Σταύρος Λυγερός

Η πρόθεση του πρωθυπουργού να ολοκληρώσει μέχρι το τέλος Νοεμβρίου τη δεύτερη αξιολόγηση μοιάζει ολοένα περισσότερο εκτός πραγματικότητας. Ο πρώτος κύκλος των διαπραγματεύσεων με το κουαρτέτο περισσότερο ανέδειξε το χάσμα που χωρίζει τις δύο πλευρές παρά έφερε πιο κοντά μια συμφωνία.

Οι δανειστές κάθισαν στο τραπέζι καταθέτοντας μαξιμαλιστικές προτάσεις όχι μόνο για τα Εργασιακά, αλλά και για τα άλλα ζητήματα της ατζέντας. Δεν πρόκειται μόνο για διαπραγματευτική τακτική. Αντανακλά και την προσπάθειά τους να διατηρήσουν υπό έλεγχο και τις δικές τους αντιθέσεις, πρωτίστως αυτή σχετικά με την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους.

Είναι προφανές ότι η χρονική μετατόπιση του κλεισίματος της αξιολόγησης εκ των πραγμάτων αποδυναμώνει και τις όποιες πιέσεις για να συζητηθούν εντός του 2016 τα μέτρα ελάφρυνσης. Με το Βερολίνο να αποκλείει τη λήψη σχετικών αποφάσεων πριν από τις γερμανικές εκλογές (φθινόπωρο του 2017) και το ΔΝΤ να επιμένει ότι χωρίς ελάφρυνση δεν μπορεί να συμμετάσχει στο ελληνικό πρόγραμμα, το παιχνίδι καθυστερήσεων στις διαπραγματεύσεις για τη δεύτερη αξιολόγηση είναι μια κάποια διέξοδος.

Το κουαρτέτο θα επανέλθει στην Αθήνα στις 14 Νοεμβρίου, αλλά ούτε τότε αναμένεται να γεφυρωθεί το υφιστάμενο χάσμα. Οσο κι αν το Μαξίμου επιδιώκει συμφωνία το συντομότερο δυνατόν, δεν είναι διατεθειμένο να αποδεχθεί τους μαξιμαλιστικούς όρους των δανειστών.

Τα εργασιακά δικαιώματα είναι στο ιδεολογικό γονίδιο της Αριστεράς. Εκτός από τις ιδεολογικές ευαισθησίες, όμως, τόσο ο κατώτατος μισθός όσο και οι ομαδικές απολύσεις αγγίζουν ένα σημαντικότατο ποσοστό του πληθυσμού, η μεγάλη πλειονότητα του οποίου στήριξε τον ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογικές αναμετρήσεις του 2015. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τον έλεγχο της διαδικασίας τον κρατάει το κουαρτέτο και όχι η κυβέρνηση.

Η επίσκεψη του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα στην Αθήνα στα μέσα Νοεμβρίου είχε αναπτερώσει τις ελπίδες του Τσίπρα ότι μια δυναμική αμερικανική παρέμβαση προς το ευρωιερατείο, και ιδιαίτερα προς το Βερολίνο, θα μπορούσε να σπάσει την αρνητική στάση του διδύμου Μέρκελ - Σόιμπλε. Το γεγονός ότι άλλοι παράγοντες της Ευρωζώνης θεωρούν αναγκαία τη λήψη μέτρων για ελάφρυνση του χρέους ενίσχυε αυτές τις ελπίδες.

Ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου, όμως, φρόντισε να προσγειώσει τις ελληνικές προσδοκίες. «Μπορώ να σας πω ότι ο πρόεδρος δεν επισκέπτεται την Ελλάδα για να διαπραγματευτεί κάποιον νέο διακανονισμό μεταξύ της Ελλάδας και της Ε.Ε.». Πηγή που είναι σε θέση να γνωρίζει τις προθέσεις της αμερικανικής πλευράς υποστηρίζει ότι ο πρόεδρος Ομπάμα θα κινηθεί στη γραμμή των δηλώσεων του υπουργού Οικονομικών Τζακ Λιου. Θα πει ότι χρειάζεται και ελάφρυνση του ελληνικού χρέους και συνέχιση των μεταρρυθμίσεων, αλλά δεν θέλει να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι θα παίξει τον ρόλο του μεσολαβητή. Οπως χαρακτηριστικά μας ειπώθηκε, ένας τέτοιος ρόλος δεν ταιριάζει στον Αμερικανό πρόεδρο. Ο Ομπάμα δεν θα εξαρτήσει το κύρος του από τη βούληση των Γερμανών.

Για την κυβέρνηση, η ελάφρυνση του χρέους, η συμμετοχή της χώρας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και η προοπτική μείωσης των πρωτογενών πλεονασμάτων μετά το 2018 δεν είναι απλώς και μόνο ένα αφήγημα για εσωτερική πολιτική κατανάλωση. Στο Μαξίμου έχουν συνείδηση ότι τα ανωτέρω είναι όρος επιβίωσης.

Οι στόχοι της κυβέρνησης

Για φέτος δικαιολογημένα ισχυρίζονται ότι θα πιάσουν τον μνημονιακό στόχο για πρωτογενές πλεόνασμα 0,5% του ΑΕΠ (περίπου 900 εκατ.). Δεν είναι καθόλου σίγουρο, όμως, ότι θα συμβεί το ίδιο και τα επόμενα χρόνια. Υπενθυμίζουμε ότι για το 2017 η υποχρέωση είναι πρωτογενές πλεόνασμα 1,75% (περίπου 3,35 δισ.), ενώ για το 2018 και τα επόμενα χρόνια είναι 3,5% (περίπου 6,7 δισ.).

Χωρίς εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι στόχοι αυτοί είναι ανέφικτοι. Ανάπτυξη, όμως, μπορεί να προκύψει από ισχυρό ρεύμα άμεσων ξένων επενδύσεων. Χωρίς γενναία ελάφρυνση του χρέους η αβεβαιότητα για την πορεία της ελληνικής οικονομίας δεν πρόκειται να αρθεί. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρόκειται να έρθουν μεγάλες παραγωγικές επενδύσεις.

Ο Πολ Τόμσεν έφτασε στο σημείο να χαρακτηρίσει την ελληνική οικονομία «μη επιδιορθώσιμη». Και για να μην αφήσει καμία αμφιβολία, πρόσθεσε ότι αν δεν γίνει άμεσα η ελάφρυνση καμία κυβέρνηση δεν θα μπορεί να σώσει την κατάσταση. Πρόκειται για πρωτοφανή δήλωση η οποία αντανακλά τη σύγκρουση μεταξύ ΔΝΤ - Ευρωζώνης, αλλά συνιστά και ομολογία της δραματικής αποτυχίας των μνημονίων. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, το ΔΝΤ θεωρεί αναγκαία την επέκταση των ωριμάνσεων του ελληνικού χρέους προς την Ευρωζώνη που λήγουν πριν από το 2040, καθώς και τη μεταφορά στον ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας) των δικών του δανείων προς την Ελλάδα. Επίσης, θεωρεί αναγκαίο η Ελλάδα να μην πληρώνει κανέναν τόκο για το δημόσιο χρέος της έως το 2040. Θα συμβιβαζόταν, όμως, αν αντί για γι’ αυτό αποφασιζόταν μείωση στο μισό του επιτοκίου που θα πληρώνει η Ελλάδα στον ESM μετά το 2018.

Τα λεγόμενα βραχυπρόθεσμα μέτρα που αναφέρονται στην απόφαση του Eurogroup τον περασμένο Μάιο ουσιαστικά δεν συνιστούν ελάφρυνση. Εάν, λοιπόν, οι δραστικές αποφάσεις παραπεμφθούν για το καλοκαίρι του 2018, όταν θα λήγει το τρίτο μνημόνιο, η ελληνική οικονομία θα εγκλωβιστεί σε συνθήκες στασιμότητας ή αναιμικής ανάπτυξης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα ανωτέρω υπερβολικά πρωτογενή πλεονάσματα μπορούν να προκύψουν με δύο τρόπους ή με συνδυασμό τους:

- Πρώτον, με την επιβολή νέων μεγάλων φόρων στην ήδη υπερφορολογημένη ελληνική οικονομία. Αυτό θα προκαλούσε νέο κύκλο ύφεσης, τροφοδοτώντας ένα καθοδικό σπιράλ.

- Δεύτερον, με την ενεργοποίηση του περιβόητου κόφτη, δηλαδή με την οριζόντια περικοπή δημοσίων δαπανών. Μια τέτοια εξέλιξη αφενός θα αποδιοργάνωνε τις ήδη υποχρηματοδοτούμενες δημόσιες υπηρεσίες, αφετέρου αναπόφευκτα θα οδηγούσε σε περικοπές μισθών και συντάξεων. Εκτός αυτού, όπως υπογραμμίζει και το ΔΝΤ, η ενεργοποίηση του κόφτη μπορεί να πετύχει τον δημοσιονομικό στόχο, αλλά θα έχει ισχυρές παρενέργειες. Θα εκτροχιάσει τους στόχους του τρίτου μνημονίου για την αύξηση του ΑΕΠ.

Είναι προφανές ότι, αν τα πράγματα πάρουν αυτή την τροπή, εκτός από τις οικονομικές θα προκύψουν και ισχυρές πολιτικές παρενέργειες. Για την ακρίβεια, θα αποσταθεροποιήσει την κυβέρνηση Τσίπρα. Αυτός είναι ο λόγος που έχει ανεβάσει τόσο πολύ τους τόνους όσον αφορά την ανάγκη ελάφρυνσης του χρέους. Στην πραγματικότητα, όμως, η Αθήνα έχει περιορισμένες δυνατότητες να επηρεάσει τα πράγματα. Η μπάλα παίζεται πάνω από το κεφάλι της. Τα πάντα θα εξαρτηθούν από το αν και πού θα βρεθεί συμβιβασμός ανάμεσα στο ΔΝΤ και το Βερολίνο.

Ακόμα και με ολοκληρωμένη τη δεύτερη αξιολόγηση, αλλά χωρίς απόφαση για ελάφρυνση και με το ΔΝΤ να δηλώνει σε όλους τους τόνους ότι το ελληνικό χρέος είναι μη βιώσιμο, θα είναι πολύ δύσκολο για τον Μάριο Ντράγκι να συμπεριλάβει την Ελλάδα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Η συμμετοχή της χώρας μας θα φέρει στο ελληνικό ταμείο κάποια δισ. ευρώ. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι θα διευκολύνει πολύ την επιστροφή στις αγορές - η οποία δεν είναι απλώς μία επιδιωκόμενη επάνοδος στην κανονικότητα. Είναι προϋπόθεση για να μην υποχρεωθεί η Ελλάδα το καλοκαίρι του 2018, οπότε λήγει το τρίτο μνημόνιο, να ζητήσει και τέταρτο προκειμένου να αντιμετωπίσει τις υποχρεώσεις της σε πληρωμές. Το ενδεχόμενο αυτό δεν πολυσυζητείται, αλλά δεν είναι καθόλου απίθανο.

Ηδη την Πέμπτη το βράδυ ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ Τζέρι Ράις ανέφερε ότι γίνονται παράλληλες διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση για 4ο μνημόνιο. Κυβερνητικοί παράγοντες στην Αθήνα το διέψευσαν κατηγορηματικά, αλλά κανείς δεν πείστηκε επαρκώς.

Ο εφιάλτης του Grexit

Εάν τα πράγματα φτάσουν εκεί, το σενάριο του Grexit θα επανέλθει δριμύτερο στην ατζέντα. Και αυτό επειδή είναι αμφίβολο αν όλες οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης θα δεχτούν να συνάψουν νέα δανειακή σύμβαση. Οι Γερμανοί, μάλιστα, ξανασερβίρουν το Grexit με δέλεαρ ένα μεγάλο κούρεμα του ελληνικού χρέους. Τον χορό άνοιξε η εφημερίδα «Die Welt» και τον συνέχισε τις προηγούμενες ημέρες, με πιο επεξεργασμένο τρόπο, το οικονομικό ινστιτούτο Ifo.

Οπως προαναφέραμε, λόγω και των οικονομικών επιπτώσεων και του υψηλού πολιτικού συμβολισμού που έχει αποκτήσει το ζήτημα της ελάφρυνσης του χρέους, η έκβαση αυτής της μάχης θα κρίνει και τις εγχώριες πολιτικές εξελίξεις. Εάν ισχύσει το απαισιόδοξο σενάριο, οι ελπίδες του Τσίπρα για πολιτικοεκλογική ανάκαμψη, ή τουλάχιστον για συγκράτηση δυνάμεων, θα καταρρεύσουν.

Τότε, εκ των πραγμάτων, θα εγγραφεί στην ημερήσια διάταξη το ενδεχόμενο προκήρυξης πρόωρων εκλογών. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι η ενότητα της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας των «153» θα παραμείνει αρραγής, το πολιτικό δίλημμα για τον ΣΥΡΙΖΑ θα προσλάβει πιεστικό χαρακτήρα: θα προτιμήσει να παραμείνει στην εξουσία με κόστος τον ορατό κίνδυνο να επιστρέψει σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό ή θα στήσει κάλπες για να φύγει πριν από τη βύθιση και κατ’ αυτό τον τρόπο για να παραμείνει ο άλλος πόλος του πολιτικού συστήματος;

Η σχετική συζήτηση έχει αρχίσει εδώ και λίγο καιρό στον ΣΥΡΙΖΑ. Η εσωκομματική ομάδα των «53+», μάλιστα, έδωσε και απάντηση σε προσυνεδριακό κείμενό της. Εξέφρασε θέση υπέρ της ηρωικής εξόδου, αλλά υπό το κράτος των αρχηγικών πιέσεων έκανε πίσω. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν υποστηρικτές αυτής της γραμμής.

Απλά ελπίζει

Οσο, όμως, παραμένει ζωντανή η ελπίδα για ελάφρυνση του χρέους και στροφή της οικονομίας προς την ανάπτυξη, η γραμμή αυτή θα παραμένει μειοψηφική. Τα πράγματα θα αλλάξουν αν το αισιόδοξο σενάριο διαψευστεί. Τότε, και ο ίδιος ο Τσίπρας όχι απλώς θα βρεθεί σε δίλημμα, αλλά πιθανότατα θα επιλέξει την ηρωική έξοδο. Προς το παρόν, όμως, ελπίζει. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ήρθε και η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας για τις τηλεοπτικές άδειες που συνιστά εκ των πραγμάτων βαριά ήττα της κυβέρνησης. Και μάλιστα ήττα στο πεδίο του πολέμου εναντίον της διαπλοκής, στο μόνο πεδίο που συνέχιζε να έχει λαϊκή υποστήριξη. Οι άγαρμποι χειρισμοί της, όμως, διευκόλυναν τους ισχυρούς αντιπάλους της όχι μόνο να της κηρύξουν επικοινωνιακό πόλεμο από τα κανάλια, αλλά και να της καταφέρουν καίριο πλήγμα στο θεσμικό επίπεδο. Οπως έχει ήδη φανεί, ο Αλέξης Τσίπρας και ο Νίκος Παππάς δεν πρόκειται να υποχωρήσουν. Επειδή ουδέν κακόν αμιγές καλού, επιχειρούν εμμέσως πλην σαφώς να πείσουν την κοινή γνώμη ότι η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας ελήφθη για να ναυαγήσει η προσπάθειά τους να βάλουν σε τάξη το τηλεοπτικό τοπίο και να υποχρεώσουν τους καναλάρχες να πληρώσουν. Στο Μαξίμου χρησιμοποιούν τη θεσμική ήττα τους για να καταστήσουν πειστική τη θέση ότι η διαχωριστική γραμμή είναι ανάμεσα στην κυβέρνηση και το πολυπλόκαμο σύστημα των διαπλεκόμενων συμφερόντων. Υποστηρίζουν ακόμα ότι τα διαπλεκόμενα επιστρατεύουν δικαστικές αποφάσεις για να ακυρώσουν τη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης και κατ’ αυτό τον τρόπο να την αποσταθεροποιήσουν. Με δεδομένο και τον ισχυρισμό της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ ότι ο Τσίπρας παρεμβαίνει στη Δικαιοσύνη και οικοδομεί αντιδημοκρατικό καθεστώς, είναι προφανές ότι η πολιτική αντίθεση υπερβαίνει τα συνήθη κοινοβουλευτικά όρια. Για την ακρίβεια, προσλαμβάνει διαστάσεις καθεστωτικής σύγκρουσης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο για την Ελλάδα.