υγιεινής, υγιεινή και πρόληψη των λοιμώξεων (πχ εμβόλια), και αύξηση των επενδύσεων σε νέα φάρμακα, διαγνωστικά εργαλεία, εμβόλια και άλλες παρεμβάσεις». 

* Ο κ. Θεοκλής Ζαούτης είναι καθηγητής Παιδιατρικής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ. 

 ** Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία του εμβολιασμού. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμιά ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.