Eίκοσι χρόνια αναμονής και 160 εκατ. ευρώ που κόστισε η ανακατασκευή του τρομερού κτιρίου της Bourse de Commerce, δηλαδή του παλαιού Χρηματιστηρίου του Παρισιού, ώστε να μετατραπεί σε μουσείο είναι αρκετά για να αποκαλύψουν ότι το μουσείο Bourse de Commerce - Pinault Collection είναι το απόλυτο γεγονός για τον πολιτισμό της Γαλλίας - και όχι μόνο.
Οντας ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό στολίδι ανάμεσα στο Λούβρο και το Κέντρο Πομπιντού, το νέο μουσείο σύγχρονης τέχνης του Παρισιού ουσιαστικά στεγάζει κομμάτια της τεράστιας συλλογής του πανίσχυρου επιχειρηματία και συλλέκτη Φρανσουά-Ανρί Πινό και καθώς φαίνεται ήρθε για να αλλάξει το τοπίο όσον αφορά στην παρουσία των σύγχρονων μουσείων και τον αντίκτυπο που έχουν σήμερα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Γάλλοι που το περίμεναν για χρόνια σχηματίζουν ήδη ουρές περιμένοντας υπομονετικά για ώρες προκειμένου να δουν τον εντυπωσιακό χώρο που συνδυάζει την υψηλή αισθητική, την πολυτέλεια, αλλά και την ανατροπή που προσδοκά κανείς από τα ανατρεπτικά έργα τέχνης.
Η αίσθηση που σου δίνει αυτό το ολοστρόγγυλο αρχιτεκτόνημα από μακριά καθώς το πρωταντικρίζεις περνώντας τις πλήρως ανακαινισμένες Les Halles και τον γειτονικό Αγιο Ευστάθιο είναι πρωτοφανής, αφού ο εντυπωσιακός τρούλος δηλώνει αμέσως την παρουσία του έχοντας βάλει προφανώς σκοπό να μην περάσει απαρατήρητος. Οσο πλησιάζεις αυτή η εντύπωση γίνεται ακόμα πιο έντονη καθώς το επιβλητικό κυκλικό αρχιτεκτόνημα του 16ου αιώνα έχει ανακαινιστεί πλήρως ώστε να μοιάζει με καινούριο από τον διάσημο αρχιτέκτονα Ταντάου Αντο, ο οποίος φαίνεται να σεβάστηκε απόλυτα την πρωτότυπη, τότε, κατασκευή του κτιρίου. Εκεί όπου κάποτε αρχικά στεγαζόταν το κεντρικό οίκημα -Hôtel Particulier όπως ονομαζόταν- της Αικατερίνης των Μεδίκων, η οποία είχε μετατρέψει τον κεντρικό τρούλο του οικήματος σε ένα πρωτότυπο πλανητάριο (!) για να παρατηρεί τις κινήσεις των άστρων, αργότερα, κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, στο ίδιο κτίριο, που ήταν μαρμάρινο πια αντί για ξύλινο, φιλοξενούνταν οι χρηματιστηριακές δραστηριότητες του Παρισιού.
Επιβλητικό, ιστορικό και πάντοτε συνδεδεμένο με την πολιτική και οικονομική ιστορία της Γαλλίας, δεν θα μπορούσε να παραχωρηθεί εύκολα στον Φρανσουά-Ανρί Πινό αν δεν υπήρχαν οι ρήτρες ότι θα σεβόταν την ιστορία του. Και όντως το αποτέλεσμα δικαιώνει την επιλογή των Γάλλων να παραχωρήσουν στον Γάλλο πολυεκατομμυριούχο τα δικαιώματα εκμετάλλευσής του για τα επόμενα 50 χρόνια με τον όρο ότι θα καλύψει όλα τη χρηματοδότηση της αναστήλωσης που ακόμα και η γαλλική κυβέρνηση έδειξε να στερείται. Αφού λοιπόν ο ίδιος ο Πινό εγκατέλειψε τα όνειρα να μετατρέψει το νησί Seguin -ένα από τα νησιά του Σηκουάνα δυτικά των Παρισίων- σε έναν ανοιχτό χώρο τέχνης όπου θα δέσποζε ένα πρωτότυπο μουσείο-διαστημόπλοιο, αποφάσισε να δώσει όλη του την ενέργεια και άπειρα χρήματα για να πραγματοποιήσει το όνειρό του στο παλιό χρηματιστήριο Bourse de Commerce. Είχε ήδη άλλωστε την εμπειρία μιας τέτοιας μετατροπής ενός κλασικού κτιρίου σε υπερσύγχρονο μουσείο από τη Βενετία, όταν κατάφερε να μετατρέψει το Παλάτσο Γκράσι το 2006 και την Πούντα ντελα Ντογκάνα το 2009 σε μοναδικά κέντρα στέγασης της σύγχρονης τέχνης. Και τα δύο, όπως και το κυκλικό κτίριο της Bourse de Commerce, τα εμπιστεύτηκε στον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Ταντάου Αντο. Και το αποτέλεσμα προφανώς τον δικαίωσε.
Μια άκρως εντυπωσιακή συλλογή
Κλείσιμο
Ο έρωτας πάντως του Πινό για την τέχνη δεν είναι ξαφνικός, αφού είχε διαβλέψει από νωρίς το νέο ανατρεπτικό μεταμοντέρνο κύμα που έμελλε να σαρώσει τη σύγχρονη τέχνη, δίνοντας έμφαση αρχικά στη φωτογραφία, στους αφαιρετικούς πίνακες και κατόπιν στα installations. Σήμερα η συλλογή του κύριου επιχειρηματία της Kering, που έχει στην κατοχή της οίκους όπως οι Gucci, Balenciaga και Saint Laurent, αλλά και την Artemis, που είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον οίκο δημοπρασίας Christie’s, αριθμεί πάνω από 10.000 έργα τέχνης, πολλά από τα οποία έχουν ήδη εκτεθεί τόσο στα μουσεία όσο και σε διάφορες Μπιενάλε που έλαβαν χώρα στην Πόλη των Δόγηδων. Πλέον, όμως, πολλά από αυτά εκτίθενται στην Bourse de Commerce - Pinault Collection, ενώ κάποια άλλα τα βλέπουμε για πρώτη φορά από κοντά. Αλλωστε ο ίδιος ο επιχειρηματίας και συλλέκτης στο σημείωμα που συνοδεύει το επεξηγηματικό έντυπο τονίζει πως «μία από τις μεγάλες αρετές της σχέσης που αναπτύσσει κανείς με την τέχνη έχει να κάνει με τις προοπτικές που ανοίγει. Και αυτό είναι που με παθιάζει όσον αφορά τη μεγάλη περιπέτεια της δημιουργίας. Εξ ου και ότι μετά τους καλλιτέχνες του 19ου αιώνα έστρεψα το ενδιαφέρον μου στα αφηρημένα έργα, κάτι που αυτομάτως σχεδόν με οδήγησε στους μεταπολεμικούς καλλιτέχνες και κατόπιν στην τέχνη της εποχής μας».
Και η αλήθεια είναι ότι διέκρινε από πολύ νωρίς την ανατρεπτική προσωπικότητα του Μαουρίτσιο Κατελάν ή του Τζεφ Κουνς, με τους οποίους ανέπτυξε στενή φιλική σχέση, ή τη δύναμη των Αφροαμερικανών καλλιτεχνών, οι οποίοι πλέον βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, όπως του Νεοϋορκέζου Ντέιβιντ Χάμονς, έργα του οποίου καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του πρώτου ορόφου. Το ζεύγος Πινό -είναι παντρεμένος με την επίσης φιλότεχνη ηθοποιό Σάλμα Χάγιεκ-, οι δραστηριότητες του οποίου εκτείνονται από τον χώρο της μόδας και τον χώρο του ποδοσφαίρου έως το εμβληματικό θέατρο Marigny στο Παρίσι, ανέκαθεν έδινε έμφαση στην τέχνη, διαμορφώνοντας μάλιστα εν πολλοίς και τις σύγχρονες τάσεις, που πλέον δείχνουν να είναι προσανατολισμένες προς πολιτικού περιεχομένου έργα. Στην κατοχή του ζεύγους Πινό βρίσκονται μεταξύ άλλων έργα των Πιτ Μοντριάν -μια και γίνεται πολύς λόγος γι’ αυτόν και στην Ελλάδα τελευταία-, Λουίζ Μπορζουά, Ντάμιεν Χερστ, Σίντι Σέρμαν, Μαουρίτσιο Κατελάν, τα οποία ο επισκέπτης θα έχει την τύχη να δει από κοντά καθώς θα επισκέπτεται το νέο μουσείο: «Το νέο μουσείο όχι μόνο θα προστεθεί στον αριθμό των σημαντικών ιδρυμάτων με αποκλειστική αποστολή την παρουσίαση της σύγχρονης τέχνης, αλλά μετά από τη δύσκολη φάση που πέρασε η Γαλλία και ολόκληρος ο πλανήτης το 2020, θα συμβάλει στην αναγέννηση της παρισινής πολιτιστικής σφαίρας», δηλώνει με έμφαση ο Πινό.
Tο τεράστιο, επιβλητικό έργο του Ελβετού Ουρς Φίσερ που είναι φτιαγμένο από κερί και πρόκειται να λιώσει τους επόμενους έξι μήνες δεσπόζει στην είσοδο του μουσείου
Και δεν έχει άδικο. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τον τεράστιο αριθμό επισκεπτών που δήλωσαν ενδιαφέρον να δουν τον χώρο και τη συλλογή, κάτι που κατέστησε πολύ δύσκολη την εξασφάλιση μιας θέσης, αλλά και τη θερμή υποδοχή που είχε το Bourse de Commerce - Pinault Collection στους πάντοτε καχύποπτους με νέα εγχειρήματα Γάλλους. Μεταξύ άλλων, όχι μόνο γιατί τα έργα που επέλεξε ο Πινό για το μουσείο είναι ενδεικτικά της νέας πιο πολιτικοποιημένης φάσης που διέρχεται ο τομέας της τέχνης μετά τα πρόσφατα αντιρατσιστικά κινήματα -MeToo, Diversity, Black Lives Matter-, αλλά και λόγω του εκπληκτικού αρχιτεκτονήματος που αναμόρφωσε ο έμπειρος Ταντάο Αντο, ο οποίος, σύμφωνα με τον Πινό, «ανέλαβε ένα πολύ ριζοσπαστικό πρότζεκτ την ίδια στιγμή που έπρεπε να ακολουθήσει και να σεβαστεί την ιστορική και αρχιτεκτονική σφραγίδα του κτιρίου. Για μια ακόμα φορά έδειξε την ικανότητα να συνδυάζει τον σεβασμό στην παράδοση με τις απαιτήσεις για επιπλέον νεωτερισμό».
Δείχνοντας επομένως να τιμάει τους τέσσερις αιώνες ιστορίας του κτιρίου, ο Αντο μεταμόρφωσε το εσωτερικό σε ένα εντυπωσιακό σφαιρικό κατασκεύασμα με πολλά επίπεδα και διαφορετικές αφηγήσεις. Αυτό είναι προφανές, καθώς ο επισκέπτης εισέρχεται σε αυτή την εντυπωσιακή κυκλική ροτόντα που συνδυάζει τις κλασικότροπες αναφορές του προηγούμενου κτιρίου με τον ιαπωνικό μινιμαλισμό. Εξ ου και ότι στο αρχικό κατασκεύασμα του 16ου αιώνα ο αρχιτέκτονας πρόσθεσε έναν κύλινδρο από απογυμνωμένο μπετόν - σαφή αναφορά στον μοντερνισμό του 20ού αιώνα, δημιουργώντας έτσι ένα κυκλικό κατασκεύασμα μέσα στον κύκλο, σαν τις ρωσικές Μπάμπουσκες. Αυτό το τρισδιάστατο κομμάτι από μπετόν που αγκαλιάζει θαρρείς τον τεράστιο κεντρικό χώρο, ο οποίος φτιάχτηκε για να φιλοξενεί καινοφανείς εγκαταστάσεις, φωτίζεται από το φυσικό φως που εισέρχεται από έναν άκρως εντυπωσιακό γυάλινο θόλο που μοιάζει με μεμβράνη, η οποία χωρίζει τον έξω από τον μέσα κόσμο, την ίδια στιγμή που τον ενώνει. Κάτω ακριβώς από τον θόλο δεσπόζει η εξίσου κυκλική τοιχογραφία που απεικονίζει τις πέντε ηπείρους, πάνω από την οποία και πολύ έξυπνα έχει τοποθετηθεί μία εγκατάσταση από τον Μαουρίτσιο Κατελάν, με τα περιστέρια που έχει θέσει κυκλικά στον χώρο να μοιάζουν όντως αληθινά. Η τοιχογραφία αυτή ουσιαστικά περιβάλλει αρμονικά το κυκλικό κτίριο, ενώ ακριβώς από κάτω υψώνεται ακόμα ένα κυκλικό κατασκεύασμα που ενώνει τις αίθουσες όπου στεγάζονται τα έργα τέχνης. Από εκεί -καθώς αυτό το κατασκεύασμα λειτουργεί ως εξέδρα για τον επισκέπτη- μπορεί κανείς να έχει ταυτόχρονα εικόνα του εσωτερικού χώρου, των επιμέρους αιθουσών και του άκρως εντυπωσιακού αίθριου. Τριπλό δηλαδή το κέρδος από την κατασκευή του, αφού κανείς έχει έτσι ταυτόχρονη πρόσβαση σε κάθε πτυχή, πλευρά του χώρου συνομιλώντας μαζί του.
Το εντυπωσιακό άγαλμα του Φίσερ
Το βλέμμα πάντως αιχμαλωτίζεται ακαριαία με το που μπαίνει κανείς στο μουσείο και αντικρίζει το αίθριο, όπου δεσπόζει το τεράστιο, επιβλητικό έργο του Ελβετού με έδρα στη Νέα Υόρκη Ουρς Φίσερ, το οποίο περιβάλλεται από σκόρπια κομμάτια και από καμένες καρέκλες. Ενώ έχει κανείς την εντύπωση ότι πρόκειται για κλασικότροπη μαρμάρινη κατασκευή που παραπέμπει απευθείας στην περίφημη «Αρπαγή των Σαβίνων γυναικών» του Τζαμπολόνια, ένα από τα πιο διάσημα έργα της Φλωρεντίας, απευθείας προερχόμενο από τον 16ο αιώνα, την εποχή δηλαδή κατασκευής του κτιρίου, και πάλι από τους μόνιμους ευεργέτες του χώρου της τέχνης, των Μεδίκων, πλησιάζοντας πιο κοντά αντιλαμβάνεται τον εφήμερο χαρακτήρα του. Και αυτό γιατί το έργο, το οποίο συνδέει και αυτό την παράδοση με την ανατροπή, είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένο από κερί, φτιαγμένο έτσι ώστε να καίγεται σιγά-σιγά και τελικά να λιώνει εντελώς, προαναγγέλλοντας πανηγυρικά την καταστροφή του. Ακρως εντυπωσιακό το άτιτλο αυτό έργο, πανηγυρίζει την αποθέωση της τέχνης αλλά και τον πολλαπλά εφήμερο χαρακτήρα της. Σε έξι μήνες θα έχει λιώσει εντελώς, όπως οι επίσης φτιαγμένες από κερί καρέκλες δίπλα του, ριγμένες ατάκτως στον αχανή χώρο.
Πρώτος και δεύτερος όροφος
Συνολικά η Bourse de Commerce περιλαμβάνει δέκα εκθεσιακά μέρη με επτά ειδικές γκαλερί, όπως ονομάζονται, όπου θα μπορούν να εναλλάσσονται με έκτακτες εκθέσεις τα κομμάτια της συλλογής. Ο Πινό, έχοντας επίγνωση του πολιτικού χαρακτήρα που έχει το πρώτο αυτό άνοιγμα της συλλογής του στον γαλλικό κόσμο, υποστηρίζει πως εμμένει στις αξίες που προαναγγέλλουν τα έργα αυτά, όπως «τη δίψα για ελευθερία, την αντίκρουση της έλλειψης δικαιοσύνης και την αποδοχή της διαφορετικότητας». Απόδειξη πως κεντρικό ρόλο στη συλλογή, ειδικά στην Gallery 2, διαδραματίζουν τα έργα του Ντέιβιντ Χάμονς, που πραγματικά κόβουν την ανάσα με την ένταση με την οποία αναδεικνύουν την επί χρόνια καταπίεση και ανισότητα των Αφροαμερικανών. Εντύπωση προκαλεί το μόνο δωμάτιο από ολόκληρο το κτίριο που έχει αυστηρές γωνίες και δεν είναι εντελώς κυκλικό, ώστε να μπορεί να χωρέσει η εγκατάσταση που αναπαριστά με ακρίβεια την πολύ μικρή διάσταση που έχουν τα κελιά στις φυλακές του San Quentin όπου πολύ Αφροαμερικανοί στέλνονταν για «παραδειγματισμό».
Είναι επίσης γνωστό και το έργο του Χάμονς - αναφορά στον ακτιβιστή των Μαύρων Πανθήρων Μπόμπι Σιλ και στην άδικη δίκη του στο Σικάγο, μια υπόθεση που είδαμε πρόσφατα στο Netflix στη «Δίκη των επτά του Σικάγο». Η εγκατάστασή του με την ορθωμένη ξεσκισμένη σημαία στην είσοδο της αίθουσας με τον τίτλο «Oh say can you see» είναι ένα από τα πολλά περιώνυμα έργα που εκτίθενται για πρώτη φορά στο κοινό. Ο διάσημος πλέον Ντέιβιντ Χάμονς είναι από τους πρώτους Αφροαμερικανούς καλλιτέχνες που καθιερώθηκαν διεθνώς και αυτός που ώθησε στη δημιουργία ενός νέου κινήματος στο Λος Αντζελες με εικαστικούς όπως οι Τζον Aουτερμπριτζ, Νόα Πιουριφόι, Σένκα Νενγκούντι. Με το έργο του Ντέιβιντ Χάμονς συνομιλούν μοναδικά και οι πίνακες του Αντόνιο Ομπά που εκτίθενται σε άλλη αίθουσα, απευθείας παραπομπή στις αφρικανικές ρίζες της Βραζιλίας. Επίσης ένα αντίστοιχο αφιέρωμα στους ευαισθητοποιημένους από την πολιτική πραγματικότητα καλλιτέχνες σε μια άλλη αίθουσα φέρνει κοντά παραστατικούς αλλά άκρως ανατρεπτικούς καλλιτέχνες, όπως οι Πίτερ Ντόιγκ, Λικ Τουιμάν και Ρούντολφ Στίνγκελ.
Διάσημοι φωτογράφοι
Είναι γνωστό ότι από το 2006 η φωτογραφία κατέχει κεντρικό ρόλο στη συλλογή Πινό, ο οποίος έχει φροντίσει να συμπεριλάβει τα έργα όλων των διάσημων φωτογράφων: από τις χαρακτηριστικές φωτογραφίες του Ανρί-Καρτιέ Μπρεσόν έως τις ανατρεπτικές της Σίντι Σέρμαν, αυτής της ολοκληρωμένης εικαστικού που έχει αναμετρηθεί με όλες τις μορφές έκφρασης. Η τελευταία, γνωστή για τον ειρωνικό τρόπο με τον οποίο άσκησε κριτική στη μικροαστική καταπίεση και θεώρηση των γυναικών, αποτέλεσε μαζί με τις Λόρι Σίμονς και Μπάρμπαρα Κρούγκερ την ομάδα της Pictures Generation, που φαίνεται να πρωταγωνιστεί και στη συλλογή. Εντύπωση προκαλεί μια σειρά από φωτογραφίες της Σίμονς χωρίς περιεχόμενο, με αναρτημένο μόνο το όνομα των γερουσιαστών που δεν δέχτηκαν την παροχή βοήθειας από το CDC στους ασθενείς με AIDS το 1987, μεταξύ των οποίων βλέπουμε και το όνομα του σημερινού προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν. Από την εναρκτήρια αυτή επίδειξη των έργων της συλλογής του Πινό δεν θα μπορούσαν να λείπουν χαρακτηριστικοί καλλιτέχνες όπως η Μαρλέν Ντιμά με τη σειρά των 36 κρανίων ή τα ready-mades του Μπετράν Λαβιέ, τα οποία παρατίθενται σε ειδικές προθήκες του 19ου αιώνα και σε περίοπτο χώρο.
Στον υπόγειο όροφο του κτιρίου ξεχωρίζουν οι ηχητικές εγκαταστάσεις των Πιερ Ουίγκ και Ταρέκ Ατουί που δημιουργούν μια υποβλητική ατμόσφαιρα με κυρίαρχο τον ήχο. Δίπλα ακριβώς δεσπόζουν και εκτίθενται πίσω από βιτρίνα με ειδικό γυαλί δύο τεράστια μηχανήματα, από τις πρώτες συσκευές ψυγείων που γνώρισε η ανθρωπότητα, κατασκευασμένες μόλις τον 19ο αιώνα, οι οποίες βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών που έγιναν για την αναστήλωση του κτιρίου. Η ευρηματικότητα της μηχανής συνορεύει έτσι αρμονικά με την υψηλή λειτουργία της τέχνης, αποδεικνύοντας για μια ακόμα φορά την υψηλή αποστολή του Πινό ως ενός Μέδικου της εποχής μας, ενός ανθρώπου που αγαπάει την τέχνη και σε καιρό πανδημίας έβαλε στοίχημα να μεταμορφώσει την καθημερινότητα όσο λίγοι. Ενα ταξίδι στο Παρίσι ενδείκνυται μόνο και μόνο για να επισκεφθεί κανείς τη συλλογή Πινό στο άκρως εντυπωσιακό κτίριο της Bourse de Commerce.
H Αττική Οδός δεσμεύεται να συνεχίσει να αναπτύσσει πρωτοβουλίες εντός και εκτός των ορίων του αυτοκινητόδρομου, συμβαδίζοντας με έναν ψηφιακό κόσμο που αλλάζει διαρκώς
