Ο «άγνωστος» Ούγκο Τσάβες

Ιστορίες με επανάσταση και πετρέλαιο από τη ζωή του Ούγκο Τσάβες

Ο άνθρωπος που οραματίστηκε ότι θα άλλαζε τον (λατινοαμερικάνικο) κόσμο νικήθηκε από τον καρκίνο στα 58 του χρόνια. Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, αλλά με σαφή επιρροή στο παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό, αφήνει πίσω του κενά και ερωτηματικά. Κατά το πρότυπο των μεγάλων σοβιετικών ηγετών του παρελθόντος η σορός του αποτίθεται σε μαυσωλείο, ενώ οι «Τσαβίστας» σε όλο τον κόσμο θρηνούν για την απώλεια κάποιου που θέλησε να γίνει «Μεσσίας», για τη Βενεζουέλα και όχι μόνο. 

H παρουσία του κ. Αλέξη Τσίπρα στην κηδεία του Ούγκο Τσάβες και η συνάντηση του επικεφαλής του ΣΥΡΙΖΑ με την οικογένεια του εκλιπόντος υπογράμμισε τη θερμή σχέση που είχε αρχίσει να δημιουργείται ανάμεσα στους δύο άντρες. Μια σχέση η οποία ξεκίνησε το 2007 με μια τολμηρή προσδοκία: Την παροχή φτηνού πετρελαίου σε ελληνικούς δήμους. Ο κ. Τσίπρας ήταν τότε σύμβουλος στο Δήμο Αθηναίων και μαζί με τον τότε δήμαρχο Καισαριανής, κ. Σπύρο Τζόκα είχε ταξιδέψει ως το Καράκας για να διερευνήσει εκ του σύννεγυς τις προοπτικές που θα μπορούσε να έχει η απευθείας εισαγωγή του πετρελαίου της Βενεζουέλας στην Ελλάδα. Η υπόθεση δεν είχε ευτυχή κατάληξη και σήμερα κανείς δεν θέλει να τη θυμάται -ιδιαίτερα η διοίκηση που διαδέχτηκε εκείνη του κ. Τζόκα στο δήμο Καισαριανής. Ετσι, η Αθήνα δεν έγινε Λονδίνο ως προς την προμήθεια πετρελαίου, καθώς η ιδέα της συνεργασίας με τον Τσάβες δεν ήταν ακριβώς έμπνευση του κ. Τσίπρα, εφόσον είχαν προηγηθεί διαπραγματεύσεις του δήμαρχου του Λονδίνου, Κεν Λίβινγκστον, με τον Ούγκο Τσάβες. Μάλιστα, είχε υπάρξει και συμφωνία για μια ποσότητα πετρελαίου αξίας 18 εκ. ευρώ, η οποία προοριζόταν για την κίνηση των κλασικών κόκκινων διώροφων λεωφορείων της βρετανικής πρωτεύουσας. Ο Τσάβες αντί χρημάτων είχε προτιμήσει την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας που θα του προσέφεραν οι Βρετανοί στους τομείς της διαχείρισης της τροχαίας κυκλοφορίας, της ανακύκλωσης, των αστικών απορριμάτων κ.λπ. Ατυχώς η συμφωνία ακυρώθηκε σε διάστημα μικρότερο του ενός έτους, καθώς ο «Κόκκινος Κεν» έχασε τη δημαρχία του Λονδίνου το 2008. Παρόλ' αυτά, ο Λίβινγκστον ανέλαβε χρέη συμβούλου του Τσάβες, καθώς είχε ήδη δημιουργηθεί μεταξύ τους σχέση αμοιβαίας εκτίμησης και φιλίας. Εξάλλου ο Βενεζουελανός ηγέτης ήταν γνωστός για την πληθωρική, γοητευτική του προσωπικότητα που μαγνήτιζε κατά καιρούς ανθρώπους από κάθε πεδίο. Ο Σον Πεν, η Ναόμι Κάμπελ ανάμεσα σε πολλούς άλλους παγκοσμίως διάσημους συγκαταλέγονταν στην μεγάλη ακολουθία των πιστών του φίλων. Ο κ. Αλέξης Τσίπρας θα μπορούσε να θεωρείται και αυτός μέλος της εκλεκτής αυτής συντροφιάς. 

Στον καθρέφτη έβλεπε τον Μπολιβάρ

Το ότι με κάθε του εκδήλωση ο Τσάβεζ έμοιαζε να εικονογραφεί το πρότυπο του χαρισματικού ηγέτη και μάλιστα στην πλέον χαρακτηριστική, λατινοαμερικάνικη εκδοχή του, είναι κάτι αδιαμφισβήτητο. Ωστόσο, απαραίτητο συστατικό της προσωπικής του πολιτικής συνταγής ήταν μια ορισμένη δόση μεγαλομανίας. Αντιλαμβανόταν τον εαυτό του σαν ένα μίγμα από τα προτερήματα του Φιντέλ Κάστρο, του Ερνέστο «Τσε» Γκουεβάρα και, κυρίως, του Σιμόν Μπολιβάρ. Ο Ούγκο Τσάβες είχε εμμονή με τον θρυλικό επαναστάτη και απελευθερωτή, όχι μόνο της Βενεζουέλας αλλά και πολλών άλλων χωρών της Λατινικής Αμερικής από το ζυγό των Ισπανών κατακτητών, τον ήρωα Σιμόν Μπολιβάρ, ο οποίος έδρασε στην αρχή του 19ου αιώνα. Ο Τσάβες αρνήθηκε επανειλλημμένα τη μομφή ότι θεωρεί τον εαυτό του μετενσάρκωση του Μπολιβάρ και ότι στα οικογενειακά γεύματα άφηνε πάντα μια θέση κενή για το πνεύμα του «Ελ Λιμπερταδόρ». Στην πράξη όμως ο Τσάβες επιβεβαίωνε τους επικριτές του: Σε επίσημες εκδηλώσεις εμφανιζόταν με το χρυσό και αδαμαντοποίκιλτο σπαθί του Μπολιβάρ, ενώ με μεγάλη συγκίνηση είχε παρουσιάσει μια τρισδιάστατη ψηφιακή αναπαραγωγή της κεφαλής του επαναστάτη. Κυρίως όμως ο Τσάβες είχε αποδυθεί με σχεδόν παρανοϊκή επιμονή σε μια προσπάθεια να αποδείξει ότι το είδωλό του είχε πέσει θύμα συνωμοσίας και, τελικά, δολοφονίας. Πριν από περίπου πέντε χρόνια ο Τσάβες είχε διατάξει την εκταφή του Μπολιβάρ, έτσι ώστε να γίνει ιατροδικαστική έρευνα στα οστά του -έστω και 180 χρόνια μετά από το θάνατό του. Ο Τσάβες πίστευε ακράδαντα ότι ο Μπολιβάρ δεν είχε πεθάνει από φυματίωση, αλλά ότι τον είχαν δηλητηριάσει οι πολιτικοί του αντίπαλοι. Προς μεγάλη απογοήτευση του Τσάβες η σχετική εξέταση δεν επαλήθευσε τη θεωρία του, γεγονός όμως που ουδόλως επηρέασε τα σχέδια για την κατασκευή ενός μεγαλειώδους, μεταμοντέρνου μαυσωλείου εντός του οποίου εναποτέθηκε η σορός του Σιμόν Μπολιβάρ. 

Από την πρώτη ημέρα του στην εξουσία της Βενεζουέλας ο Τσάβες κήρυξε πόλεμο στη φτώχεια του λαού του και, όντως, κατόρθωσε να αλλάξει δραστικά τη ζωή των συμπατριωτών του, δεν κατάφερε όμως να εξαφανίσει τελείως τη μιζέρια, καθώς μεγάλο μέρος των Βενεζουελανών εξακολουθεί σήμερα να διαβιεί υπό συνθήκες τραγικής ανέχειας. Ωστόσο, η επένδυση 105 εκ. ευρώ από το κρατικό ταμείο στην κατασκευή του Μαυσωλείου για τον Μπολιβάρ, ήταν για τον Ούγκο Τσάβες απολύτως επιβεβλημένη. Πολλοί είχαν επικρίνει δριμύτατα αυτή την παράλογη δαπάνη, επισημαίνοντας ότι ο Τσάβες, μέσω των τιμών που επιδαψίλευε στον μέγα Μπολιβάρ, στην ουσία ετοίμαζε το δικό του μνημείο, αντάξιο του μεγέθους της δικής του προσωπικότητάς. Και μάλλον δεν έπεσαν έξω. 

Ο Μεσσίας της Λατινικής Αμερικής

Είτε ήταν η δική του ψευδαίσθηση μεγαλομανίας είτε όχι, η Ιστορία δεν αποκλείεται να δικαιώσει το ρόλο που ο Τσάβες οραματίστηκε για τον εαυτό του, σαν «νέου Μπολιβάρ». Αφότου κατέκτησε την εξουσία, το 1998, ακολούθησε ένα ολόκληρο ρεύμα ηγετών αριστερών πολιτικών πεποιθήσεων σε διάφορες χώρες της Λατινικής/Νότιας Αμερικής: Ο Λουίς Ινάσιο «Λούλα» ντα Σίλβα ανακηρύχθηκε πρόεδρος της Βραζιλίας το 2002, ο Λούσιο Γκουτιέρες στο Εκουαδόρ το 2003, λίγους μήνες αργότερα ακολούθησε ο Νέστορ Κίρχνερ στην Αργεντινή, ο Ταμπαρέ Βάσκες στην Ουρουγουάη το 2004, ο Εβο Μοράλες στη Βολιβία το 2005, ο Ραφαέλ Κορρέα στο Εκουαδόρ το 2006, ενώ από το 2007 ο Ντανιέλ Ορτέγκα έχει αναλάβει την διακυβέρνηση της Νικαράγουας. Κάποιες από τις δομικές αλλαγές που συντελέστηκαν στο νοτιοαμερικάνικο πολιτικό σκηνικό οφείλονταν, σε σημαντικό βαθμό, στον ίδιο τον Τσάβες και στο «Μπολιβαριανό» του κίνημα για την ανεξαρτησία των λατινοαμερικανικών λαών. Από το 1999 και κατ' εντολήν του επαναστάτη νέου ηγέτη της εκείνη την εποχή, στην επίσημη ονομασία της Βενεζουέλας προστέθηκαν οι λέξεις «Μπολιβαριανή Δημοκρατία». Λίγα χρόνια αργότερα, το τολμηρό όνειρο του Τσάβες για μια αντι-αμερικανική και αντι-ιμπεριαλιστική συσπείρωση των χωρών που μπορούσε να επηρεάζει ο ίδιος, άρχισε να γίνεται πραγματικότητα: Με αντάλλαγμα τη γενναία οικονομική βοήθεια, η Βολιβία και το Εκουαδόρ έγιναν οι πρώτοι δορυφόροι της Βενεζουέλας, ενώ το 2004 με πρωτοβουλία του Ούγκο Τσάβες και του Φιντέλ Κάστρο συστήθηκε η «Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América» («Μπολιβαριανή Συμμαχία των Λαών της Δικής μας Αμερικής»). Σήμερα η Συμμαχία αριθμεί 8 κράτη-μέλη, το μέλλον της όμως είναι άγνωστο χωρίς πλέον το φυσικό της ηγέτη, τον άνθρωπο που εμπνεύστηκε και οραματίστηκε την ύπαρξή της, τον από πολλές απόψεις αναντικατάστατο Ούγκο Τσάβες.

Τα αδέλφια Ούγκο και Φιντέλ, o καουμπόι Μπους

Θα ήταν πολύ παράξενο εάν ο Τσάβες δεν δήλωνε πιστός οπαδός και θαυμαστής του Φιντέλ Κάστρο. Στην πραγματικότητα, η σχέση ανάμεσα στους δύο ηγέτες ήταν κάτι περισσότερο από στενή, καθώς ο Φιντέλ ήταν για τον Τσάβες η πιο ισχυρή πηγή επιρροής -και όχι μόνο επί κρίσιμων πολιτικών ζητημάτων, όπως πχ το σχεδιασμό της «Δημοκρατίας του 21ου αιώνα» που εφαρμόστηκε στη Βενεζουέλα. Το ότι ο Τσάβες επέλεξε το ιατρικό χειρουργικό και ερευνητικό κέντρο CIMEQ της Αβάνας για τη θεραπεία της ασθένειάς του αποδίδεται στην προτροπή του Κάστρο. Στο CIMEQ, εξάλλου, είχε νοσηλευτεί το 2006 ο ίδιος ο Κουβανός ηγέτης, όταν είχε καταρρεύσει εξαιτίας προβλημάτων με το στομάχι του. 

Η περίθαλψη του Τσάβες θα μπορούσε να συμβολίζει συνολικά τη σχέση ανάμεσα στις δύο χώρες, καθώς η Βενεζουέλα χορηγεί στην Κούβα μια ποσότητα πετρελαίου περί τα 90.000 βαρέλια ανά ημέρα. Τυπικά, πρόκειται για μια δωρεά, υπάρχουν όμως αντισταθμιστικά οφέλη για το λαό της Βενεζουέλας: Δεκάδες χιλιάδες Κουβανοί γιατροί, δάσκαλοι, γυμναστές κ.λπ προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη Βενεζουέλα. Επίσης, χιλιάδες Βενεζουελανοί ασθενείς ακολουθούν το παράδειγμα του ηγέτη τους και νοσηλεύονται δωρεάν σε κουβανικά νοσοκομεία -έστω και εάν πολλοί απέδωσαν τον θάνατο του Ούγκο Τσάβες στις ξεπερασμένες μεθόδους θεραπείας που υποτίθεται ότι εφαρμόζονται σε αυτά.

Ομως η εκτίμηση και ο σεβασμός του Τσάβες προς τον Κάστρο δεν εκφράστηκε μόνο με την γενναιοδωρία του ως προς το πετρέλαιο, αλλά και με ένα προσωπικό δώρο, ιδιαίτερης συμβολικής αξίας: Ενα πιστό αντίγραφο από το περίφημο σπαθί του Μπολιβάρ παραδόθηκε στον Φιντέλ, σφραγίζοντας τη φιλία ανάμεσά τους. (Το ίδιο δώρο, βέβαια, έχει δώσει στον Ιρανό πρόεδρο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, τον Ρόμπερτ Μουγκάμπε της Ζιμπάμπουε κ.α.)

Ο Ούγκο Τσάβες είχε φροντίσει να αντιγράψει διάφορα στοιχεία από τον Κάστρο, όπως τους μακρόσυρτες και παραληρηματικές ομιλίες, τις «αυθόρμητες» μαζικές συγκεντρώσεις, τις παρελάσεις προς τόνωσιν των πατριωτικών αισθημάτων του λαού κ.λπ. Κυρίως, βέβαια, φρόντισε να μιμηθεί τον «αδελφό» του όπως τον αποκαλούσε, στην πύρινη αντι-αμερικανική ρητορική. «Ας σώσουμε το ανθρώπινο είδος, ας εκτελέσουμε τις ΗΠΑ» είχε πει ο Τσάβες απευθυνόμενος στην ηγεσία του Ιράν το 2006. Οσο για τον Τζορτζ Μπους, τον αποκαλούσε συχνά «τρομοκράτη», «φασίστα», ακόμη και «διάβολο, τυλιγμένο στην οσμή του θειαφιού από την κόλαση». Με αφορμή την αντίδρασή του στην καταστροφή ύστερα από τον τυφώνα Κατρίνα, ο Ούγκο Τσάβες χαρακτήρισε περιφρονητικά τον Αμερικανό πρόεδρο «καουμπόι», που δεν είχε τίποτα να πει στους πολίτες της χώρας του που χάνονταν στη θεομηνία, παρακολουθώντας απαθής την υπόθεση από το ράντσο του στο Τέξας. Φαίνεται ότι η επίμονη άρνηση των ΗΠΑ ότι οι μυστικές τους υπηρεσίες αναμίχθηκαν στην προσωρινή και εν τέλει ανεπιτυχή ανατροπή του το 2002, δεν είχαν πείσει τον Τσάβες.