«Επανάσταση» στους χώρους εργασίας: Έρχονται τα «ρευστά» γραφεία για όλα τα γούστα

Στην αρχή ήταν τα μικρά περιχαρακωμένα γραφεία, που ευνοούσαν την ατομική εργασία ή την εργασία λίγων ανθρώπων σε ένα χώρο. Μετά οι τοίχοι και τα άλλα διαχωριστικά έπεσαν και ήλθαν τα μεγάλα γραφεία ανοικτής διάταξης (open-plan), που ευνοούν την ομαδική εργασία, τη συντροφικότητα και την ανταλλαγή ιδεών και πληροφοριών.

Και τώρα η νέα μόδα πάει ένα βήμα παρακάτω, αμφισβητώντας την ίδια την έννοια του γραφείου ως ενός μόνιμου χώρου για έναν στατικό εργαζόμενο. Τα νέα γραφεία σχεδιάζονται έτσι, ώστε ο εργαζόμενος να μην πολυβολεύεται στο γραφείο του -ατομικό ή ομαδικό- αλλά ενθαρρύνεται να μην κάθεται συνεχώς στον ίδιο χώρο.



Πρόκειται, όπως γράφουν οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης», για μια αντίδραση στην κυρίαρχη νοοτροπία ότι ένα είδος γραφείου ταιριάζει για όλους τους ανθρώπους, για όλες τις δουλειές και για όλες τις ώρες. Είναι επίσης μια αντίδραση ενάντια στους τεράστιους ανοικτούς ομαδικούς χώρους εργασίας, οι οποίοι υποτίθεται ότι δημιουργήθηκαν για να αυξήσουν την επικοινωνία μεταξύ των εργαζομένων και την παραγωγικότητα.

Όμως, στην πράξη, έρευνες έχουν δείξει ότι με αυτό τον τρόπο στοιβάζονται ολοένα περισσότεροι άνθρωποι σε ολοένα μικρότερο χώρο. Εκτιμάται ότι ο μέσος χώρος γραφείων ανά εργαζόμενο είναι σήμερα 14 κυβικά μέτρα ανά εργαζόμενο, από 225 κυβικά μέτρα το 2010, αλλά στα ανοιχτά γραφεία ο χώρος που αντιστοιχεί σε έναν υπάλληλο, μπορεί να πέσει ακόμη και κάτω από τα έξι κυβικά μέτρα. 

Από την άλλη, η παραγωγικότητα όχι μόνο μπορεί να μην αυξηθεί, αλλά και να μειωθεί, καθώς αρκετοί εργαζόμενοι, είτε λόγω της προσωπικότητάς τους (ιδίως οι πιο εσωστρεφείς) είτε λόγω της φύσης της δουλειάς τους, χρειάζονται πιο προσωπικό χώρο και ησυχία για να αποδώσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Η μελλοντολόγος δρ Νικόλ Μίλαρντ της βρετανικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών British Telecom (ΒΤ) διαπίστωσε ότι σε τέτοια ανοιχτά γραφεία ένας εργαζόμενος διασπάται από κάτι κάθε τρία λεπτά κατά μέσο όρο. Όπως δήλωσε, σύμφωνα με τη βρετανική «Τέλεγκραφ», «το πρόβλημα με τα γραφεία ανοιχτής διάταξης είναι ότι βασίζονται στο μοντέλο 'ένα μέγεθος για όλους', που στην πραγματικότητα δεν ταιριάζει σε κανέναν».





Ένα διαφορετικό γραφείο για τον καθένα


Το νέο «υβριδικό» μοντέλο συνεχίζει να ευνοεί σε μεγάλο βαθμό τους ανοιχτούς χώρους, όχι όμως απόλυτα. Θεωρεί ότι το να πέσουν τα διαχωριστικά τείχη για να έλθουν οι εργαζόμενοι πιο κοντά, δεν είναι κακό πράγμα. Όμως παράλληλα προωθεί στον ίδιο εργασιακό χώρο μια ποικιλία από λύσεις, που περιλαμβάνουν τα παλιά ατομικά γραφεία, νέου τύπου γραφεία όπου ο εργαζόμενος στέκεται όρθιος ή μισοκαθισμένος, καναπέδες εργασίας, τοίχους που μετακινούνται ώστε να αλλάζει η διάταξη του χώρου κατά βούληση και με βάση τις μεταβαλλόμενες ανάγκες κ.α.

Η ιδιωτικότητα και η «πριβέ» εργασία δεν εξοβελίζονται στο πυρ το εξώτερον, αλλά ευνοούνται για εργασίες που απαιτούν μεγάλη συγκέντρωση. Αυτό δεν σημαίνει μια «αντεπανάσταση», δηλαδή μια μαζική επιστροφή στις μέρες των παλιών ιδιωτικών γραφείων, αλλά σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι έχουν πλέον στη διάθεσή τους περισσότερους χώρους, όπου μπορούν να κάνουν μοναχική εργασία ή εν κινήσει.




Σε ειδικές περιπτώσεις, δημιουργούνται ακόμη και «γραφεία απομόνωσης», ηχητικά μονωμένα από τον περιβάλλοντα χώρο (μερικά τόσο μικρά όσο ένας τηλεφωνικός θάλαμος!), καθώς επίσης χώροι όπου απαγορεύεται τελείως η χρήση τεχνολογίας, ώστε να χαλαρώνει κανείς και να στοχάζεται.

Τις νέες αλλαγές περιέργως δεν προωθούν τόσο οι δυναμικές μικρομεσαίες εταιρείες της Σίλικον Βάλεϊ, οι οποίες έχουν μια τάση για εκκεντρικότητα (π.χ. υπάρχουν καλιφορνέζικες εταιρείες που έχουν στα γραφεία τους ειδικούς χώρους ακόμη και για διαλογισμό!). Μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας (και όχι μόνο) όπως η Microsoft, η IBM και η General Electric βρίσκονται πια στην πρωτοπορία των αλλαγών, ανακαινίζοντας τα γραφεία τους, έτσι ώστε να γίνουν πιο «ρευστά» με βάση τις παραπάνω αρχές.




Η οργάνωση της εργασίας επηρεάζει καθοριστικά τη συμπεριφορά των εργαζομένων, σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες και άλλους ειδικούς. Σε μια εποχή που πολλοί νέοι φοιτητές και εργαζόμενοι προτιμούν να μελετούν και να δουλεύουν με τον φορητό υπολογιστή τους στα Starbucks και σε άλλα καφέ, η νέα τάση οργάνωσης των χώρων εργασίας συμβαδίζει με αυτή τη λογική, αμφισβητώντας το δόγμα «ο καθένας καθισμένος σε ένα δικό του γραφείο».

Μια ποικιλία μέσα στον ίδιο εργασιακό χώρο θεωρείται ότι θα βοηθήσει περισσότερο την παραγωγικότητα. Η νέα λογική με την ονομασία «σχεδιασμός εργασιακού χώρου με βάση τη δραστηριότητα» διαμορφώνει επιμέρους χώρους μέσα στην εταιρεία, ανάλογα με το είδος κάθε δουλειάς.

Η περίπτωση της Microsoft

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των κεντρικών γραφείων της Microsoft έξω από το Σιάτλ. Επί δεκαετίες είχε τοποθετήσει τους προγραμματιστές λογισμικού και άλλους ειδικούς της πληροφορικής σε απομονωμένα ατομικά γραφεία, με το σκεπτικό ότι χρειάζονταν ησυχία. Το 2010 η εταιρεία υιοθέτησε τη διάταξη των ανοιχτών χώρων και την κατάργηση των μεμονωμένων γραφείων με τοίχους.
Ώσπου άρχισαν οι γκρίνιες από τους εργαζομένους της ότι τους ενοχλεί ο θόρυβος του ανοιχτού εργασιακού χώρου και ότι δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στη δουλειά τους. Όπως κατέστη φανερό, η πολλή... ανοιχτοσύνη μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ, με συνέπεια τελικά αρκετοί εργαζόμενοι να περιχαρακώνονται στον εαυτό τους και να επικοινωνούν ακόμη λιγότερο από ό,τι πριν (μερικοί μάλιστα φοράνε τα ακουστικά τους και ακούνε μουσική όλη την ώρα που δουλεύουν!).

Σήμερα η Microsoft, ακολουθώντας τη νέα τάση, έχει επαναφέρει εν μέρει τους ιδιωτικούς χώρους, ενώ στους ανοιχτούς χώρους ομαδικής εργασίας απαγορεύει να εργάζονται πάνω από οκτώ έως 12 εργαζόμενοι. Οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι το νέο μοντέλο έχει θετικά αποτελέσματα - ίσως εν μέρει και σε αυτό οφείλεται ότι η μετοχή της εταιρείας έχει πάρει τα πάνω της.

Από την άλλη, επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι η παραγωγικότητα αυξάνεται και οι «κοπάνες» μειώνονται όσο οι χώροι εργασίας γίνονται πιο φωτεινοί, έχουν άπλετη θέα εκτός του κτιρίου και καλό αερισμό (μικρά και κλειστά παράθυρα, πνιγηρή ατμόσφαιρα από τσιγάρα κ.α. είναι ό,τι χειρότερο).
Μελέτες ψυχολόγων δείχνουν επίσης ότι όταν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι έχουν λόγο για τα γραφεία τους και επιλέγουν τις συνθήκες εργασίας τους -αντί να τους επιβάλλονται άνωθεν- τόσο αυξάνεται η παραγωγικότητά τους (τουλάχιστον κατά 25%, σύμφωνα με μια βρετανική μελέτη).

Καθόλου τυχαία, η ΙΒΜ προσφέρει πλέον στους εργαζομένους της δέκα διαφορετικούς σχεδιασμούς γραφείων και οργάνωσης εργασίας, από ανοιχτούς χώρους έως γραφεία ορθίων και «τηλεφωνικούς θαλάμους» για απομόνωση. Κάτι ανάλογο έκανε στα κεντρικά της η General Electric, η οποία επιπλέον κατήργησε τους χώρους πάρκινγκ, για να ενθαρρύνει τους εργαζομένους να χρησιμοποιούν τα δημόσια μέσα μεταφοράς.

Εργασία και από το σπίτι

Παράλληλα, συνεχίζεται η τάση της εξ αποστάσεως εργασίας με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας. Στις ΗΠΑ περίπου ένας στους πέντε εργαζόμενους (20%) εργάζεται από το σπίτι του με καθεστώς πλήρους απασχόλησης.
Χωρίς να υπολογίζονται όλοι αυτοί οι περιπλανώμενοι εργαζόμενοι, που παίρνουν σε μια τσάντα στον ώμο τους ό,τι χρειάζονται (βασικά έναν φορητό υπολογιστή και λίγα χαρτιά) και οι οποίοι έχουν μετατρέψει τα καφέ σε γραφείο τους, εξ ου και ο αγγλικός νεολογισμός καφε-γραφείο ("coffice").

Η Μίλαρντ της ΒΤ πρόβλεψε ότι «σταδιακά θα συρρικνώσουμε το γραφείο μας σε μια μικρή τσάντα χάρη στη νέα τεχνολογία. Θα είμαστε αδέσμευτοι, δεν θα χρειαζόμαστε να έχουμε ένα γραφείο πια».

Εκτίμησε όμως επίσης ότι τα γραφεία δεν θα εξαφανισθούν, αν μη τι άλλο επειδή ενθαρρύνουν τις κοινωνικές επαφές, «την ισορροπία ανάμεσα στο εμείς και στο εγώ», όπως είπε. Ενώ τόνισε ότι «πρέπει να δώσουμε επιλογές στους ανθρώπους για το πώς θα εργάζονται». Κάποιες από αυτές είναι η εργασία από το σπίτι, από το καφέ ή από το λόμπι του ξενοδοχείου.