Μενέλαος Καραμαγγιώλης: Καθημερινές ιστορίες αφανών ηρώων

Εθνική ομάδα αστέγων που διαπρέπει στο ποδόσφαιρο, ταλαιπωρημένα αδέσποτα που βρίσκουν καταφύγιο στο μακρινό Εσεξ της Αγγλίας, νέοι χωρίς ελπίδα οι οποίοι γνωρίζουν την επιτυχία στη Silicon Valley. «Από το ατελείωτο τίποτα, ξαφνικά είσαι παντού», εκστομίζει ένα παιδί στην κάμερα, ανάλογο με το μήνυμα ελπίδας του ανήλικου φυλακισμένου που διαπρέπει στο σκάκι, στο θέατρο και στα γράμματα. Οι ιστορίες που αποκαλύπτει η νέα σειρά ντοκιμαντέρ με τίτλο «Συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους», που ξεκίνησαν ήδη να προβάλλονται στην ΕΡΤ1, είναι βγαλμένες από τα σκοτάδια και ρίχνουν άπλετο φως στις ζωές όλων (μας). Οδηγούν. Δείχνουν έναν τρόπο να ξεκινήσεις από το αδιέξοδο και να βγεις σε ένα μονοπάτι σαν αυτά που ανοίγει χρόνια τώρα ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης είτε με τις κινηματογραφικές ταινίες του, είτε με τις ραδιοφωνικές εκπομπές που δημιουργούν ένα αόρατο καταφύγιο από το πουθενά και τώρα με τα ντοκιμαντέρ που αφηγούνται ιστορίες πραγματικές μεν, αλλά και τόσο αδιανόητες όσο κανείς δεν μπορεί να φανταστεί. Αντίστοιχα ούτε και ο ίδιος μπορούσε, ειδικά όσον αφορά την κατάληξή τους, έχοντας στα χέρια του πραγματικές ιστορίες «καταδικασμένων» ηρώων. «Αρκεί να φανταστεί κανείς ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν υποδύονται κάποιον άλλον πέρα από τον εαυτό τους και ενώ μοιάζουν αρχικά να μην έχουν καμία ελπίδα, τελικά μπορούν να βιώνουν το δικό τους χάπι εντ που δεν έχει γραφτεί από κανέναν Αμερικανό σκηνοθέτη, δεν έχει υπαγορευτεί από κανένα σενάριο. Και αυτή ήταν και η δική μου φιλοδοξία εξαρχής: να υπάρχει στις ταινίες αυτές εμπλοκή τόσο αυτού που πρωταγωνιστεί όσο και αυτού που τη γυρίζει, αλλά και του θεατή - που είναι και το σημαντικότερο όλων. Μου έχει μείνει η αντίδραση ενός γονέα ο οποίος έτυχε να δει την ταινία όπου πρωταγωνιστούσε ένας πρώην ανήλικος φυλακισμένος που πήγαινε στην ίδια σχολή με την κόρη του: ο ίδιος μου είπε ότι, ενώ προτού τη δει θα επέμενε ακόμα και να μην πηγαίνει η κόρη του στη σχολή, τώρα θα την ενθάρρυνε να τον κάνει παρέα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό και δίνει στις ταινίες αυτές λόγο ύπαρξης». 

Κι όμως, από τη φυλακή ξεκινά μια νέα αρχή. Το μαρτυρούν οι ανήλικοι 
φυλακισμένοι πρωταγωνιστές της ταινίας



Στην εμπλοκή και την ενσυναίσθηση πιστεύει απόλυτα ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης σε ό,τι κι αν κάνει. Ετσι και τώρα θέλει οι προβολές των ταινιών από την ΕΡΤ1 κάθε Πέμπτη να προκαλούν κύκλο συζητήσεων - γι’ αυτό και φρόντισε να ανεβαίνουν σε ένα είδος πλατφόρμας σε συνεργασία με το Ιδρυμα Ωνάση και τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Καθώς οι ταινίες θα έχουν εμπλουτιστεί με νέο υλικό, αφού είναι πάντα εν εξελίξει, θα δημιουργείται για πρώτη φορά στην Ελλάδα μια διαδραστική μορφή ανοίγοντας διάφορα θέματα προς διάλογο. 


Ενα τετράγωνο στον τοίχο της φυλακής δεν σημαίνει ποτέ το τέρμα, αλλά 
μόνο την αρχή! 'Η αφορμή για παιχνίδι


Μια συγκλονιστική ιστορία αφορά έναν νεαρό φυλακισμένο που κατάφερε να διαπρέψει στο θέατρο και στο σχολείο ενόσω βρισκόταν στη φυλακή. Τελικά όταν αποφυλακίστηκε ύστερα από τρία χρόνια, αποφάσισε να εκτεθεί στην κάμερα. «Η κάμερα λειτούργησε ψυχοτρόπα στην περίπτωση αυτή, που έπαιξε κρίσιμο ρόλο ακόμα και για την αποφυλάκισή του», ομολογεί με κρυφή περηφάνια και χαρά ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης. Ωστόσο κανείς δεν ξέρει -και ειδικά ο ίδιος ο σκηνοθέτης και δημιουργός των εκπομπών- πού ακριβώς μπορεί να τον οδηγήσει μια τέτοια περιπέτεια όταν την ξεκινάει - και αυτό όχι μόνο όσον αφορά στην περίπτωση ενός ανήλικου φυλακισμένου. «Η αλήθεια είναι ότι δεν ήξερα τίποτα όταν ξεκινούσα παρά μόνο ότι λειτουργούσα ανατρεπτικά ως προς το αρχικό σχέδιο, αλλά καθοριστικά ως προς το αποτέλεσμα. Μπήκαμε στις Φυλακές Ανηλίκων για άλλη ταινία και καταλήξαμε αλλού - και αυτό ήταν ίσως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο αυτής της περιπέτειας. Βρεθήκαμε στον Ασπρόπυργο παρέα με τετράποδα χωρίς πόδια, με καρκίνο, χωρίς τροφή και νερό, δίπλα σε εργοστάσια και παρακολουθώντας τα φτάσαμε μέχρι το Εσεξ της Αγγλίας. Το θέμα, λοιπόν, είναι ότι αυτό που διεξάγεται αυτή τη στιγμή στην πόλη και στη χώρα, σε έναν ανεξερεύνητο δακτύλιο, έχει τόσο σασπένς που σε πάει από μόνο του πιο πέρα. Αυτές οι ταινίες περιγράφουν 12 ιστορίες που θα μπορούσαν να αποτελούν η καθεμιά μια αυτόνομη ταινία μυθοπλασίας με πολύ δυνατό σενάριο, γεμάτο συγκρούσεις, ανατροπές και φόβους - κι όμως, περιγράφουν κάτι που συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Η επίδρασή τους είναι καταλυτική όχι μόνο στους άλλους, αλλά και σε μένα, όταν βγαίνω να παραπονεθώ και αυτομάτως σκέφτομαι ότι είμαι μέρος αυτού του πράγματος και έτσι μου απαγορεύω τέτοιες πολυτελείς θλίψεις και αποσύρσεις. Σαν να μπαίνουν ξαφνικά όλα τα πράγματα στη θέση τους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ταινίες έπαιρναν μορφή από το ίδιο τους το γύρισμα, το οποίο δεν τελειώνει ούτε καν στο μοντάζ, αφού πάντοτε κάτι προκύπτει στην πορεία. Εχει τύχει να ολοκληρωθεί μια ταινία για έναν Ρωμαίο και μια Ιουλιέτα από το Αφγανιστάν που αγαπήθηκαν και κλέφτηκαν καταλήγοντας στην Ελλάδα, έκαναν πέντε παιδιά και βρέθηκαν αντιμέτωποι με το συγκλονιστικό δίλημμα του κατά πόσο πρέπει να στείλουν κάποιο από αυτά στη Γερμανία ώστε να ακολουθήσει κατόπιν όλη η οικογένεια. Πρόκειται για μια ιστορία που παρακολουθούσαμε από κοντά για καιρό και κάποια στιγμή, ενόσω η μητέρα μιλούσε στην κάμερα, την έπιασαν οι πόνοι την ώρα του γυρίσματος και την πήγαμε στο νοσοκομείο για να γεννήσει. Η ιστορία είχε τόσο ανέλπιστη ανατροπή που δεν μπορούσε κανείς μας να τη φανταστεί όταν τη γυρίζαμε, απόδειξη πως οι ταινίες δεν είναι μόνο ενδιαφέρουσες, αλλά μας δείχνουν έναν πολύ ωραίο τρόπο να δούμε ότι η ζωή, παρ’ όλες τις δυσκολίες της, παραμένει ανέλπιστα περιπετειώδης. Και το βασικότερο: δεν στερείται προοπτικών».



Ο ίδιος μπορεί να σου μιλάει αμέτρητες ώρες γι’ αυτές τις ιστορίες και για το πώς συνεχίζονται στο σήμερα: για τον φίλο του πια, νεαρό Μαραντόνα, που τον βοηθάει ακόμα με τα χαρτιά του και τις καθημερινές δυσκολίες, ή για τον άλλον άστεγο φίλο με τον οποίο πηγαίνει σινεμά για να μη νιώθει άβολα. «Το δώρο μου είναι ότι οι αξιοσημείωτοι αυτοί άνθρωποι με έκαναν να λέω ότι ‘‘μπορώ’’, ότι θα βρεθεί μια λύση και δεν υπάρχει πλήρες αδιέξοδο. Είναι οι προσωπικοί μου οδηγοί και άρα και των θεατών - αρκεί να τους δει κανείς χωρίς στερεότυπα και χωρίς φίλτρα. Κάθε προσωπικό πρόβλημα άλλωστε και κάθε κακή εποχή έχουν ένα τέλος. Και αυτό είναι το μήνυμα αυτών των ταινιών», καταλήγει. 


Σύνοψη του επεισοδίου

“…Βγαίνεις στο προαύλιο. Στο ένα παγκάκι κάποιοι κρατούμενοι συζητάνε για το πώς θα παρανομήσουν, όταν θα βγούνε, δίχως να τους πιάσουν. Στο άλλο μιλάνε για πρέζα, στο παρ” άλλο μιλάνε για τα καλάσνικοφ και ξαφνικά διακρίνεις εκεί πέρα πίσω, ένα τεράστιο Λιθουανό μαζί με κάνα-δυο παραπλήσιους τύπους να παίζουνε σκάκι…” αφηγείται ένας κρατούμενος δάσκαλος μουσικής στις φυλακές ανηλίκων Αυλώνα.