Κώστας Γαβράς:Οι πολιτικοί ξεκινούν με όνειρα και καταλήγουν να διαχειρίζονται τη μιζέρια

Σκηνή πρώτη

Μάνι μάνι. Για να μη σας τρώω τον πολύτιμο χρόνο σας!
Σαν κινηματογραφική ταινία. Μέσω τηλεφωνικής γραμμής. Που συνδέει την Αθήνα, δηλαδή την αφεντιά μου, με το Παρίσι. Δηλαδή τον Κώστα Γαβρά.
- Διάβασα στην εφημερίδα μου, το «Πρώτο Θέμα», και καταχάρηκα, ότι προτάθηκες για Πρόεδρος Δημοκρατίας. Ιδιοφυής ιδέα. Εδώ που τα λέμε, και φυσικά με τα δικά μου κριτήρια, ο Costa-Gavras είναι η καλύτερη επιλογή μακράν όλων των άλλων. Αφθαρτος, ανιδιοτελής, δημιουργικός, αναγνωρισμένος σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υδρογείου. Με Οσκαρ, με βαθιά πολιτική σκέψη και κοινωνική ανησυχία, με προοδευτική, αριστερή πορεία, με ευρωπαϊκό προσανατολισμό, με εντελώς κρυστάλλινη και άμεμπτη προσωπική και οικογενειακή πορεία. Και πάντα νέος (του έκανα την αγιογραφία του γιατί όλα αυτά, και πολλά περισσότερα, τα πιστεύω μέχρι κεραίας).
Από την άλλη άκρη άκουσα γέλιο διακριτικής ειρωνείας.
«Πάμε παρακάτω».
- Μα γιατί το προσπερνάς; Εξαιρετική η ιδέα. Ποιος δηλαδή θα είχε την παραμικρή αντίρρηση για την περίπτωση Γαβρά; Κανείς!
«Δεν μου έγινε πρόταση. Αν μου γίνει, θα είσαι ο πρώτος που θα του παραχωρήσω συνέντευξη επί του συγκεκριμένου θέματος».
Τζίφος; Για να δούμε!

1982: Ο Κώστας Γαβράς (δεξιά) με τους συντελεστές της ταινίας του «Ο Αγνοούμενος» («Missing»). Ανάμεσά τους, οι πρωταγωνιστές Τζακ Λέμον (στο κέντρο) και Σίσι Σπέισεκ (αριστερά του)

Σκηνή δεύτερη
Αρκάς χωριάτης στη Σορβόνη

Φλας μπακ. Αθήνα του 1954. Ερείπια του Εμφυλίου. Χαφιέδες, δωσίλογοι, ταγματασφαλίτες στον αφρό κάθε μικρής εξουσίας. Οι αντιστασιακοί, οι καλύτεροι, οι δημοκράτες, είτε ten feet under, είτε στα ξερονήσια, είτε στην προσφυγιά. Ο κόσμος ανάποδα. Η Ελλάδα να περπατάει με το κεφάλι στον δρόμο και με τα πόδια στον αέρα.
Ο πατέρας Γαβράς στην απέξω. Επειδή ΕΛΑΣίτης. Επειδή ΕΑΜίτης. Κουβαλώντας την οικογένεια από την Αρκαδία, κατέληξε στην ανωνυμία της πρωτεύουσας. Ο μικρότερος, ο Κώστας, με πατημένα τα είκοσι χρόνια, με απολυτήριο Γυμνασίου, έβλεπε διαρκώς «πόρτα».
Μου λέει: «Εκείνα τα χρόνια για να μπεις στο πανεπιστήμιο έπρεπε να έχεις πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων από την Αστυνομία. Δηλαδή να είσαι εθνικόφρων. Επομένως έπρεπε να φύγω. Και έφυγα. Στο Παρίσι. Για έναν λόγο. Είχα μάθει ότι οι σπουδές ήταν δωρεάν. Πήρα μαζί μου τα ελάχιστα γαλλικά που είχα αποστηθίσει από το σχολείο και την κοπάνησα».
Του είπα: «Ευτυχώς για τη Γαλλία, και το σινεμά, δυστυχώς για την Ψωροκώσταινα. Και πώς κατέληξες σκηνοθέτης;».
«Πρώτα άρχισα Φιλολογία στη Σορβόνη. Στη συνέχεια μπαινόβγαινα τα βράδια στη σκοτεινή αίθουσα της Cinematheque Francaise του θρυλικού Ανρί Λανγκλουά (εννοεί τη Γαλλική Ταινιοθήκη). Ετσι γοητεύτηκα από τη μαγεία και αποφάσισα να σπουδάσω σινεμά στην IDHEC» (την επίσης θρυλική γαλλική και πανεπιστημιακή σχολή κινηματογράφου).
Δύο τα εξωφρενικά συμπεράσματα. Το πρώτο ότι ένα ελληνόπουλο και χωριατόπουλο, με βαριά προφορά Αρκαδίας, αρχίζει να αφομοιώνει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς τα πάντα, ακόμα και τις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες, σχετικά με την πιο σύγχρονη και ραγδαία αναπτυσσόμενη τέχνη του σινεμά.
Το δεύτερο ακόμα πιο εξωφρενικό. Με τα δικά του λόγια: «Ελληνική Ιστορία, ελληνικές παραδόσεις, ελληνική αρχιτεκτονική, τα πάντα που αφορούσαν στην πατρίδα μου τα μάθαινες απείρως καλύτερα στη Γαλλία. Ας πούμε. Στις εξετάσεις ο καθηγητής μού ζήτησε να γράψω για το ελληνικό θέατρο. Τι ήταν αυτό; Εντελώς άγνωστο για κάθε ελληνόπουλο. Στα σχολεία μας μαθαίνανε σαχλαμάρες».

- Και τώρα πάνω κάτω τις ίδιες σαχλαμάρες διδάσκουν.
«Ετσι κάθισα και μέσα σε ελάχιστες μέρες αναγκάστηκα να διαβάσω για το ελληνικό θέατρο από γαλλικά βιβλία. Ξέρεις τι μου έχει πει η Αρβελέρ, ειδικευμένη στην Ιστορία του Βυζαντίου; Οτι τα σχολικά βιβλία εξαντλούνται σε μπουρδολογίες. Πάμε παρακάτω. Για να καταλάβεις το μέγεθος της αθλιότητας που επικρατεί στην ελληνική παιδεία. Στις διπλωματικές εξετάσεις, οι καθηγητές ειδικά σε μένα, επειδή είμαι Ελληνας, μου ζήτησαν να γράψω για την αρχιτεκτονική του Παρθενώνα. Τα έχασα! Κανείς δεν μας είχε διδάξει ούτε για την Αρχιτεκτονική, ούτε για την Ηθική, ούτε για τη Σκέψη των αρχαίων προγόνων. Τάμπουλα ράζα. Ψιλά γράμματα. Πρόσεξε την αντίφαση. Κάθε φορά, σε δύσκολες στιγμές επικαλούμαστε το ένδοξο παρελθόν. Ομως επί της ουσίας, οι πρόγονοι κι εμείς, δύο κόσμοι εντελώς ξένοι και εχθρικοί».



Το 1970 το «Z» λαμβάνει πέντε υποψηφιότητες για Οσκαρ: 
Καλύτερης Ταινίας, Καλύτερης Σκηνοθεσίας (Κώστας Γαβράς), Καλύτερου Σεναρίου (Γαβράς και Χόρχε Σεμπρούν), Καλύτερου Μοντάζ και Καλύτερης Ξενόγλωσσης Παραγωγής (Αλγερία). Τελικώς κερδίζει δύο. Το πρώτο, ως Καλύτερη Ξενόγλωσση Παραγωγή, δυστυχώς καταλήγει στην Αλγερία, και το δεύτερο για το μοντάζ

Σκηνή τρίτη 
«Ποτέ με Ελληνα, θα σε “πάρει” για ένα βράδυ και μετά θα σε εγκαταλείψει!»
 Φλας μπακ. Περίπου δέκα χρόνια πριν. Ισως και περισσότερα. Στο Ηράκλειο της Κρήτης. Η Κινηματογραφική Λέσχη της πόλης απονέμει μετάλλιο τιμής και προσφοράς στον Κώστα Γαβρά. Η πρώτη φορά που τον συναντάω από κοντά. Μετά την τελετή επακολουθεί, στις 12 το μεσημέρι, κρητικό τσιμπούσι. Με αμνοερίφια και ρακή. Κάθομαι δίπλα στη Μισέλ Ρε. Τη διά βίου γυναικάρα, σύζυγο του Costa (πάντα με τον τόνο στη λήγουσα). Μητέρα τριών παιδιών. Σήμερα ο πρώτος, ο Αλέξανδρος, είναι 40, η Ελένη 38 και ο βενιαμίν, ο Ρομέν (Ρωμαίος), 31. Με πέντε εγγόνια, παρακαλώ.

Τη ρωτάω. Τάχα αυθόρμητα. Στα αγγλικά. Γιατί η Μισέλ ως παραγωγός ταινιών και πρώην μανεκέν της Chanel είναι από τις ελάχιστες Γαλλίδες που εξ ανάγκης μιλάει αγγλικά. Εστω σπαστά.

- Και πώς γνωριστήκατε; Ερωτας κεραυνοβόλος;
«Το 1963 στη Νίκαια. Εκείνος ως σκηνοθέτης. Εγώ ως μανεκέν. Μου άρεσε. Τον ήθελα. Οι φιλενάδες μου όμως με απέτρεψαν. “Μισέλ”, μου είπαν, “άσε καλύτερα. Αυτός είναι Ελληνας. Θα κοιμηθεί μαζί σου για ένα βράδυ και μετά adios amigos”».
- Τέτοια η φήμη των Ελλήνων. Αθάνατα καμάκια.
«Το ένστικτο με έσπρωξε. Το ακολούθησα. Και μέχρι σήμερα δεν μετάνιωσα».
Η αφήγηση του Costa συμπληρωματική. «Ενας φίλος, Γερμανός παραγωγός, μου είπε στη Νίκαια: “Θέλω να σου γνωρίσω μια κοπέλα που θα σου αρέσει πολύ”».
Σα να του ’λεγε «όρμα στο ψητό». Ο Κώστας όρμησε. Τσιμπολόγησε. Ξανατσιμπολόγησε. Και φτου από την αρχή. Φαντάσου! Μετά από εκείνη τη συνάντηση του one night stand έχουν διανύσει μισό αιώνα μαζί!
Του λέω. Ετσι για να τον προκαλέσω. Ετσι για να δω μέσα από την κλειδαρότρυπα. Να δεις κι εσύ. Αυτή η δουλειά της άθλιας φυλής των δημοσιογράφων.
- Μισό αιώνα ε; Απίστευτο! Εσύ με τόσες ταινίες, με τόσους πειρασμούς, με τόσες ευκαιρίες, με τόσα βραβεία και με τόσα θηλυκά...
«Περάσαμε στιγμές δύσκολες. Ομως τις ξεπεράσαμε. Και μαζί πορευτήκαμε».
Επικρατεί μικρή, εκκωφαντική σιωπή. Εκείνος τη διακόπτει.
«Τι; Περιμένεις να σου πω λεπτομέρειες; Ποτέ δεν θα μιλήσω δημοσίως για την προσωπική μου ζωή».
Τον πιστεύω. Ακρα του τάφου γαβρική σιωπή!



Κώστας Γαβράς και Ρόμπερτ Ρέντφορντ στόχος των παπαράτσι μετά την έξοδό τους από το εστιατόριο «Lapérouse» στο Παρίσι, τον Σεπτέμβριο του 1976


Σκηνή τέταρτη 
Από την Αλγερία στον «θείο» Οσκαρ
Φλας μπακ. Αθήνα. Αεροδρόμιο. Δύο εβδομάδες πριν από την επέλαση της συμμορίας του Γιώργου Παπαδόπουλου. Πριν το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Μου λέει:
«Στάθηκα τυχερός. Δύο εβδομάδες μετά θα είχα καταλήξει στα μπουντρούμια των “εθνοσωτήρων”».
Ο Γαβράς στην πτήση της Air France με προορισμό το Παρίσι.
«Είχα ήδη διανύσει καριέρα βοηθού σκηνοθέτη πασίγνωστων δημιουργών, όπως οι Ρενέ Κλεμάν, Ρενέ Κλερ, Ανρί Βερνέιγ, Ανιές Βαρντά κ.ά.».
- Σαν να λέμε κάποιος Αλβανός στην Αθήνα του σήμερα να σκαρφαλώνει στο ρετιρέ της ελληνικής κινηματογραφίας. Απίθανο!
«Λάθος. Η Ελλάδα ασκούσε ακατανίκητη γοητεία στους Γάλλους. Ισως λόγω Αρχαίας Ιστορίας. Πάντως οι πόρτες άνοιξαν. Χωρίς μεγάλο κόπο. Ελληνας ίσον πολιτισμός. Ετσι πίστευαν».
- Αυταπάτη.
Ο Γαβράς λοιπόν εκείνη την ημέρα είχε ήδη υπογράψει δύο σκηνοθεσίες σε ισάριθμες ταινίες. Οταν το αεροσκάφος απογειώθηκε άνοιξε να διαβάσει ένα βιβλίο με τίτλο «Ζ». Του Βασίλη Βασιλικού.
«Το βιβλίο μού το έδωσε ο αδελφός μου Απόστολος. Φίλος του Βασιλικού. Είχαν υπηρετήσει μαζί στον Στρατό. Ετσι το διάβασα, ενθουσιάστηκα και αποφάσισα να το γυρίσω σε ταινία».
Συμπτώσεις μιας διαδρομής. Με το που προσγειώθηκε στο Παρίσι αρχίζει να συνεργάζεται με τον Ισπανό σεναριογράφο Χόρχε Σεμπρούν.
«Ηταν αδύνατο να το γυρίσουμε στην Αθήνα. Αδύνατον να το γυρίσουμε στη Γαλλία. Οι τοποθεσίες ανόμοιες με την Ελλάδα. Αδύνατον στην Ιταλία επειδή μας έκλεισαν τις πόρτες. Ετσι αποφάσισα να το γυρίσω στην Αλγερία. Εκείνοι μας παραχώρησαν χώρους και συνεργείο. Τα υπόλοιπα τα βάλαμε εμείς».
Αποτέλεσμα; Το 1970 το «Z» λαμβάνει πέντε υποψηφιότητες για Οσκαρ: Καλύτερης Ταινίας (με αποδέκτες του συμπαραγωγούς Ζακ Περέν και Αχμέντ Ρασιντί). Καλύτερης Σκηνοθεσίας (Κώστας Γαβράς). Καλύτερου Σεναρίου (Γαβράς και Χόρχε Σεμπρούν), Καλύτερου Μοντάζ (Φρανσουάζ Μπονό) και Καλύτερης Ξενόγλωσσης Παραγωγής (Αλγερία). Τελικώς λαμβάνει δύο. Θρίαμβος. Το πρώτο, ως Καλύτερη Ξενόγλωσση Παραγωγή, δυστυχώς καταλήγει στην Αλγερία και το δεύτερο για το μοντάζ.
- Και φυσικά σκίζει στα ταμεία.
«Στις ΗΠΑ έκοψε περίπου 12 εκατομμύρια εισιτήρια. Το ίδιο και ίσως περισσότερα στη Γαλλία. Απίστευτη καριέρα. Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη μετατράπηκε στην πιο ένδοξη αντιστασιακή σημαία για το γκρέμισμα της χούντας».



Ο Κώστας Γαβράς με τη σύζυγό του Μισέλ Ρε



Σκηνή πέμπτη 
Παραλίες, γκαρσόνια και παιδόφιλοι

Πριν από μια εβδομάδα. Περίπου. Οταν ο Ζαν Λικ Γκοντάρ, 84 παρακαλώ, ο ηγήτωρ των «κακών παιδιών» της νουβέλ βαγκ, αριστερός, αναρχικός, μαοϊκός και εσαεί απρόβλεπτος. Οταν λοιπόν ο Γκοντάρ της αθάνατης ιστορίας «Με κομμένη την ανάσα» δηλώνει επισήμως ότι «με τη Μαρίν Λεπέν κάτι επιτέλους θα γίνει στη Γαλλία». Του λέω:
- Να σου πω την αμαρτία μου, κλονίστηκα. Πρώτα απ’ όλα η Λεπέν ουδεμία σχέση έχει με τους Ελληνες Χρυσαυγίτες. Επειτα παρατηρώ ότι τα τελευταία χρόνια και με την πάροδο της οικονομικής κρίσης, από τη μια οι περισσότερες εκδοχές της Αριστεράς είναι εντελώς ενσωματωμένες στο σύστημα, ενώ από την άλλη οι κάποιες εθνικιστικές φωνές εμφανίζονται ως αντιστασιακές. Και, τέλος, μια απορία. Γιατί δηλαδή η Γαλλία να μη στριμώξει στα καναβάτσα τη Μέρκελ; Εχει όλα τα επιχειρήματα. Δηλαδή βιομηχανία, παραγωγή, πυρηνική ενέργεια, παράδοση, μια πρώτης τάξεως επανάσταση, κουλτούρα. Τα πάντα. Επομένως φεύγει από το ευρώ και έτσι πολλαπλασιάζει τις εξαγωγές της και μειώνει τις εισαγωγές της.
Από την άλλη άκρη ακούστηκε διακριτικό γέλιο ειρωνείας. Σαν να έλεγε «δεν περίμενα τέτοια πράγματα από σένα». Και ακόμα χειρότερα, «λες μακακίες», μου είπε.
«Ο Γκοντάρ είναι γέρος» (ο ίδιος ο Γαβράς είναι μόλις τρία χρόνια μικρότερός του). Και εκτός από γέρος είναι και παραδοξολόγος. Φαντάσου ότι όλα αυτά τα είπε με αφορμή κάποια βραβεία. Οπως όταν είπε στον έτερο βραβευμένο “εσύ που είσαι νέος έκανες μια ταινία για γέρους κι εγώ που είμαι γέρος έκανα ταινία για νέους”». Επειτα πρέπει να σκεφτεί κανείς τα ιστορικά αποτελέσματα όλων αυτών των φασιστικών, εθνικιστικών, ναζιστικών ρευμάτων και κομμάτων. Από τον Μουσολίνι μέχρι τον Χίτλερ, τον Φράνκο και τον Παπαδόπουλο. Πουθενά προκοπή. Παντού ερείπια, εκατόμβες εκατομμυρίων νεκρών και κανιβαλισμοί. Ολες αυτές οι ιδέες είναι ξεπερασμένες. Σκουπίδια στον τενεκέ της Ιστορίας».
- Μα ο Φρανσουά Ολάντ έχει ανάστημα Κοντορεβυθούλη. Μοιάζει με κολαούζος της Μέρκελ.
«Ετσι φαίνεται, αλλά δεν είναι. Εξακολουθώ να τον υποστηρίζω. Εκανε λάθη. Ομως τους δίνω χρόνο. Περιμένω να ολοκληρώσει την πενταετή θητεία του».
- Πιστεύεις στην Ευρώπη;
«Πριν από μισό αιώνα ο πληθυσμός της Ευρώπης ήταν το 1/3 της υφηλίου. Σήμερα είναι μόλις το 15%. Η ένωση είναι μονόδρομος. Εχουμε δυνατότητες. Οι Ευρωπαίοι κατασκεύασαν καλύτερα αεροσκάφη από τους Αμερικανούς. Το ίδιο και με τους δορυφόρους. Μπορούμε».
- Θα χάσουμε την ταυτότητά μας.
«Καθόλου. Η ταυτότητα έχει να κάνει με την κουλτούρα, την Ιστορία, τις παραδόσεις. Η Ελλάδα πρέπει να εκσυγχρονίσει και να μεταρρυθμίσει ριζικά και σοκαριστικά το σύστημα της παιδείας σε όλες τις βαθμίδες. Ομως πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό; Πάντα εξαρτημένοι, ετερόφωτοι και προσκυνημένοι. Από την αρχή της επανάστασης. Τα κόμματα των ρωσόφιλων, των γαλλόφιλων, των αγγλόφιλων. Και, παιδιά, ποιο το κόμμα των φιλελλήνων; Κανένα! Διάβασα κάπου τον Αριστοτέλη που έγραφε. Αν πηγαίνουμε διαρκώς προς την Ανατολή, τότε θα επιστρέφουμε διαρκώς στην αφετηρία. Το ίδιο κείμενο είχε διαβάσει ο Χριστόφορος Κολόμβος και έτσι ανακάλυψε την Αμερική».
Καταιγιστικός ο Costa! Αδύνατον να τον διακόψω. Με «έσφαζε» με το χαμόγελο!
«Σήμερα τι κάνουμε; Τι ρόλο παίζουμε; Στον εφοπλισμό είμαστε πρώτοι. Ομως τι έγινε η βιομηχανία μας; Η αγροτική παραγωγή; Η παιδεία μας; Τίποτα! Διάβασα ότι η κυβέρνηση προτίθεται να εκποιήσει όλες τις παραλίες μας; Δηλαδή να εξαφανίσει αυτό τον ευλογημένο τόπο με την οικοδόμηση γιγαντιαίων ξενοδοχειακών συγκροτημάτων. Απίστευτο! Να μετατραπούμε όλοι σε γκαρσόνια. Αυτό είναι το όραμα; Να έρχονται οι κοιλαράδες Γερμανοί, Αμερικανοί και Γάλλοι να “φιστικώνουν” τα παιδιά μας; Να παραδώσουμε αγόρια και κορίτσια στις ορδές των παιδόφιλων;».
Πήρε ανάσα και κατέληξε. Πάλι με χαμόγελο.
«Διαρκώς ψηφίζουμε τους ίδιους πολιτικούς. Από τη μια τους χαρακτηρίζουμε “κλέφτες και μασκαράδες” και από την άλλη τους ψηφίζουμε. Και κάτι ακόμα. Διαφωνώ με τον Πάγκαλο που είπε “όλοι μαζί τα φάγαμε»”. Να με συγχωρεί ο Θόδωρος. Αλλά στο τραπέζι και στο φαγοπότι απουσίαζε η πλειονότητα του ελληνικού λαού. Δηλαδή μόνο ο Τσοχατζόπουλος ήταν απατεώνας και κλέφτης;».
Ολοκληρώνοντας τον καταιγισμό του θυμήθηκε μια παλιά ιστορία.
«Κάποιος από την οικογένεια των Αβέρωφ με πλησίασε στο Παρίσι το 1957 και μου ζήτησε βοήθεια για μια μελέτη που έγραφε. Εκεί λοιπόν μου έδειξε ένα λεξικό όπου στο λήμμα “Grec” (Ελληνας) έγραφε «κλέφτης στην τράπουλα και κάτοικος Ελλάδας»!

Σκηνή έκτη
Οι τρεις καμπαλέρος: Μισέλ, Αντώνης, Γιωργάκης

Κάπου μεταξύ 2007 και 2009. Οταν υπουργός Πολιτισμού ήταν ο Μ. Λιάπης. Εκείνος ντε, με τις πέτσινες πινακίδες. Ο Michele, λοιπόν, ή κάποιος εκ της αυλής του, είχε τη φαεινή ιδέα να απευθυνθεί στον Γαβρά. Προκειμένου εκείνος παρέα με κάποιους άλλους ξένους να συγκροτήσουν νέα πρόταση για τον νόμο περί κινηματογράφου.
«Ο ισχύων νόμος ήταν εκτρωματικός. Εντελώς ξένος προς όλα τα δεδομένα όλων των ευρωπαϊκών χωρών».
- Οπως σε όλα.
«Πράγματι η πρόταση νόμου ολοκληρώνεται. Μάλιστα εγώ προσωπικά ζήτησα και είδα τον Γιώργο Παπανδρέου που τότε ήταν αρχηγός αξιωματικής αντιπολίτευσης. Και του είπα ότι αυτός ο νόμος δεν έχει να κάνει με κομματικές σκοπιμότητες. Είναι απαραίτητος για τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κινηματογραφίας. Μου απάντησε ότι θα  εξετάσει το ζήτημα. Τέλος πάντων. Στη συνέχεια αναλαμβάνει υπουργός Πολιτισμού ο Αντώνης Σαμαράς. “Ωχ”, σκέφτηκα. Πάλι όλα θα αλλάξουν. Ετσι, παρέα με τον Απόστολο Δοξιάδη χτυπάμε την πόρτα του Σαμαρά. Αφού του αναλύσαμε όλα τα δεδομένα, εκείνος με σοβαρότητα μας είπε ότι θα εξετάσει το ζήτημα και θα δει τι μπορεί να κάνει».
- Και; Με τρώει η αγωνία.
«Τίποτα φυσικά. Η δική μας πρόταση νόμου παραμερίστηκε και ο Σαμαράς συγκρότησε δική του επιτροπή».
- Πάντα έτσι γίνεται με τους Ελληνες πολιτικούς. Στην αρχή συμφωνούν, στη συνέχεια σου χτυπάνε την πλάτη τάχα μου φιλικά και στο τέλος τα αλλάζουν όλα προκειμένου να μη γίνει τίποτα. Ομως πες μου, κάνεις παρέα με Ελληνες πολιτικούς;
«Αν μου το ζητήσουν, φυσικά. Ακούω και μαθαίνω. Είναι άνθρωποι που κινούνται και διαμορφώνουν την επικαιρότητα».
- Ποιον άλλο έχεις δει;
«Τον Αλέξη Τσίπρα. Οταν είχε επισκεφθεί το Παρίσι. Το ζήτησε ο ίδιος. Οι εντυπώσεις μου είναι θετικές. Νέος, άφθαρτος, φρέσκος. Πολλές από τις ιδέες του θα άλλαζαν τον τόπο. Ομως το ερώτημα είναι αν θα τον αφήσουν, και αν ο περίγυρος θα του το επιτρέψει. Φοβάμαι πολύ ότι όλοι οι πολιτικοί ξεκινάνε την καριέρα τους με όνειρα και καταλήγουν να συμφιλιώνονται και να διαχειρίζονται τη μιζέρια».

Ο επίλογος 
Ο Ερίκ Καντονά για τον ελληνικό χουλιγκανισμό
Με δύο περιστατικά. Το πρώτο από ταινιάκι που έχει γυρίσει ο φίλος του και διάσημος ποδοσφαιριστής Ερίκ Καντονά.
«Ενα ταινιάκι πάνω στον ασυγκράτητο και αχαλίνωτο ελληνικό χουλιγκανισμό. Ο Ερίκ μου είπε ότι τέτοια ποδοσφαιρική βαρβαρότητα δεν συμβαίνει σε καμία άλλη χώρα της Ευρώπης. Μοιάζει με εμφύλιο πόλεμο. Γιατί αυτό; Μα φυσικά επειδή έχουμε πιάσει πάτο στην παιδεία. Κάπως έτσι να βγάλουμε ο ένας το μάτι του άλλου».
Το δεύτερο από τον αδελφό του, Χαράλαμπο Γαβρά, καθηγητή Ιατρικών Ερευνών στη Βοστόνη.
«Καμιά φορά έρχεται στην Πάτρα να βοηθήσει. Στην αρχή είχε σκεφτεί να εγκαταλείψει την Αμερική και να εγκατασταθεί στα πάτρια εδάφη. Ομως οι δυσάρεστες εμπειρίες του και η πονηριά, η ίντριγκα και η ιδιοτέλεια που επικρατούν στις σχέσεις των Νεοελλήνων, ιδιαιτέρως του καθηγητικού κατεστημένου, τον έκαναν να εγκαταλείψει κάθε ιδέα επιστροφής. Καλύτερα φίλοι από μακριά παρά εχθροί σαν “αδέλφια” από κοντά».
- «Σε ακούω εντελώς απαισιόδοξο».
Με τάπωσε.
«Η αισιοδοξία προκύπτει μέσα από την απαισιοδοξία. Οταν καταλήξεις στον πάτο του βαρελιού, δεν έχεις καμία άλλη επιλογή παρά να εκτοξευτείς. Μόνο έτσι θα επιβιώσεις και ίσως μεγαλουργήσεις!».
Από το στόμα του και στου Νεοέλληνα τ’ αυτί!