Το Σύνδρομο του απατεώνα

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Οι «απατεώνες», όσο ψηλά κι αν φτάσουν, κοινωνικά ή επαγγελματικά, διακατέχονται πάντα από ένα αίσθημα φόβου ότι θα αποκαλυφθεί ο τρόπος ανέλιξής τους -ότι δεν ήταν ηθικά ορθός, για παράδειγμα, συνεπώς η εξέλιξή τους ακροβατεί μεταξύ αλήθειας και ψεύδους.

To Σύνδρομο του απατεώνα ή αλλιώς Σύνδρομο της «ψευδεπίγραφης επιτυχίας» αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τις ψυχολόγους Dr. Paulin Clance και Dr. Suzann Imes το 1978. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ψυχικό φαινόμενο, κατά το οποίο το άτομο που διακατέχεται από το συγκεκριμένο σύνδρομο, ζει με ένα μόνιμο φοβο ότι κάποια στιγμη τα επιτεύγματά του θα αποκαλυφθούν ως απάτη.

Σκέψεις αυτομομφής και αυτοαμφισβήτησης καλλιεργούν αίσθημα ανεπάρκειας. Με απλά λόγια, η διανοητική διαδικασία όπου το άτομο αποδίδει το τι του συμβαίνει είναι εξωγενής, κλονίζοντας την εμπιστοσύνη στον εαυτό του -π.χ. αποδίδοντας την επιτυχία στην τύχη και όχι στις ικανότητές του ή θεωρώντας ότι έχει κοροϊδέψει τους άλλους. Την αυτοαμφισβήτηση ο άνθρωπος με το Σύνδρομο του απατεώνα την βιώνει είτε φευγαλέα είτε τον απασχολεί διαρκώς.



Σύμφωνα με μελέτες, το Σύνδρομο του απατεώνα το συναντάμε πιο συχνά σε ανθρώπους επιτυχημένους σε ποσοστό 70%. Ο ρόλος της οικογένειας είναι πολύ σημαντικός, καθώς το συγκεκριμένο ψυχολογικό μοτίβο σχετίζεται με ανθρώπους που έχουν στο οικογενειακό τους ιστορικό υπερπροστατευτικούς γονείς. Συνεπώς, το συγκεκριμένο σύνδρομο σχετίζεται με την τελειοθηρία και δημιουργεί ψυχολογικό βάρος στο παιδί.

Η έλλειψη κοινωνικού υποστηρικτικού δικτύου, όπως επίσης η παρουσία κολάκων-«λυκοφιλιών», που υπόγεια σαμποτάρουν την αυτοπεποίθηση του ατόμου, μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλυτικός παράγοντας για την εμφάνιση του συνδρόμου. Το Σύνδρομο του απατεώνα δεν είναι κλινική διαταραχή, αλλά ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος την ζωή. Αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδεις διαταραχές, σε άγχος με αίσθημα δυσφορίας, συναισθηματικά προβλήματα, ψυχικές διαταραχές και κατάθλιψη.

Όσο ανοδική η πορεία προς την επιτυχία τόσο χειροτερεύουν τα συμπτώματα. Συγκεκριμένα, η επιβράβευση προκαλεί άγχος, επειδή δεν μπορούν στην πραγματικότητα να ανταποκριθούν στις περιστάσεις, διότι δεν αξίζουν την επιτυχία, δεν μπορούν να συγκριθούν με τους άλλους. Ορισμένες φορές ο άνθρωπος μπορεί να σαμποτάρει τον εαυτό του -π.χ. με την αναβλητικότητα από φόβο ότι κάποιος θα αποκαλύψει ότι είναι ανεπαρκής. Ακόμα και αν ο κοινωνικός περίγυρος προσπαθεί να πείσει τον άνθρωπο που βιώνει το Σύνδρομο του απατεώνα ότι αξίζει, παρουσιάζοντάς του πειστήρια, εκείνος μπορεί να θεωρήσει ότι τον κοροϊδεύουν. Ακόμα και στο πλαίσιο των φιλικών σχέσεων, ο άνθρωπος με το Σύνδρομο του απατεώνα μπορεί να θεωρήσει ότι οι άλλοι είναι φιλικοί μαζί του από λύπηση και φοβάται ότι θα τον απορρίψουν.

Το Σύνδρομο του απατεώνα επηρεάζει όχι μόνο τα επαγγελματικά, αλλά και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Οι καθηγητές Dr. Mirjam Neureiter και Dr. Eva Traut-Mattausch από το Πανεπιστήμιο του Σάλτσμπουργκ διεξήγαγαν μια ενδιαφέρουσα μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό έντυπο «Frontiers in Psychology», η οποία έδειξε ότι το Σύνδρομο του απατεώνα σε μακροχρόνια βάση λειτουργεί αρνητικά στην αυτο-εικόνα και στην επαγγελματική εξέλιξη, καθώς οι αρνητικές σκέψεις οδηγούν σε αυτοκαταστροφικες συμπεριφορές, σαμποτάροντας την ικανότητα προσαρμογής τους σε αλλαγές εργασιακού περιβάλλοντος.

Επίσης, όπως είχα αναφέρει ξανά σε άρθρο για την αυτοεκπληρουμένη προφητεία, η επιστήμη του συμπεριφορισμού θεωρεί ότι η επιβεβαίωση της προφητείας («behavioural confirmation») ενισχύει την αρχική πεποίθηση, ενώ παράλληλα, μέσω της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, δημιουργεί τις συνθήκες, ώστε να επιβεβαιωθεί.

Σταδιακά, η αυτοεκπληρούμενη προφητεία δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο συμπεριφορών που ανακυκλώνονται. Για παράδειγμα, στην περίπτωση που κάποιος πάρει μια προαγωγή, τότε είτε θα προσπαθήσει πιο πολύ είτε θα τα παρατήσει εξαιτίας του φόβου της αποτυχίας. Οι συμπεριφορές της αναβλητικότητας ενισχύουν το συναίσθημα ότι δεν αξίζει, σαμποτάροντας την επαγγελματική του εξέλιξη.

Ίσως είναι τελικά το καλούπι στο οποίο ο άνθρωπος καλείται να ταιριάξει που του προκαλεί άγχος... ίσως να μην κάνει αυτό που πραγματικά θέλει... Δεν χρειάζεται ο άνθρωπος να αποδείξει ποιος είναι, αυτό που λείπει σήμερα είναι η αυθεντικότητα! Άνθρωποι που αναγνωρίζουν τα θετικά τους, αλλά και τα αρνητικά τους.



Σας έχω την λύση!

- Μεγαλώνουμε τα παιδιά, επιβραβεύοντας την προσπάθεια και όχι αποκλειστικά τα επιτεύγματα, έτσι ώστε να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση.

- Για να αρχίσετε να πιστεύετε στον εαυτό σας, κάντε μια λίστα με τα επιτεύγματά σας! Σε πόσα είχατε βοήθεια; Σε πόσα τύχη; Όπως και να 'χει, χαρείτε την επιτυχία, γιατί είναι δικιά σας!

- Όταν μπλοκάρετε τις σκέψεις αυτομομφής, θα μπλοκάρετε και το Σύνδρομο του απατεώνα! Μην είστε υπερβολικά αυστηροί με τον εαυτό σας.

- Σταματήστε την σύγκριση, σας πάει πίσω. Αρχίστε να εμπιστεύεστε τον εαυτό σας και τις ικανότητές σας.

- Μη φοβάστε την απόρριψη, γιατί δεν είναι κάτι απαραιτήτως κακό. Αντιθέτως, μπορεί να εξελιχθεί σε μάθημα ζωής.

- Αποδεχτείτε τα συναισθήματά σας -π.χ. την ανασφάλειά σας!

Ένα είναι σίγουρο: ο πραγματικός απατεώνας δεν νιώθει ένοχες ούτε ανασφάλειες, γι' αυτό και δεν έχει το Σύνδρομο του απατεώνα! Αυτό που έχει, είναι άγνοια κινδύνου.

- Βρείτε την Έλσα Μπάρδα στις σελίδες της στο Facebook, πατώντας εδώ και εδώ - Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.