«Αριστουργήματα του Ιαπωνικού Κινηματογράφου» στην Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης

Οι ταινίες του αφιερώματος συγκαταλέγονται ανάμεσα στις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Καλλιτεχνικά αψεγάδιαστες, θίγουν πανανθρώπινα και διαχρονικά ζητήματα με σπάνια αριστοτεχνική δύναμη. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για τις ταινίες: Ουγκέτσου Μονογκατάρι (Ιστορίες της χλωμής σελήνης μετά τη βροχή) του Κένζι Μιζογκούτσι (1953), Ταξίδι στο Τόκιο του Γιασουχίρο Όζου (1953), Η πύλη της κόλασης του Τεiνοσούκε Κινουγκάσα (1953) και Η άρπα της Βιρμανίας του Κον Ιτσικάουα (1956).

Αξίζει να θυμηθούμε ότι:

-«Το αριστούργημα του Μιζογκούτσι είναι το αριστούργημα του ιαπωνικού σινεμά και μια από τις ωραιότερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου», σημειώνει ο γάλλος σκηνοθέτης Ερίκ Ρομέρ για την ταινία Ουγκέτσου Μονογκατάρι στα «Cahiers du Cinema» (Μάιος 1958).  

-Το Ταξίδι στο Τόκιο του Γιασουχίρο Όζου συμπεριλαμβάνεται σταθερά σε όλες τις λίστες που αφορούν στις 10 καλύτερες ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ.

-Βραβευμένη με τον Χρυσό Φοίνικα στο φεστιβάλ Καννών και το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας, Η πύλη της κόλασης του Τεϊνοσούκε Κινουγκάσα, θάμπωσε το δυτικό κοινό με τη μεγαλοπρέπειά της.

-Η άρπα της Βιρμανίας του Κον Ιτσικάουα είναι μια από τις πιο συγκλονιστικές αντιπολεμικές ταινίες που μας έδωσε ο ιαπωνικός κινηματογράφος τη δεκαετία του ’50.  

Να σημειωθεί ότι, στο πλαίσιο του αφιερώματος, το Σάββατο 8 Μαρτίου, πριν την προβολή της ταινίας Ταξίδι στο Τόκιο του Γιασουχίρο Όζου, θα πραγματοποιηθεί ομιλία με θέμα «Εισαγωγή στο Ταξίδι στο Τόκιο και στο έργο του Γιασουχίρο Όζου», από τον κριτικό κινηματογράφου Θωμά Λιναρά (αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος, ώρα 20.15).

Πώληση εισιτηρίων: Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α΄, Λιμάνι, τηλ. 2310-508.398, cinematheque@filmfestival.gr)
Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ (γενική είσοδος), 3 ευρώ (για τα μέλη).
Κάρτα μέλους: 1 ευρώ.

Πρόγραμμα προβολών

ΠΕΜΠΤΗ 6/3
18.30 Η πύλη της κόλασης
21.00 Η άρπα της Βιρμανίας

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7/3
18.30 Ταξίδι στο Τόκιο
21.00 Ουγκέτσου Μονογκατάρι

ΣΑΒΒΑΤΟ 8/3
18.30 Η άρπα της Βιρμανίας
21.00 Ταξίδι στο Τόκιο

ΚΥΡΙΑΚΗ 9/3
18.30 Ουγκέτσου Μονογκατάρι
21.00 Η πύλη της κόλασης

Οι ταινίες αναλυτικά:

Ουγκέτσου Μονογκατάρι (Ιστορίες της χλωμής σελήνης μετά τη βροχή) / Ugetsu monogatari
(Ιαπωνία, 1953)
Σκηνοθεσία: Κένζι Μιζογκούτσι / Kenji Mizoguchi. Με τους: Machiko Kyô, Mitsuko Mito, Kinuyo Tanaka, Masayuki Mori. Ασπρόμαυρη, 96’.

Σ’ ένα χωριό της μεσαιωνικής Ιαπωνίας, η οποία σπαράζεται από εμφύλιους πολέμους, ο Γκεντζούρο, ένας φτωχός αγγειοπλάστης, ονειρεύεται καλλιτεχνική δόξα και πλούτη, ενώ ο γαμπρός του, Τομπέι, φιλοδοξεί να γίνει ένδοξος σαμουράι. Ξεκινούν για να πουλήσουν την πραμάτεια τους στην πόλη και ύστερα από διάφορες περιπλανήσεις και περιπέτειες, ο Τομπέι «γίνεται» όντως σαμουράι λέγοντας ψέματα ότι τάχα σκότωσε έναν στρατηγό του εχθρού, ωστόσο όταν επιστρέφει στο σπίτι του βρίσκει τη γυναίκα του να εκπορνεύεται. Εν τω μεταξύ, ο Γκεντζούρο υποκύπτει στην γοητεία της Ουακάσα, μιας πανέμορφης και μυστηριώδους πριγκίπισσας την οποία και ακολουθεί στο παλάτι της, για να ανακαλύψει, έκπληκτος, αργότερα ότι πρόκειται για ένα φάντασμα. Επιστρέφοντας και αυτός στο χωριό, συναντά ένα ακόμα φάντασμα: αυτό  της γυναίκας του, η οποία στη διάρκεια της απουσίας του έχει δολοφονηθεί...

«Το αριστούργημα του Μιζογκούτσι είναι το αριστούργημα του ιαπωνικού σινεμά και μια από τις ωραιότερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου. Πρόκειται για μια επιτομή όπου συγκλίνουν οι πιο αντίθετες τάσεις της τέχνης και οι πιο ποικίλες πηγές έμπνευσης. Από όποια οπτική γωνία κι αν τη δούμε, είναι ταυτόχρονα αυτό κι εκείνο και κάτι ακόμα και όλα συνυπάρχουν αρμονικά. Είναι ο ελληνικός μύθος της Οδύσσειας και την ίδια στιγμή και ο κελτικός μύθος του Λανσελότου, ένα από τα ωραιότερα έπη περιπέτειας και τρελού έρωτα, ένα από τα φλογερότερα άσματα που έχουν γραφτεί ποτέ, προς τιμήν της αυταπάρνησης και της πίστης, ένας ύμνος στην Ενότητα και ταυτόχρονα στην ετερογενή ποικιλία των φαινομένων... Δεν υπάρχει τίποτα περιττό στην ταινία αυτή. Η κάμερα ευαίσθητη και στον παραμικρό κόκκο ύλης, χρονοτριβεί στις καλαμιές και τα νερά, στα περίτεχνα χτενίσματα και στα στολίδια των γυναικών, με μια νωχελική ευχαρίστηση που διόλου δεν αποτρέπει την αποφασιστικότητα με την οποία οι μικρές κινήσεις της μηχανής μάς δείχνουν πόσο η μοίρα μας είναι δεμένη με τη Φύση... Όταν στην οθόνη εμφανίζεται η λέξη «Τέλος» με δυσκολία πιστεύουμε πως έχει περάσει κιόλας μιάμιση ώρα...».
                    Ερίκ Ρομέρ, «Cahiers du Cinema», τχ. 80, Μάιος 1958  


Ταξίδι στο Τόκιο / Tôkyô monogatari / Tokyo Story
(Ιαπωνία, 1953)
Σκηνοθεσία: Γιασουχίρο Όζου / Yasujirô Ozu. Με τους: Chishû Ryû, Chieko Higashiyama, Setsuko Hara, Haruko Sugimura. Ασπρόμαυρη, 140’.

Ένα ζευγάρι ηλικιωμένων, ο Χιραγιάμα Σουκίτσι και η σύζυγός του Τόμι, έρχονται από την επαρχία στο Τόκιο, με σκοπό να επισκεφθούν τα παιδιά τους. Αρχικά τους φιλοξενεί ο μεγάλος τους γιος Κόιτσι με τη γυναίκα του. Καθώς όμως γρήγορα ενοχλούνται από την παρουσία τους στο σπίτι, τους στέλνουν να φιλοξενηθούν στην κόρη τους Σιγκέ. Αυτή με την σειρά της τους «ξεφορτώνεται» και σε συμφωνία με τον αδελφό της τους «δωρίζουν» υποχρεωτικές διακοπές στα λουτρά του Ατάμι. Όμως εκεί υπάρχει πολυκοσμία και θόρυβος και οι δύο ηλικιωμένοι δεν μπορούν να ησυχάσουν. Επιστρέφουν λοιπόν στο Τόκιο, αναζητώντας ένα κατάλυμα για να περάσουν το βράδυ. Το μοναδικό πρόσωπο που ενδιαφέρεται γι’ αυτούς, τους συμπεριφέρεται με ευγένεια και καλοσύνη και τελικά τους φιλοξενεί, όχι από υποχρέωση αλλά επειδή το νιώθει πραγματικά, είναι η Νορίκο, η γυναίκα του γιου τους που χάθηκε στον πόλεμο. Όταν επιστρέφουν σπίτι τους, η Τόμι αρρωσταίνει και ύστερα από λίγο καιρό πεθαίνει. Μετά την κηδεία, η μόνη που μένει για να κάνει συντροφιά στο γέρο πατέρα είναι η Νορίκο.

Η φθορά των συναισθημάτων στο πέρασμα του χρόνου, το εφήμερο των ανθρώπινων πραγμάτων, οι προσδοκίες που διαψεύδονται, το χάσμα των γενεών που υψώνεται αμείλικτο, οι οικογενειακοί δεσμοί που ξεθωριάζουν, η ανέφικτη επικοινωνία, ο παλιός ευγενικός κόσμος που χάνεται μαζί με τους γέρους γονείς, η επιβολή ενός νέου μοντέλου ζωής, στο οποίο κυριαρχεί ο εγωκεντρισμός, η υστερική επιβεβαίωσης της ατομικότητας και όπου ο χρόνος ποτέ δεν είναι αρκετός... Κι όλα αυτά μέσα από το γαλήνιο και ήρεμο βλέμμα της ακίνητης και χαμηλά τοποθετημένης κάμερας του Γιασουχίρο Όζου, σε μια ταινία, η ύπαρξη της οποίας και μόνο, ομορφαίνει τον κόσμο. Το Ταξίδι στο Τόκιο έχει «κρατημένο στασίδι» σ’ όλες τις λίστες που αφορούν στις 10 καλύτερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου.

Η πύλη της κόλασης / Jigokumon / Gate of Hell
(Ιαπωνία, 1953)
Σκηνοθεσία: Τεϊνοσούκε Κινουγκάσα / Teinosuke Kinugasa. Με τους: Kazuo Hasegawa, Machiko Kyô, Isao Yamagata. Έγχρωμη, 86’.

Γύρω στα 1150 στην διάρκεια της περιόδου Μέιτζι, γίνεται πραξικόπημα εναντίον του αυτοκράτορα, το οποίο τελικά αποτυγχάνει. Για να παραπλανηθούν οι στασιαστές, στην αυτοκρατορική άμαξα μπαίνει η Κέσα, μια κυρία της αυλής, υπό την προστασία του σαμουράι Μορίτο Έντο. Μετά την καταστολή της εξέγερσης ο σαμουράι ξανασυναντά την Κέσα και καθώς είναι ερωτευμένος μαζί της την ζητά σε γάμο, αλλά μαθαίνει ότι είναι παντρεμένη με τον άρχοντα Βατάρου. Τυφλωμένος από το ερωτικό του πάθος, επιμένει σ’ αυτήν την παράλογη απαίτηση γάμου και σταδιακά  γίνεται ο περίγελος της κοινωνίας του Κιότο. Όταν σύζυγος και επίδοξος εραστής βρίσκονται αντιμέτωποι σ’ έναν αγώνα ιππασίας, ο Μορίτο νικά, αλλά αυτή η νίκη αντί να καταπραΰνει μεγαλώνει το πάθος του για την Κέσα, την οποία απειλεί πως θα σκοτώσει μαζί μ’ όλη της την οικογένεια, αν δεν γίνει δική του. Η γυναίκα, πιστή στον σύζυγό της και κλεισμένη στον εαυτό της θα επιλέξει να δώσει ένα τραγικό τέλος στο αδιέξοδο.

Βραβευμένη με τον Χρυσό Φοίνικα στο φεστιβάλ Καννών και το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας, Η πύλη της κόλασης είναι μια μελοδραματική  ταινία, με εκθαμβωτική εικαστική δύναμη, που θάμπωσε το δυτικό κοινό με τη μεγαλοπρέπειά της. Ο Τεϊνοσούκε Κινουγκάσα, ένας από τους πιονιέρους του ιαπωνικού κινηματογράφου, υιοθετεί για την αφήγηση της ιστορίας του μια θεατρογενή δραματουργική δομή, στην λογική του Θεάτρου Νο. Η σύνθεση των κάδρων, η εξαιρετικά λειτουργική χρήση και αξιοποίηση των χρωμάτων, η ερμηνεία των ηθοποιών η σκηνογραφική της επιμέλεια, το ηχητικό της υπόστρωμα και η μουσική -όλα τέλεια εναρμονισμένα και σε απόλυτη συμμετρία- δημιουργούν ένα λυρικό οπτικοακουστικό ποίημα αξεπέραστου ερωτικού πάθους.

Η άρπα της Βιρμανίας / Biruma no tategoto / Burmese Harp
(Ιαπωνία, 1956)
Σκηνοθεσία: Κον Ιτσικάουα /Kon Ichikawa. Με τους: Rentarô Mikuni, Shôji Yasui, Jun Hamamura. Ασπρόμαυρη, 98’  

1945. Ενώ η Ιαπωνία παραδίδεται έχοντας βιώσει το ολοκαύτωμα της ατομικής βόμβας, ορισμένες μονάδες του γιαπωνέζικου στρατού εξακολουθούν να μάχονται ενάντια στους συμμάχους στη Βιρμανία. Ο διοικητής μιας μονάδας και οι φανατισμένοι άντρες του, προτιμούν να πέσουν στο πεδίο της μάχης παρά να παραδοθούν. Ο Μισομίζου ένας νεαρός στρατιώτης που παίζει άρπα, αιχμάλωτος σε αγγλικό στρατόπεδο, στέλνεται για να τους πείσει να παραδοθούν, αλλά αποτυγχάνει στην αποστολή του. Έχοντας αντικρίσει στην περιπλάνησή του τα απομεινάρια της μεγάλης σφαγής και τις εκατόμβες των χιλιάδων άταφων συμπατριωτών του αποφασίζει να γίνει μοναχός, να μείνει στη Βιρμανία και να αφοσιωθεί στην ταφή των νεκρών.

Η άρπα της Βιρμανίας είναι μια από τις πιο συγκλονιστικές αντιπολεμικές ταινίες που μας έδωσε ο ιαπωνικός κινηματογράφος στην δεκαετία του ’50.  Πρόκειται για ένα λυρικό έργο γεμάτο ποίηση, όπου το νεκρό συνομιλεί με το ζωντανό, επικεντρωμένο στο δικαίωμα των νεκρών για ταφή, καθώς το κύριο μέλημα κάθε πιστού ταοϊστή, είναι η φροντίδα των νεκρών. Ο νεαρός πρωταγωνιστής νιώθει βαθιά μέσα του αυτό το ηθικό χρέος και αφιερώνει με αυταπάρνηση τη ζωή του στην επιτέλεση αυτού του ιερού καθήκοντος. Ο Μισομίζου βυθίζεται στην σιωπή, καθώς αρνείται να μιλήσει και επικοινωνώντας μονάχα μέσα από την μουσική, ουσιαστικά θέλει να θάψει το νεκρό σώμα της ηττημένης χώρας του, για να της δώσει την δυνατότητα να νεκραναστηθεί. Ο Κον Ιτσικάουα, με τη βοήθεια της θαυμάσιας ασπρόμαυρης φωτογραφίας, δημιουργεί εικόνες σπάνιας εικαστικής ομορφιάς, που ισορροπούν ανάμεσα στη φρίκη του πολέμου και την ελπίδα της Ανάστασης.