Πώς οι «Πέρσες» του Αισχύλου στην Επίδαυρο νίκησαν... τον κορωνοϊό

Κόντρα σε όλα τα προγνωστικά που ήθελαν τις φετινές παραστάσεις να ακυρώνονται λόγω κορονοιου και τον κόσμο να είναι διστακτικός όσον αφορά τα δημόσια θεάματα, το Εθνικό Θέατρο τόλμησε να “ανοίξει” την Επίδαυρο και μάλιστα με ένα έργο άκρως συμβολικό: τους “Πέρσες” του Αισχύλου.

Το παλαιότερο σωζόμενο έργο στον κόσμο και το πρώτο που μιλάει από τη σκοπιά των ηττημένων, δηλαδή των Περσών, έδωσε τη στίγμα της μάχης κόντρα σε έναν κόσμο που χάνεται αλλά και που ξαναγεννιέται από τις στάχτες.

Εν προκειμένω η καταστροφή των Περσών στη Σαλαμίνα είναι μεν συντριπτική αλλά το παναθρώπινο δίδαγμα που μεταφέρει με τα λόγια του ο ποιητής Αισχύλος είναι ότι η γνώση, η ελπίδα και η σοφία κόντρα στην αλαζονεία της εξουσίας είναι αυτά που καθιστούν τον άνθρωπο πραγματικό άρχοντα και ουσιαστικό κυρίαρχο-ιδού η παντοτινή δύναμη της δημοκρατίας.

Εξου και ότι ο τραγικός ποιητής δεν χάνει ευκαιρία να μιλήσει για το δημοκρατικό κλέος των κατοίκων της ιωνικής Αθήνας-ας μην ξεχνάμε ότι χορηγός της παράστασης είχε υπάρξει ο ίδιος ο Περικλής-και να μιλήσει, για πρώτη φορά, για την Ελλάδα και τη δύναμη της-κάτι που έκανε και τους θεατές της παράστασης να χαρίσουν το πιο θερμό τους χειροκρότημα στο απόσπασμα “Ίτε παίδες Ελλήνων” που ο σκηνοθέτης Δημήτρης Λιγνάδης επέτρεψε να ακουστεί στην αυθεντική του γλώσσα προτιμώντας μάλιστα την ερασμιακή προφορά-όπως και στο χαρακτηριστικό “Κανενός δεν είναι δούλοι και κανένας δεν τους δίνει διαταγές” με το οποίοι οι γέροντες του χορού περιγράφουν τους Έλληνες.

Ωστόσο εμείς θα κρατήσουμε την ανατριχιαστική φράση “Ποτέ δεν χάθηκαν τόσες ψυχές μέσα σε μια μέρα” που εύλογα φέρνει άμεσα στο νου τους χαμένους λόγω κορονοιου σε όλο τον κόσμο-και την αντίστοιχη δύναμη που χρειάστηκαν οι ηθοποιοί, στο σύνολό τους καταπλητικοί, για να υψώσουν τη φωνή τους, τώρα παραπάνω ίσως από ποτέ, από το κέντρο της θυμέλης προς τον κόσμο.

Είχε μάλιστα κανείς την αίσθηση ότι ο υπερτονισμός της θεσπέσιας Λυδίας Κονιόρδου, η οποία ερμήνευε τη Βασίλισσα Άτοσσα ή η γεμάτη σοφία και ωριμότητα απόγνωση του ειδώλου του Δαρείου από τον Νίκο Καραθάνο-που φέρνει εύλογα στον νου το φάντασμα του Άμλετ-είχαν να κάνουν με την αντίστοιχη απόγνωση των καλλιτεχνών αυτή τη δύσκολη περίοδο.

Αντίστοιχα πάλι ο τραγικός ρυθμός, στο τέμπο του χορού και της γλώσσας του κειμένου, ασθματικός και κλιμακούμενος του Άγγελου ερμηνευμένος ιδανικά από τον Αργύρη Πανταζάρα, μετέφεραν στο νου αυτούσια περιγραφές από τόπους άλλων κακών-τολμάμε να πούμε από την πρώτη γραμμή των συγκρούσεων της Αμερικής με το Black Lives Matter ή τα άδυτα των νοσοκομείων αφού είναι ίδια η αίσθηση του πόνου.

Σπουδαία, εν προκειμένω, και η απόδοση του έργου του Αισχύλου από τον Θεόδωρο Στεφανόπουλο: “Γιατί φλογοφόρος ο λαμπρός κύκλος του ήλιου έλιωσε μεσοπόταμα/το παγωμένο πέρασμα πυρώνοντάς το με τη φλόγα του/Έπεφταν ο ένας πάνω στον άλλο, και ήτανε τυχεροί/όσοι άφησαν αμέσως την πνοή τους/Όσοι πάλι απόμειναν και κατάφεραν να σωθούν/αφού διέσχισαν με κόπο και με κακουχίες πολλές τη Θράκη/ξεφύγανε και φτάνουν, κάποιοι λίγοι, πίσω στη γη/και στις εστίες τους, έτσι που η πόλη των Περσών να οδύρεται/αποζητώντας την ακριβή νιότη του τόπου μας/Αυτή είναι η αλήθεια.Και ανιστορώντας τα, παραλείπω πολλά/από τα κακά που έριξε πάνω στους Πέρσες ο θεός”.

Αλλού πάλι για να δείξει τη συνέχεια ο Δημήτρης Λιγνάδης προτίμησε να βάλει τον κορυφαίο του χορού των γερόντων που ερμήνευσε με λιτή δύναμη ο Γιάννος Περλέγκας, να τραγουδάει τον πόνο του με τη διαχρονική έκφραση του μπουζουκιού-αν και αυτό λειτούργησε συμβολικά σε αντίθεση με την άστοχη ίσως παρουσία της μινιατούρας του Παρθενώνα στη σκηνή.

Τον θρησκευτικό χαρακτήρα ενός έργου που εξακολουθεί να μιλάει για την αλαζονεία της ανθρώπινης μοίρας που υπερβαίνει το μέτρο ο σκηνοθέτης τον κατέδειξε, επίσης, με τα στασίδια στα οποία κάθονταν οι γέροντες εξιστορώντας την άλλοτε “ζηλευτή, ευλογημένη ζωή” που τώρα μετατράπηκε σε δυστυχία και χτύπημα της μοίρας”.

Η ωραία, εσωτερικού ρυθμού, χορογραφία του Κωνσταντίνου Ρήγου έκλεψε αναμφίβολα τις εντυπώσεις όπως και τα εντυπωσιακά και άκρως καλαίσθητα-αν και κάπως πιο γοτθικών αποχρώσεων-κουστούμια της Εύας Νάθενα. Ίσως να μην μπορούσε μια βασίλισσα να μιλήσει για τον σπαρακτικό όνειρο με τον αετό, που είχε επηρεάσει όλη τη σύγχρονη λογοτεχνία, παρά φορώντας αυτό το κατάμαυρο επιβλητικό φόρεμα.

Ας μην ξεχνάμε ότι όλη η επερχόμενη δυστυχία των Περσών ανακοινώνεται μέσα από το δυσοίωνο αυτό όνειρο της βασίλισσας Άτοσσας, μητέρας του Ξέρξη η οποία βλέπει στον ύπνο της ότι ο Ξέρξης προσπαθούσε να ζέψει στο άρμα του μια Ελληνίδα και μια γυναίκα από την Ανατολή αλλά τελικά η Ελληνίδα να σπάει τα δεσμά όπως αντίστοιχα βλέπει “να χύνεται αστραπή ένα κιρκινέζι λάμνοντας τα φτερά και να ξεσκίζει με τα νύχια το κεφάλι του αετού”.

Η άφιξη, τελικά, του λαχανιασμένου αγγελιαφόρου επιβεβαιώνει το όνειρο της βασίλισσας αφού οι Έλληνες νικούν με αποτέλεσμα ο έντονος θρήνος τους να ακουστεί μέχρι τον Άδη και να προκαλέσει την παρουσία του νεκρού Δαρείου ο οποίος εμφανίζεται για να αποκαλύψει ότι η πραγματικά υπεύθυνη για την τραγική ήττα είναι η ύβρις του Ξέρξη.

Ας μην ξεχνάμε ότι τα ερωτήματα που απηύθηνε ο Αισχύλος τότε δεν αφορούσαν τους ίδιους τους Πέρσες αλλά τους ίδιους τους Αθηναίους που ως αλαζονική υπερδύναμη πολλές φορές έμοιαζε να παραβιάζει τους στοιχειώδεις κανόνες δικαίου. Ευχή όλων οι παραβολές των λόγων του Αισχύλου να ακούστηκαν από όλους τους πολιτικούς που βρέθηκαν αυτές τις μέρες στην Επίδαυρο. Το παρών επίσης έδωσε ο Σωτήρης Τσιόδρας και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου η οποία δείχνει μια ουσιαστική αγάπη για τον πολιτιστικό κόσμο αφού για πρώτη φορά δεξιώθηκε στη μεγάλη γιορτή της Δημοκρατίας κορυφαίους εκπροσώπους της-σκηνοθέτες, ηθοποιούς ακόμα και χορευτές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.