Η ελληνική συνείδηση των αγωνιστών του 1821

Το θέμα της ελληνικής συνείδησης των ηρώων του 1821 είναι κάτι που όπως έχουμε παρατηρήσει, απασχολεί ιδιαίτερα τους αναγνώστες του protothema.gr. Σκεφτήκαμε λοιπόν να γράψουμε ένα άρθρο στο οποίο θα παρουσιάσουμε στοιχεία που δείχνουν σε μεγάλο βαθμό ότι οι ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης είχαν συνείδηση (και συναίσθηση…), ότι είναι απόγονοι των ηρώων της αρχαίας Ελλάδας.

Ο όρος «Έλλην» στο ύστερο Βυζάντιο

Υπάρχουν πολλοί νεότεροι ιστορικοί που θεωρούν ότι ο όρος «Έλλην» είχε εξαφανιστεί στα βυζαντινά χρόνια και δεν είχε αφήσει μνήμες στον υπόδουλο λαό. Επίσης θεωρούν ότι επανήλθε στο προσκήνιο χάρη στον Διαφωτισμό. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη. Χαρακτηριστικό είναι το υπόμνημα που έστειλε ο Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων στον αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ (1391-1425): «Εσμέν μεν γαρ ουν ων ηγείσθε τε και βασιλεύετε, Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί» (=Εμείς λοιπόν απ’ όσους ανθρώπους κυβερνάτε και στους οποίους βασιλεύετε είμαστε Έλληνες όπως το επιβεβαιώνει η γλώσσα που μιλάμε και η πατροπαράδοτη παιδεία μας»). Αλλά και ο μαθητής του Γεμιστού Βησσαρίων έγραψε το παρακάτω επίγραμμα για τον δάσκαλό του: «Πολλές μεν φύσεν θεοειδέας ανέρας (=θεόμορφους άνδρες) Ελλάς αλλά Γεμιστός όσον Φαέθων…».

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) οι λόγιοι που κατέφυγαν στη Δύση ονομάζουν την υπόδουλη πατρίδα τους Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο Κερκυραίος Αντώνιος Έπαρχος (περ. 1492-1571) τα δίστιχα του οποίου σε επική διάλεκτο τιτλοφορούνται «Θρήνος εις την Ελλάδος καταστροφήν». Και πάλι ορισμένοι μπορούν να ισχυριστούν ότι ο Έπαρχος κινείται στο πλαίσιο της «ελληνομανίας» που κυριαρχούσε στη Δύση. Όμως δεν είναι τυχαίο ότι και ο επίσης Κερκυραίος λόγιος Νικόλαος Σοφιανός (1500-1551), πρώτος υπέρμαχος της Δημοτικής και πρωτοπόρος της διδασκαλίας των θετικών επιστημών πίστευε ότι οι σύγχρονοί του Έλληνες θα μπορούσαν να βγουν από τα πνευματικά σκοτάδια «αν ήθελαν διαβάσει και να γρικήσουν (=ακούσουν) τα βιβλία όπου αφήκαν εκείνοι οι παλαιοί ενάρετοι άνδρες».

Στο περίφημο «Σάλπισμα Πολεμιστήριον» που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1801, ο Κοραής προσφωνεί τους κατοίκους της νεότερης Ελλάδας απογόνους των παλαιών κατοίκων. Αλλά και στην «Ελληνική Νομαρχία» ,τον Ρήγα Φεραίο και αλλού υπάρχουν πολλές μαρτυρίες ελληνικότητας.

Ο Σαράντος Καργάκος παραθέτει ένα απόσπασμα από ομιλία του Ιωάννη Καλιτσουνάκι στην Ακαδημία Αθηνών:
«Πρέπει να παρατηρηθεί ότι παλαιότερον (πολύ πριν το 1821) υπό το όνομα Έλληνες εννοούντο όλοι οι κάτοικοι της Βαλκανικής και νεότεροι ξένοι ιστορικοί όπως π.χ. ο Hans Delbruck ομολογεί ότι «δεν εγνώριζε τις (=κανείς) σχεδόν εν τη Δυτική Ευρώπη ότι εν τη Βαλκανική εκτός των Ελλήνων υπήρχον και άλλαι εθνότητες». «Αυτό που ήξεραν οι Δυτικοί για τους Έλληνες ήταν δυνατό να το αγνοούν οι ίδιοι οι Έλληνες; Όλοι ασφαλώς όχι. Πάντως αρκετοί ώστε να σχηματίσουν την επαρκή «κρίσιμη μάζα» για την έναρξη και τη διεξαγωγή ενός πολυαίμακτου αγώνα» καταλήγει ο αείμνηστος Σ. Καργάκος.

Η συνείδηση της ελληνικότητας των αγωνιστών του 1821

Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα υπήρχε διαμορφωμένη στη συνείδηση των Ελλήνων της εποχής η πίστη ότι είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Ο Μανιάτης στιχουργός Νικήτας Νηφάκης ή Νηφάκος (περ. 1748-1818) στην «Ιστορία της Μάνης όλης…» καταγράφει την άποψη των Μανιατών για την καταγωγή τους:

«Σ’ αυτά τα όρη φύγανε οι μαύροι Σπαρτιάτες
και είν' αυτοί που λέγονται την σήμερον Μανιάτες.
Για να φυλάξουν την ζωήν και την ελευθερία,
έκτισαν χώρες στα βουνά και περισσά χωρία.»

Και σε άλλο στιχούργημά του:
«Τις στράτες που κρατούσασιν οι πρόγονοι Σπαρτιάτες, αυτός και οι απόγονοι κρατούμενοι Μανιάτες και να τις παραιτήσωμεν ποσώς δεν ημπορούμεν αλλ΄ όλον εις τα έμπροσθεν μάλιστα προχωρούμεν”.
Αλλά και ο στίχος του Τσοπανάκου, του θρυλικού «Τυρταίου του Αγώνα» είναι ενδεικτικός:
«Του Λεωνίδα το σπαθί Κολοκοτρώνης το φορεί».

Ο περίφημος Αιτωλοακαρνάνας αρματολός Γιώργος Θώμος είχε για την ανδρεία του ονομαστεί «Σπαρτιάτης». Να σημειώσουμε ότι ο Θώμος καταδιωκόμενος από τον Αλή Πασά είχε τραγικό τέλος καθώς «κατεσφάγη από τον Γιουσούφ Αράπη». Πριν τη μάχη των Δερβενακίων ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης(που τόσο πολύ έχει αμφισβητηθεί από ορισμένους σχολιαστές του του protothema.gr) στον λόγο που εκφώνησε είπε μεταξύ άλλων: «Έλληνες σήμερα εγεννήθημεν και σήμερα θα πεθάνομεν δια την σωτηρίαν της πατρίδος και δια την εδικήν μας» (Φωτάκος: «Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως»).

Ο Αθανάσιος Διάκος κάνει έκκληση γενναιότητας στους άνδρες του στην Αλαμάνα: «Ανδρείοι ωσάν Έλληνες και σαν Γραικοί σταθείτε». Εδώ βλέπουμε ότι οι όροι Έλληνες και Γραικοί ταυτίζονται, ενώ για καθαρά μετρικούς λόγους, όταν ο Διάκος απάντησε στην πρόταση του Ομέρ Βρυώνη να αλλαξοπιστήσει, χρησιμοποιείται η λέξη Γραικός: «Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε ν’ αποθάνω». Λίγο πριν πεθάνει, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης προτρέπει τους συμπολεμιστές του: «Έλληνες μην κιοτέψετε, παιδιά μη φοβηθείτε/ και πάρ’ το γιούχα η Τουρκιά κι ερθεί να μας χαλάσει./Σαν Έλληνες βαστάξατε και σαν Γραικοί σταθείτε».

Ο Επίσκοπος Έλους Άνθιμος που πέθανε προσβεβλημένος από τύφο κατά την πολιορκία της Τριπολιτσάς γράφει χαρακτηριστικά: «εν τούτω τω σταυρώ Νικάτε, απόγονοι των Ελλήνων οι Χριστώνυμοι». Στο πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822) ως Έλληνες θεωρούνται «όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν». Στο Σύνταγμα του Άστρους (1823) προστίθεται μια νέα διάταξη για όσους θα έλθουν από το εξωτερικό. Αυτοί μπορούσαν να γίνουν ή να θεωρηθούν Έλληνες εφόσον έχουν ή αποκτήσουν «πάτριον την Ελληνικήν φωνήν».

Ακόμα και οι αρβανιτόφωνοι κάτοικοι των νησιών (Ύδρα, Σπέτσες) έδιναν στα πλοία τους αρχαιοελληνικά ονόματα: «Άρης», «Θεμιστοκλής», «Αγαμέμνων», «Αλέξανδρος». Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν πρότυπο ως όνομα και σύμβολο γενναιότητας για τους ήρωες του ’21. Ο Σαράντος Καργάκος καταγράφει τουλάχιστον 150 αγωνιστές που είχαν το όνομα Αλέξανδρος και τα επώνυμα Αλεξανδρής, Αλεξανδρόπουλος, Αλεξανδράκης κλπ. Η αρχαιότητα είχε ριζώσει για τα καλά στις ψυχές των προγόνων μας. Ο Παπαφλέσσας την προηγούμενη της μάχης στο Μανιάκι είπε στους άνδρες του ότι θα δώσουν «Λεωνίδειον μάχην».

Θα μπορούσε ν’ αναφέρει κανείς πολλά ακόμα παραδείγματα που δείχνουν τη συνείδηση της ελληνικότητας στους αγωνιστές του 1821. Θα είχε όμως ενδιαφέρον όλοι αυτοί που αμφισβητούν αυτό το γεγονός να παρουσιάσουν έστω ένα στοιχείο (εκτός από ονόματα, επώνυμα και παρατσούκλια…) που να δείχνει το αντίθετο…

Πηγές: ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821», Α’ ΜΕΡΟΣ

Σαράντος Ι. Καργάκος, «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΗ ΤΗΣ», Εκδόσεις Gutenberg, 2020.