Νοέμβρης 1973: Γνωστές και άγνωστες πτυχές των ταραγμένων εκείνων ημερών

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι αναμφίβολα ένα γεγονός που έχει αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη της στη μεταπολεμική ελληνική ιστορία. Ήταν η αρχή του τέλους για τη δικτατορία των συνταγματαρχών και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και τις μεταπολιτευτικές εξελίξεις στη χώρα μας. Ειπώθηκαν, γράφτηκαν και θα γραφτούν γι' αυτή σίγουρα πολλά. Θα προσπαθήσουμε με αυτό εδώ το άρθρο, να φωτίσουμε περισσότερο γνωστές και άγνωστες πτυχές των ταραγμένων ημερών του Νοέμβρη του 1973.

Το φοιτητικό κίνημα μετά την επιβολή της δικτατορίας

Η επιβολή της δικτατορίας, την 21η Απριλίου 1967 αιφνιδίασε και αποδιοργάνωσε το φοιτητικό κίνημα. Πολλοί φοιτητές με ηγετικό ρόλο τα προηγούμενα χρόνια, βρέθηκαν στις φυλακές, την εξορία και την (ημι) παρανομία. Ορισμένοι άλλοι αποσύρθηκαν από την πρώτη γραμμή. Έτσι, το καθεστώς, με τη βία, την τρομοκρατία, την αστυνόμευση και τον χαφιεδισμό, πέτυχε σε μεγάλο βαθμό τη χειραγώγηση των νέων στα πανεπιστήμια. Αυτό, περίπου, ως το 1972.
Μια σειρά από απαράδεκτα μέτρα που περνά η χούντα, αποτελούν τη σπίθα που ανάβει τη φωτιά στις ανώτατες Σχολές. Χαρακτηριστικότερα από αυτά, η διάλυση των φοιτητικών συλλόγων, ο διορισμός δικών της διοικητικών συμβουλίων σ' αυτούς, η κατάργηση της αυτοτέλειας των Α.Ε.Ι., η απόλυση από αυτά δημοκρατικών καθηγητών και υπαλλήλων, η επιβολή του θεσμού του Κυβερνητικού Επιτρόπου για να ελέγχει τη ζωή και τη δράση καθηγητών και φοιτητών, η απαγόρευση συγκεντρώσεων και συναθροίσεων στα πανεπιστήμια κ.ά.

Εν τω μεταξύ, με νομοθετικό διάταγμα του 1970, είχε τροποποιηθεί ο νόμος περί Στρατολογίας και δίνεται το δικαίωμα στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, να διακόπτει όταν θεωρεί σκόπιμο τις αναβολές για κατάταξη στον Στρατό και να υποχρεώνει να υπηρετήσουν τη θητεία τους, όσους φοιτητές επέδειξαν «αντεθνικήν διαγωγήν».

Μάλιστα, στις 12/2/1973, αυτό, συμπληρώνεται με το περιβόητο φασιστικό διάταγμα 1374/73, με βάση το οποίο διακόπτεται η αναβολή από τον Στρατό για όποιον φοιτητή έχει τιμωρηθεί με πειθαρχική ποινή, απέχει από τις παραδόσεις, εξετάσεις ή ασκήσεις του Ιδρύματος όπου φοιτεί ή προτρέπει άλλους σε αποχή! Δημιουργείται τεράστια αναταραχή, αλλά η χούντα δεν πτοείται. Στις 15 Φεβρουαρίου, στρατεύονται 37 φοιτητές και την επόμενη, άλλοι 51.

Χιλιάδες φοιτήτριες και φοιτητές κατακλύζουν τις Σχολές. Αποκορύφωμα των αντιδράσεων, ήταν η κατάληψη του κτιρίου της Νομικής στην οδό Σόλωνος στις 21/2. Η κατάληψη λήγει 20 ώρες αργότερα, τα μεσάνυχτα της Πέμπτης προς Παρασκευή, 22 προς 23 Φλεβάρη, συγκλονίζοντας την Αθήνα και φέρνοντας σε δύσκολη θέση το καθεστώς.

Η κατάσταση παραμένει τεταμένη και τους επόμενους μήνες. Το Κίνημα του Ναυτικού (23/5/1973) είναι ένα ηχηρότατο «καμπανάκι» προς τη χούντα. Η παλλαϊκή αντίθεση διογκώνεται καθημερινά και δεκάδες κινητοποιήσεις εργατών, αγροτών, επαγγελματιών κ.ά. δείχνουν ξεκάθαρα ότι η αντίστροφη μέτρηση για τη δικτατορία, έχει αρχίσει…

Η αντίδραση Παπαδόπουλου - Το δημοψήφισμα παρωδία και η δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη

Ο δικτάτορας, την 1η Ιουλίου 1973, με Συντακτική Πράξη καταργεί τη μοναρχία και εγκαθιδρύει το πολίτευμα της Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Το δημοψήφισμα της 29/7/1973, επικυρώνει και τυπικά τα παραπάνω. Έτσι, με ποσοστό 79,43%, επικρατεί το «ΝΑΙ», έναντι 21,57% του «ΟΧΙ». Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αναλαμβάνει ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και αντιπρόεδρος ο Οδυσσέας Αγγελής για τα επόμενα 8 χρόνια.

Το φθινόπωρο του '73, ο Παπαδόπουλος ξεκινά μια διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Έτσι ορίζεται μια μεταβατική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον Σπύρο Μαρκεζίνη (8/9/1973), με σκοπό την προπαρασκευή και τη διεξαγωγή βουλευτικών εκλογών στις 10 Φεβρουαρίου 1974. Ο ίδιος ο Μαρκεζίνης είχε χαρακτηρίσει την κυβέρνηση αυτή δοτή…
Εν τω μεταξύ, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, οι φοιτητές επιστρέφουν στα αμφιθέατρα και ο αναβρασμός στις Σχολές αρχίζει να μεγαλώνει…

Η αινιγματική δήλωση Αμερικανού διπλωμάτη - Νοέμβριος '73 - Πριν το Πολυτεχνείο

Στα τέλη Οκτωβρίου 1973, ο γνωστός, τότε, Αμερικανός διπλωμάτης Τζον Ντέι, σε δεξίωση στην πρεσβεία των Η.Π.Α., εκτοξεύει… μια ρουκέτα μπροστά σε δέκα δημοσιογράφους και αρκετούς άλλους προσκεκλημένους: «Πρέπει να αλλάξετε τον Μαρκεζίνη, να κυνηγήσετε τον Παπαδόπουλο… Οι Αμερικανοί δεν θέλουμε ούτε τον έναν ούτε τον άλλον…». Χαμογελώντας αυτάρεσκα, εγκατέλειψε τους εμβρόντητους ακροατές του, που δεν πίστευαν στ' αφτιά τους με όσα είχαν μόλις ακούσει…

Την 1η Νοεμβρίου 1973, ο υπουργός Παιδείας Σιφναίος ανακοινώνει μέτρα, μεταξύ των οποίων και τη διενέργεια αρχαιρεσιών των φοιτητών μετά τις 15/2/1974, από εφορευτικές επιτροπές αριστούχων, παρουσία δικαστικών αντιπροσώπων. Παράλληλα, στις 4 Νοεμβρίου στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου ξεσπούν επεισόδια με 70 τραυματίες και 37 συλληφθέντες, 17 από τους οποίους προσάγονται σε δίκη. Τελικά, στις 13 Νοεμβρίου, 12 από αυτούς αθωώνονται ενώ άλλοι 5 αφήνονται ελεύθεροι, αφού τιμωρούνται με ποινές που έχουν ανασταλτικό χαρακτήρα.

Η εξέγερση ξεσπά - Τα δραματικά γεγονότα από τις 14 έως τις 17 Νοεμβρίου

Εν τω μεταξύ, στις 14 Νοεμβρίου, ημέρα Τετάρτη, γίνονται συνελεύσεις για το ζήτημα των φοιτητικών αρχαιρεσιών και αποφασίζεται να απαιτήσουν από την κυβέρνηση διενέργεια αρχαιρεσιών ως τις 4 Δεκεμβρίου. Μετά τις συνελεύσεις, οι φοιτητές παραμένουν στο Ίδρυμα και αρχίζουν να καταλαμβάνουν το προαύλιο, τα πεζοδρόμια και τον δρόμο, μπροστά στο ΕΜΠ. Καταφθάνουν φοιτητές από άλλα Α.Ε.Ι. και εργάτες. Τα συνθήματα μετατρέπονται σε πολιτικά, με κεντρικό το «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία». Η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου, με επικεφαλής τον Πρύτανη Κ. Κονοφάγο (1912-1989), δεν επιτρέπει την παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου. Οι φοιτητές παραμένουν στο κτίριο έτοιμοι για αγώνα διαρκείας. Ένας ραδιοπομπός μπαίνει σε λειτουργία και το επόμενο πρωί αρχίζει να λειτουργεί στους 1050 χιλιοκύκλους.
Την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου, η εξέγερση αποκτά καθαρά πολιτικό χαρακτήρα. Την ατμόσφαιρα δονούν συνθήματα όπως: «Λαέ πολέμα σου πίνουνε το αίμα», «Ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός», «Έξω οι Η.Π.Α.», «Έξω το ΝΑΤΟ», «Ο Αλιέντε ζει", «Ταϊλάνδη» (σημ. τον Οκτώβρη του '73, μετά από φοιτητική εξέγερση στην ασιατική αυτή χώρα, έπεσε η στρατιωτική κυβέρνηση υπό τον αρχιστράτηγο Τανόμ Κιτικατσόρν) κ.ά. Οι φοιτητές και οι υπόλοιποι συγκεντρωμένοι μέσα στο Πολυτεχνείο (περίπου 8.000), δηλώνουν ότι θα παραμείνουν μέσα σ' αυτό «επ' αόριστον».

Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου, και ενώ και τα Πανεπιστήμια σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα έχουν καταληφθεί από φοιτητές, η χούντα αποφασίζει να επέμβει. Η κυβέρνηση δηλώνει ότι τα επεισόδια είναι απαρχή γενικότερου σχεδίου πρόκλησης ταραχών και αναρχίας. Η Αστυνομία διατάσσεται να επέμβει και ο στρατός να τη συνδράμει στο έργο της. Η Τροχαία απαγορεύει την κυκλοφορία στο κέντρο της πόλης. Οι δημοσιογράφοι καλούνται για συνέντευξη τύπου στο Πολυτεχνείο στις 15.30 και τους ανακοινώνεται ότι επιδιώκεται πλέον η αλλαγή του καθεστώτος.

Από τις 16:30, ξεσπούν επεισόδια στην Αθήνα, τα οποία γενικεύονται στις 19.00. Πέφτουν δακρυγόνα και καπνογόνα, ενώ πολλά άτομα τραυματίζονται από ξύλα και πέτρες. Οι διαδηλωτές μεταφέρουν τους τραυματίες στο Πολυτεχνείο όπου έχει στηθεί ένα πρόχειρο ιατρείο. Γύρω στις 21:00, ομάδα διαδηλωτών στήνουν οδοφράγματα κοντά στο Ίδρυμα. Χρησιμοποιούν τρόλεϊ, λεωφορεία, αυτοκίνητα και διάφορα εξαρτήματα. Πλέον η Αστυνομία δεν μπορεί να αντιδράσει καθώς η κατάσταση έχει ξεφύγει.

Διαδήλωση φοιτητών στο κέντρο της Αθήνας, Νοέμβριος 1973


Από τις 22:00, αρχίζουν να ακούγονται γύρω από το ΕΜΠ πυροβολισμοί. Οι τραυματίες μέσα σ' αυτό πολλαπλασιάζονται, ενώ, παρά τις εκκλήσεις του ραδιοσταθμού, πολλοί εγκαταλείπουν το Ίδρυμα.

Αστυνομικοί κατά των διαδηλωτών


Πολυτεχνείο 1973 - Εισβολή του τανκ


 
Στρατιωτικές μονάδες από τον Διόνυσο και το Γουδί πλησιάζουν προς το Πολυτεχνείο. Ήταν 23:00, όταν ο αρχηγός της Αστυνομίας Πόλεων Δασκαλόπουλος και ο αρχηγός της Αστυνομίας της Αθήνας Χριστολουκάς ενημερώνονται από τον έμπιστο γραμματέα του δικτάτορα Παπαδόπουλου Παρασκευά Ιωαννίδη, ότι «αποφασίστηκε να επέμβει ο στρατός και να τεθεί στις διαταγές της ΑΣΔΕΝ».

Στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» μεταφέρεται το «κέντρο επιχειρήσεων» του καθεστώτος. Το γενικό πρόσταγμα έχει αναλάβει ο στρατηγός Ραφαηλάκης της ΣΔΑ που έχει συνεχή επικοινωνία και επαφή με τον στρατηγό Μαυροειδή της ΑΣΔΕΝ. Υπεύθυνος της επιχείρησης «Πολυτεχνείο» είναι ο συνταγματάρχης Γιοβάνης, αλλά και ο πρώτος βοηθός επιτελάρχου της ΑΣΔΕΝ, συνταγματάρχης Ντερτιλής.

Άρματα μάχης, παρά τα οδοφράγματα, τα ακινητοποιημένα αυτοκίνητα και τους χιλιάδες διαδηλωτές που συναντούν, φτάνουν στην πλατεία Αιγύπτου και πολύ σύντομα παρατάσσονται απέναντι από το Πολυτεχνείο.

Γίνονται διαπραγματεύσεις μεταξύ των επικεφαλής του Στρατού, της Αστυνομίας και πέντε μελών της Συντονιστικής Επιτροπής των φοιτητών. Δεν καταλήγουν πουθενά. Δίνεται δεκάλεπτη προθεσμία στους φοιτητές να εκκενώσουν το κτίριο. Ωστόσο ούτε αυτή τηρείται. Είναι περίπου 3 τη νύχτα όταν δίνεται εντολή για εισβολή στο Ίδρυμα. 

Το άρμα του Πολυτεχνείου - Η αλήθεια και ο μύθος

Ένα άρμα μάχης παίρνει θέση απέναντι από την κεντρική πύλη.

Το άρμα μάχης λίγο πριν την είσοδό του στον χώρο του Πολυτεχνείου 


Πρόκειται για ένα, γαλλικής κατασκευής, ΑΜΧ-30 (Α Μι Χι Τριάντα, ορθή προφορά Α Εμ Ιξ Τρεντ). Το πλήρωμά τους αποτελείται από τους: Υπίλαρχος Γουνελάς Μιχαήλ (αρχηγός πληρώματος), Εμβαλωμένος Στέλιος, λοχίας, Τίρπας Γιάννης και Σκευοφύλαξ Α. (οδηγός). Ο τελευταίος, σε μια συγκλονιστική συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα» της 17/11/2003 περιγράφει το τι ακριβώς έγινε εκείνο το βράδυ.

Ο ανθυπασπιστής Κωνσταντέλλος Λάμπρος ήταν οδηγός εδάφους του άρματος για να «κατευθύνει» όταν χρειάζεται τον Γουνελά και τον οδηγό. 

Όπως λέει στη συνέντευξή του ο Α. Σκευοφύλαξ, δεκάδες φοιτητές ήταν κρεμασμένοι στα κάγκελα. Όταν πήρε εντολή να ξεκινήσει, δεν είχε ορατότητα, έβλεπε μόνο από τη θυρίδα του άρματος. Δέκα εκατοστά πριν την πόρτα, φρέναρε σκόπιμα, για να μην σκοτωθούν δεκάδες άτομα, όπως είπε. Οι φοιτητές φοβήθηκαν και οπισθοχώρησαν. Το άρμα ξεκίνησε εκ νέου, γκρέμισε την καγκελόπορτα και έλιωσε μια Μερσεντές που είχαν τοποθετήσει πίσω της οι φοιτητές.

Έλληνας οπερατέρ της γερμανικής τηλεόρασης, που βρισκόταν στη δεξιά μαρμάρινη κολόνα της πύλης, εκσφενδονίζεται μακριά και τραυματίζεται. Σοβαρότερος είναι ο τραυματισμός της νυν καθηγήτριας του ΕΚΠΑ, Πέπης Ρηγοπούλου. Ακολουθεί εισβολή στρατιωτών και αστυνομικών στο κτίριο του Πολυτεχνείου και συλλαμβάνονται περίπου 870 άτομα. Φυσικά οι συλλήψεις δεν είναι... βελούδινες. Ανελέητο ξύλο, απειλές, βρισιές και συμπεριφορά πέρα από κάθε λογική από την πλευρά του Στρατού και, κυρίως, της Αστυνομίας. 

Όσο για το περιβόητο άρμα του Πολυτεχνείου; Πρόκειται για το ΑΜΧ-30 με «αριθμό κυκλοφορίας» 84337. Το άρμα ξεκίνησε από το ΚΕΤΘ που βρισκόταν τότε στο Γουδί. Φήμη που κυκλοφορούσε στον Αυλώνα, όπου μεταφέρθηκε το ΚΕΤΘ τον Ιούλιο του 1975 (Στρατόπεδο Επίλαρχου Γεωργίου Μελίδη) και σύμφωνα με την οποία το άρμα βγήκε από τη Βόρεια Πύλη του στρατοπέδου, η οποία παρέμεινε από τότε κλειστή, σαν ένδειξη πένθους και τιμωρίας, ήταν εκτός πραγματικότητας...

Το άρμα αυτό «πέρασε» αργότερα από μονάδες της Θράκης, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του '90, βρισκόταν στην Άσσηρο Θεσσαλονίκης. Σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Αρμάτων Μάχης του Ελληνικού Στρατού, στο ΚΕΤΘ του Αυλώνα.

Η κήρυξη στρατιωτικού νόμου - Το ματωμένο Σαββατοκύριακο του χάους

Γύρω στις 4 τα ξημερώματα, το Πολυτεχνείο είχε αδειάσει. Είναι αυτονόητο ότι έγιναν δεκάδες συλλήψεις και κάποιες/κάποιοι ξυλοκοπήθηκαν ανελέητα. Το Σάββατο 17 Νοεμβρίου, στις 11:00 π.μ. κηρύσσεται σε Αττική, Θεσσαλονίκη και Αχαΐα στρατιωτικός νόμος. Κι αυτό γιατί και στα Πανεπιστήμια της συμπρωτεύουσας και της Πάτρας υπήρξαν καταλήψεις, ταραχές και συγκρούσεις.

Το Σαββατοκύριακο 17-18/11 επικρατεί χάος στην Αθήνα. Ακροβολιστές, ελεύθεροι σκοπευτές, άρματα μάχης, στρατιώτες, αστυνομικοί, προβοκάτορες και παρακρατικοί πυροβολούν αδιακρίτως. Δεκάδες είναι οι νεκροί και οι τραυματίες.

Τα άρματα μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου 


Εικόνα χάους, πρωί 17 Νοεμβρίου 1973


Σύμφωνα με το πόρισμα του εφέτη ανακριτή εισαγγελέα Δ. Τσεβά, είχαμε:
α. επίσημα ανακοινωθέντες νεκροί: 5
β. νεκροί πλήρως βεβαιωθέντες: 3
γ. νεκροί βασίμως προκύπτοντες: 16, «...οίτινες, τονιστέον και πάλιν, ουδεμίαν έχουν ως προς την ταυτότητα, σχέσιν με τους επισήμως ανακοινωθέντας».
δ. τραυματίες: 1.103

Συλληφθέντες (σύμφωνα με στοιχεία της εφημερίδας «ΕΘΝΟΣ» 14/11/1994): 2.061
Στις 13:30 του Σαββάτου 17/11, ο Παπαδόπουλος απηύθυνε ένα από τα γνωστά του διαγγέλματα προς το λαό.

Η πρες κόνφερανς, που επρόκειτο να δώσει την ίδια μέρα ο Μαρκεζίνης για να εξαγγείλει εκλογές και συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, ματαιώνεται. Όπως και η επίσημη επίσκεψη... Τσαουσέσκου, που ήταν προγραμματισμένη. Οι πολίτες σπεύδουν να αγοράσουν τρόφιμα. Ωστόσο, την Κυριακή 25 Νοεμβρίου 1973 η... καριέρα και των δύο τελειώνει, καθώς ο Παπαδόπουλος ανατρέπεται από δυνάμεις φιλικά προσκείμενες στον διοικητή της Διεύθυνσης Ασφαλείας Στρατού, Δ. Ιωαννίδη. Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορίζεται ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης και πρωθυπουργός ο αχυράνθρωπος Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος.

Η τηλεοπτική κάλυψη των γεγονότων - Το ιστορικό φιλμ ενός... Ολλανδού

Για το τι έμαθαν οι Έλληνες από την τηλεόραση γύρω από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου θα βρείτε άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία σε προηγούμενο άρθρο μας με τίτλο «Με το πιστόλι στον κρόταφο». Ακολούθησε η περιβόητη πολυσυζητημένη συνέντευξη του Νίκου Μαστοράκη με συλληφθέντες.

Όσο για το περίφημο φιλμ που καταγράφει την εισβολή του ΑΜΧ-30 στο Πολυτεχνείο; Το οφείλουμε στον Ολλανδό Άλμπερτ Κουράντ (1928-2013), ανταποκριτή ολλανδικών και βελγικών εφημερίδων, παντρεμένο με Ελληνίδα, ο οποίος μπόρεσε και κατέγραψε τις ιστορικές αυτές στιγμές μέσα από ένα δωμάτιο του ξενοδοχείου «Ακροπόλ». Πολύτιμο και το φωτογραφικό υλικό του Τέλη Σαρρηκώστα, που εργαζόταν για λογαριασμό του Associated Press.

Μερικά άγνωστα (ή λιγότερο γνωστά) γεγονότα

Από το βιβλίο του αξέχαστου, σπουδαίου δημοσιογράφου Γιώργου Γάτου (1931-2010) «Πολυτεχνείο '73 - Ρεπορτάζ με την Ιστορία», που ήταν πολύτιμος αρωγός μας στη συγγραφή αυτού του άρθρου, αντλούμε μερικά άκρως εντυπωσιακά στοιχεία.

Εκτός από τη λειτουργία του «Σταθμού του Πολυτεχνείου» στους 1050 χιλιοκύκλους, λειτουργούσε κι άλλους, προβοκατόρικος, στους 1150 χιλιοκύκλους, που μετέδιδε εξτρεμιστικά συνθήματα.

Οι προβοκάτορες και οι χαφιέδες είχαν... αξιοσημείωτη δράση μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο.

«Από νωρίς την Παρασκευή οι ΕΣΑτζήδες σπάζανε και καταστρέφανε για να δημιουργήσουν κατάσταση», ομολόγησε στη δίκη του Πολυτεχνείου ο αρχηγός της Αστυνομίας της Αθήνας Χριστολουκάς.

Το σχέδιο κατάληψης του Πολυτεχνείου «Κεραυνός» βασίστηκε στο προγενέστερο σχέδιο «Θέμις» για την αντιμετώπιση «αναρχικών εκδηλώσεων». Η εντολή για την επέμβαση δόθηκε από τον ίδιο τον Παπαδόπουλο. Το «Ρυθμιστικό» (σήμερα Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Αθηνών) είναι το κέντρο μεταφοράς τραυματιών. Εκεί όμως όχι μόνο δεν περιθάλπονται αλλά κακοποιούνται βάναυσα και άνανδρα οι ίδιοι και οι συνοδοί τους!

Ο διοικητικός διευθυντής του, απόστρατος ταγματάρχης Βασίλης Μπουκλάκος, κρατώντας περίστροφο στο χέρι, γυρίζει από θάλαμο σε θάλαμο, ελέγχει, βρίζει και απειλεί. Για τη δράση του αυτή μάλιστα, τιμωρήθηκε με 20 μήνες και 15 μέρες φυλάκιση στη δίκη του Πολυτεχνείου. Ορισμένοι στρατιώτες, έφεδροι κυρίως, αντέδρασαν σε όσα έβλεπαν να γίνονται. Άνδρες των ΛΟΚ με οπλοπολυβόλα φυγάδευσαν φοιτητές από το Πολυτεχνείο. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός από αυτούς προς τους αστυνομικούς: «Μπασκίνες, μην πειράζετε τα παιδιά...».

Συγκινητικές ήταν οι αντιδράσεις των απλών κατοίκων της γύρω από το Πολυτεχνείο περιοχής. Άνοιξαν τις πόρτες των σπιτιών τους και το βράδυ της 16ης προς 17η Νοεμβρίου εκατοντάδες νέα παιδιά γλίτωσαν από βέβαιους ξυλοδαρμούς και όχι μόνο...

Το βράδυ του Σαββάτου 17/11 στρατιώτες με κασμάδες μπήκαν στο Πολυτεχνείο για να προκαλέσουν ζημιές και να τις «χρεώσουν» έπειτα στους φοιτητές. Ωστόσο, ο πρύτανης Κ. Κονοφάγος και οι καθηγητές του Ιδρύματος είχαν φροντίσει να επισκεφθούν τους χώρους του, πριν την εισβολή. Όπως μάλιστα είπε ο ίδιος, από τις 500.000 δρχ. που υπήρχαν στο συρτάρι του γραφείου του δεν έλειπε πριν το «ντου» ούτε μία δραχμή. Μία εβδομάδα αργότερα, το Πολυτεχνείο παραδόθηκε στη Σύγκλητο. Από το ταμείο έλειπαν 100.000 δρχ. (!) και 86.000 δρχ. σε κέρματα, που είχαν προσφερθεί από τον απλό λαό στους φοιτητές (!)

Την Κυριακή 18/11, ο συνταγματάρχης Ντερτιλής φτάνει στο Πολυτεχνείο. Λίγο πιο πέρα, αστυνομικοί δέρνουν άγρια ένα νεαρό, ο οποίος καταφέρνει κάποια στιγμή να ξεφύγει και αρχίζει να τρέχει. Ο Ντερτιλής τον πυροβολεί και τον σκοτώνει.

Λίγο αργότερα, μπαίνοντας στο τζιπ του, λέει γεμάτος καμάρι στον οδηγό του Αντώνη Αγριτέλη: "Με παραδέχεσαι ρε... Σαρανταπέντε χρονών άνθρωπος και τον πέτυχα στο κεφάλι!"
Νεκρός είναι ο 20χρονος σπουδαστής Μιχάλης Μυρογιάννης.

Πρώτος νεκρός του Πολυτεχνείου θεωρείται ο Διομήδης Κομνηνός, 17 ετών τότε. Σκοτώθηκε γύρω στις 22:15 της 16/11/73.

Οι περισσότεροι από τα θύματα σκοτώθηκαν στο κέντρο της Αθήνας. Όμως θύματα υπήρξαν και στις γειτονιές της Αθήνας...

Αναφέρουμε ενδεικτικά: 

Ο εξάχρονος (!) Δημήτρης Θεοδώρας σκοτώθηκε από πυρά στρατιώτη στου Ζωγράφου, ενώ βάδιζε με τη μητέρα του (13:30 της 17/11/1973).

Ο Γεώργιος Γεριτσίδης, 48 ετών, σκοτώθηκε στα Νέα Λιόσια (σήμερα Ίλιον), δεχόμενος βλήμα (!) άρματος στο κεφάλι (12:15 της 17/11/1973).

Η Αικατερίνη Αργυροπούλου, 75 ετών, τραυματίστηκε σοβαρά μέσα στο σπίτι της (!) στους Αγίους Αναργύρους από βλήμα άρματος (11:00 της 17/11/1973). Νοσηλεύτηκε για μήνες και κατέληξε τον Μάιο του 1974.

Ο σπουδαστής Γεώργιος Σαμούρης, 22 ετών, σκοτώθηκε από πυροβολισμό εξ επαφής σε άγνωστο σημείο, γύρω στα μεσάνυχτα της 16/11/1973. Η σορός του μεταφέρθηκε και εγκαταλείφθηκε στη διασταύρωση των οδών Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων.

(Τα στοιχεία προέρχονται από το πόρισμα Τσεβά)

Επίλογος

Είναι αδύνατο να χωρέσουν τόσα πολλά σημαντικά γεγονότα σε ένα άρθρο. Προσπαθήσαμε να μεταφέρουμε εδώ όσο πιο πολλά από αυτά μπορέσαμε. 

Το Πολυτεχνείο υπήρξε, είναι και ΘΑ είναι σύμβολο αντίστασης, ηρωισμού και μαχητικότητας.
Το πώς βέβαια έφτασε η λεγόμενη «Γενιά του Πολυτεχνείου» να βρίσκεται κατηγορούμενη για τη σημερινή κατάσταση της χώρας είναι ένα άλλο, τελείως ξεχωριστό ζήτημα.

Ο Αξιωματικός του Άρματος μιλάει για το Πολυτεχνείο