Αριστοτέλης Παναγιωτάκης

 Δουλεύετε πάνω του για αρκετά χρόνια, αγοράζετε εξαρτήματα και το κάνετε σαν καινούριο. Μόλις γυρίζετε το κλειδί για να δοκιμάσετε επιτέλους το αριστούργημά σας… τίποτα. Είχατε ξεχάσει να βάλετε βενζίνη. 

Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις είναι ακριβώς σαν τα εξαρτήματα. Απαραίτητες για να επανεκκινήσει η οικονομία από σωστές βάσεις. Η πίστωση όμως, είναι σαν την βενζίνη: Χωρίς αυτήν, απλά δεν υπάρχει οικονομία και οι μεταρρυθμίσεις δεν αποδίδουν. Για την Ευρώπη αυτή η «βενζίνη» ακούει στο όνομα «ποσοτική χαλάρωση», η αλλιώς QE. 

Το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αποτέλεσε μια κίνηση-ματ που έκλεισε το θέμα βιωσιμότητας του Ευρώ. Η απόφαση του Μάριο Ντράγκι στις αρχές του 2015 να στηρίξει ουσιαστικά το εθνικό χρέος χωρών με κοινοτικά χρήματα, κατά παράβαση του πνεύματος των Ευρωπαϊκών συνθηκών, θα μείνει πιθανόν στην ιστορία ως η απόφαση-σταθμός που επέτρεψε στο Ευρωπαϊκό όνειρο να ζήσει. Οι αποδόσεις των εθνικών ομολόγων, το κόστος δανεισμού δηλαδή, κατακρημνίστηκαν, επιτρέποντας στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ακόμα και χωρών με μεγάλα προβλήματα, να δανείζονται φτηνότερα ακόμα και από την Αμερική. 

Οι επενδυτές και οι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι η Ευρωζώνη παραμένει μια ατελής ένωση και αναγνωρίζουν ότι χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία δεν έχουν σταθερές κυβερνήσεις και δεν καταφέρνουν να προβούν σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Κανείς όμως δεν τολμά να τα βάλει με το «μπαζούκα» της κεντρικής τράπεζας. Το φτηνό κρατικό χρέος το εκμεταλλεύτηκαν οι τράπεζες και άλλοι οργανισμοί και η πίστωση, η ζωογόνος πηγή της οικονομίας, ξεπάγωσε. Σήμερα, οι Ευρωπαίοι καταναλωτές είναι πιο σίγουροι από ποτέ. Η ανεργία στην Ισπανία μειώνεται, η Ιταλία δεν πληρώνει την πολιτική αβεβαιότητα, η Γαλλία απέφυγε τον λαϊκισμό και προχωρά μπροστά με μια νέα κυβέρνηση που έχει υποσχεθεί μεταρρυθμίσεις. Και η Γερμανία, συνεχίζει να εκμεταλλεύεται το φτηνό Ευρώ και τα εργοστάσιά της παράγουν με αμείωτους ρυθμούς. 

Εξαίρεση στην ευρωπαϊκή οικογένεια αποτελεί, ασφαλώς, η Ελλάδα. Η μόνη χώρα που έμεινε εκτός του προγράμματος QE της ΕΚΤ και αποτελεί το ζωντανό παράδειγμα των προβλημάτων που θα αντιμετώπιζε η Ευρώπη χωρίς το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων. Αυτό βλέπει, ίσως, ο Μάριο Ντράγκι και δεν βιάζεται να το λήξει. Οι λόγοι που η Ελλάδα δεν μπαίνει στο πρόγραμμα είναι αρκετοί. Κάποιοι είναι οικονομικοί. Η Ευρωζώνη ήδη στηρίζει τις τράπεζες μέσω του μηχανισμού ρευστότητας (ELA) και η χώρα έχει ήδη αρκετά δάνεια από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης, τον ESM. Κάποιες επώδυνες μεταρρυθμίσεις αργούν και σαν αποτέλεσμα η οικονομική κατάθλιψη (δεν νοείται κανείς να μιλάει απλώς για «κρίση» μετά από 7 χρόνια) παρατείνεται, κάνοντας το χρέος μη βιώσιμο. 

Υπάρχουν όμως και πολιτικοί λόγοι. Η χρήση του ευρωπαϊκού χρήματος για να στηριχτεί μια ελληνική κυβέρνηση η οποία δεν έχει πείσει τους εταίρους για την αξιοπιστία της, είναι πολιτικά τοξική, ιδιαιτέρως στη Γερμανία. Η άνοδος στην εξουσία ενός κόμματος που εξέφραζε ανοιχτά τον ευρωσκεπτικισμό και την διάθεση να συγκρουστεί με την Ευρώπη, ακριβώς τη στιγμή που ξεκινούσε το πρόγραμμα διάσωσης της Ευρώπης, όξυνε το κλίμα και μείωσε περαιτέρω την εμπιστοσύνη προς τη χώρα μας. Πρόσφατα ο Μάριο Ντράγκι δήλωσε ότι ακόμα δεν μπορεί να ολοκληρωθεί μελέτη βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους και ως εκ τούτου δεν προβλέπεται η Ελλάδα να συμμετάσχει στο πρόγραμμα. Αντ' αυτού η χώρα, ουσιαστικά χωρίς συμμάχους, παραμένει σε ένα καθεστώς λιτότητας, δέσμια των γερμανικών προκαταλήψεων για το πόσο «κακό» είναι το χρέος και έχοντας δεσμευτεί για μη ρεαλιστικά πρωτογενή πλεονάσματα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. 

Οι κανόνες στην Ευρωζώνη είναι αρκετά εύκαμπτοι, όπως έδειξε το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και η κατά παράβαση των κανόνων διάσωση των ιταλικών τραπεζών. Για τη χώρα μας, όμως φαίνεται να είναι αυστηροί και αυτό πηγάζει κυρίως από την πολιτική της αδυναμία να διαπραγματευτεί επιτυχημένα, να συμμετάσχει στις αποφάσεις και να επηρεάσει εξελίξεις. 
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι, όμως, μπροστά μας. Το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης κάποια στιγμή, το 2018 ή 2019, θα λήξει. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα καταρρεύσουν αμέσως τα κρατικά ομόλογα της Ισπανίας και της Ιταλίας.

Η «απειλή» προς τους επενδυτές ότι η ΕΚΤ θα επέμβει ξανά στο μέλλον και εφόσον χρειαστεί -αφού το έκανε ήδη μια φορά, θα τους εμποδίσει από το να ξεπουλήσουν το χρέος χωρών της Ευρωζώνης. Αν η Ελλάδα δεν ενταχτεί στο πρόγραμμα, έστω και στο τέλος του, στο μυαλό των αγορών η απειλή δεν θα ισχύει για το δικό της χρέος. Στο πρόσωπο της, οι επενδυτές θα βλέπουν όλα τα δεινά της Ευρωζώνης, την έλλειψη οράματος, την ατελή τραπεζική ένωση, την πολιτική αβεβαιότητα. Δεν θα τολμούν να ποντάρουν σε ξεπούλημα του ιταλικού χρέους, από φόβο επέμβασης της ΕΚΤ, αλλά δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα να κάνουν το ίδιο με το ελληνικό, το οποίο θα θεωρείται «ξεχωριστό». 

Η Ιταλία θα δανείζεται με 2% για 10 χρόνια, επιτρέποντας της να προχωράει σε αργές μεταρρυθμίσεις, ενώ η Ελλάδα με 5%, το οποίο θα επιδεινώνει συνεχώς την οικονομική και την πολιτική κατάσταση, παρά τις θυσίες των Ελλήνων. 

Το κατά πόσον η ένταξη στο πρόγραμμα θα είχε επιτευχθεί αν η κυβέρνηση δεν είχε πέσει το 2015, είναι θέμα για τους ιστορικούς. Είναι όμως πατριωτικό καθήκον των κυβερνώντων η ένταξη της χώρας μας στο QE πριν αυτό λήξει, ως απόδειξη στις αγορές ότι η ΕΚΤ δουλεύει και για εμάς. Ιδιαιτέρως μάλιστα τη στιγμή που η συγκυρία του Brexit ενισχύει το συναίσθημα ενότητας στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μόνο έτσι θα τεθούν οι βάσεις για την ανάπτυξη της χώρας αφού οι μεταρρυθμίσεις  χωρίς ξεπάγωμα της πίστωσης δεν θα είναι αρκετές. Αντιστοίχως, μια αποτυχία θα είναι τεράστιας σημασίας και οι συνέπειες της θα κρατήσουν πολύ ακόμα. 

* Ο Αριστοτέλης Παναγιωτάκης είναι Διευθύνων Σύμβουλος της CPB AssetManagement ΑΕΔΑΚ και στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας