Δ.Δανίκας: «Το σενάριο που έγραψα για τον Νίκο Ζαχαριάδη αλλά δεν έγινε ποτέ ταινία»

Κάπου στις αρχές του 1993 από την άλλη άκρη της γραμμής άκουσα τη βραχνή φωνή του Κώστα Κουτσομύτη. Του σκηνοθέτη αλησμόνητων τηλεοπτικών επιτυχιών όπως τα «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» και η «Πρόβα νυφικού». Τον άκουσα να λέει «είσαι να γράψουμε το σενάριο μίνι σειράς για τον Νίκο Ζαχαριάδη;».

Τα έχασα. Κεραυνοβολήθηκα. «Ποιος; Εγώ; Μα πώς;». Τραύλισα. Κάπως έτσι αρχίσαμε μαζί να σκαλίζουμε μια ιστορία τόσο συναρπαστική που μόνο ένας τίτλος της αξίζει: θρίαμβος και τραγωδία. Γιατί όπως έλεγε και ο Αλκέτας Παναγούλιας, ο προπονητής της Εθνικής ποδοσφαίρου, «στην Ελλάδα είναι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ δημιουργίας και πανωλεθρίας»!

Το φινάλε της πολυτάραχης, πολύκροτης, ταραγμένης, αντιφατικής, αμφιλεγόμενης και ταυτόχρονα συγκλονιστικής περιπέτειας του Νίκου Ζαχαριάδη ξεπερνάει τη φαντασία όλων των σεναριογράφων του Hollywood. Να σου σηκώνεται η πέτσα. Οπως μας τα εξιστόρησαν αυτόπτες μάρτυρες. Υστερα από έρευνες τόσο στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας (η πλησιέστερη πρωτεύουσα των παράνομων Ελλήνων κομμουνιστών) όσο και στη Μόσχα του Κρεμλίνου:

Σκηνή 1 η

Η πρώτη ταφή του Νίκου Ζαχαριάδη. Είναι η 26η Ιουλίου του 1973. Εξι μέρες πριν περάσει τη θηλιά στον λαιμό του. Είναι το κατάλευκο, από χιόνι, Σουργκούτ της Χαντιμανσίας (Σιβηρίας). Ο ίδιος, εξόριστος των Σοβιετικών «συντρόφων» από τον Μάρτιο του 1956. Τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι, επονομαζόμενου Στάλιν. Και δύο χρόνια μετά την αναρρίχηση του «συντρόφου» Νικίτα Χρουστσόφ στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ. Είναι η ξύλινη πόρτα ρακένδυτης μικροκατοικίας. Ο Κώστας Λουλές, μέλος του Πολιτικού Γραφείου και «ταχυδρόμος» του Χαρίλαου Φλωράκη, χτυπάει την πόρτα. Είναι περίπου η «χιλιοστή» φορά που το Κόμμα στέλνει απεσταλμένο σ’ αυτή τη μικροσκοπική γεωγραφική κουκίδα. Στο πουθενά. Με προορισμό να «συνεφέρει» από το ιδεολογικό του «παραλήρημα» ένα ζωντανό λείψανο. Που το όνομά του, στους κατοίκους αυτής της κουκίδας, είναι Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ. Το τελευταίο ψευδόνυμο του Νίκου Ζαχαριάδη. Το μοναδικό ψευδώνυμο που δεν είχε υιοθετήσει ο ίδιος. Το όνομα που χαράκτηκε στα χαρτιά του από κάποιον γραφειοκράτη της KGB.
Συνοπτικά η στιχομυθία:
Ζαχαριάδης: «Τι θέλετε πάλι από μένα;»
Λουλές: «Να σταματήσεις αυτές τις ανοησίες και να έρθεις στα συγκαλά σου».
Ζαχαριάδης: «Ε, τότε να μ’ αφήσετε να επιστρέψω στην πατρίδα και να δικαστώ για τις αμαρτίες μου. Να δούμε τότε ποιος ο σεχταριστής, ποιος ο προδότης και ποιος ο αληθινός κομμουνιστής»
Λουλές: «Με τέτοια μυαλά δεν θα πας πουθενά»
Ζαχαριάδης: «Τελευταία ευκαιρία. Ή επιστρέφω ή αυτοκτονώ. Θέλω να καθαρίσω το όνομά μου»
Λουλές: «Μη λες ανοησίες»
Ζαχαριάδης: «Είμαι αποφασισμένος. Θα αυτοκτονήσω»
Λουλές: «Δεν το πιστεύω»
Ζαχαριάδης: «Κάτσε μια μέρα να τα κουβεντιάσουμε»
Λουλές: «Πρέπει να επιστρέψω στη Μόσχα. Το Κόμμα δεν μπορεί να περιμένει»
Ζαχαριάδης: «Εγώ περιμένω 17 χρόνια. Πάντως, να ξέρεις, θα αυτοκτονήσω»
Ο Λουλές φόρεσε το καλπάκι του και έκλεισε την πόρτα πίσω του. Ο Ζαχαριάδης μέσα στον ζεματιστό πυρετό του, σαν ήρωας από μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, αρπάζει μολύβι και χαρτί και γράφει: «Του εύχομαι να μην ξανακάνει τέτοιο λάθος».

Σκηνή 2η

Η δεύτερη ταφή του Νίκου Ζαχαριάδη. Είναι απόγευμα της 1ης Αυγούστου του 1973. Είναι το ανήλιο δωμάτιο ενός επίσης ρακένδυτου ξενοδοχείου. Είναι το ίδιο ζωντανό λείψανο. Του Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ. Νεκρός. Ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Μια τρίχινη θηλιά στολίζει τον λαιμό του. Η μισή γλώσσα του, δαγκωμένη και αδέσποτη, να «πέφτει» έξω. Γύρω του δύο αξιωματικοί της τοπικής Μιλίτσια. Μία εξ αυτών η λοχαγός Βέρα Κουζνέτσοβα. Που ήξερε τον Νικολάι. Που είχε διαβάσει τον φάκελό του. Που τον παρακολουθούσε. Και που φλέρταρε μαζί του. Η Βέρα λοιπόν σκύβει και μετράει το μήκος της τριχιάς. «Ενα μέτρο», λέει. Και συμπληρώνει «Ενα μέτρο και είκοσι πόντους». Ο δεύτερος αξιωματικός της Μιλίτσια σπρώχνει προς τα μέσα κάποιον τρίτο επισκέπτη. Είναι ο ιατροδικαστής Πλετενιόφ. Εκείνος αρχίζει να γράφει πρόχειρα τη γνωμάτευσή του. Καταλήγοντας «ο θάνατος προήλθε από καρδιακή προσβολή». Βολική ερμηνεία. Εύθραυστη η καρδιά του Νικολάγιεφ. Η είδηση περνάει στα ψιλά. Οι φίλοι και συνοδοιπόροι του Νίκου εξοργίζονται. Η επίσημη γραμμή τα κουκουλώνει όλα. Οι νέοι κομμουνιστές δεν θέλουν να μάθουν. Αλλωστε περασμένα ξεχασμένα. Αλλωστε το αντιχουντικό καζάνι εν Ελλάδι βράζει. Αλλωστε σε τρεις μήνες και κάτι μέρες θα εξεγερθούν οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του Πολυτεχνείου.

Σκηνή 3η

Κάποια μέρα του 1989. Οταν το Κρεμλίνο του Γκορμπατσόφ τραμπαλίζεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Είναι πάλι η Βέρα Κουζνέτσοβα. Από τύψεις. Με εφαλτήριο την Περεστρόικα. Εκείνη πρώτη αποκαλύπτει δημοσίως την αλήθεια. Ετσι οι κάτοικοι του Σουργκούτ μαθαίνουν ότι ο Νικολάγιεφ ήταν ο αρχηγός των Ελλήνων κομμουνιστών με το όνομα Νίκος Ζαχαριάδης. Ετσι μαθαίνουν ότι αυτός ο τάχα μου Νικολάγιεφ αφαίρεσε με τα χέρια του τη ζωή του. Ετσι ακόμα μαθαίνουν ότι αυτοχειριάστηκε επειδή οι σύντροφοί του τον είχαν καθαιρέσει με την κατηγορία του «σεχταριστή» και του «υπόπτου για προδοσία». Μία μέρα αργότερα, ο πρώην αντισυνταγματάρχης της Μιλίτσια Αλεξάντερ Αντόνοβιτς Πετρούσκιν εξιστορεί σε τοπική εφημερίδα του Τιουμέν όλο το χρονικό της εξορίας και του θανάτου του Νίκου Ζαχαριάδη. Ετσι, όπως με όλα, όπως με την οικονομική κρίση, οι Ελληνες λαμβάνουν την αλήθεια από ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Εξόριστος ο Ζαχαριάδης από την πατρίδα. Εξόριστη η Αλήθεια από την Ελλάδα.

Σκηνή 4η και τελευταία

Η τρίτη και οριστική ταφή του Νίκου Ζαχαριάδη. Σε τηλεοπτική εκπομπή του Φρέντυ Γερμανού. Με καλεσμένη τη Ρούλα Κουκούλου, ένα από τα θρυλικά πρόσωπα της κομμουνιστικής παρανομίας. Η δεύτερη γυναίκα του Νίκου Ζαχαριάδη. Οταν ακαριαία την ερωτεύτηκε εκείνη ήταν παντρεμένη. Με εξόριστο σύντροφο σε κάποιο ξερονήσι. Ηταν η αρχή του Εμφυλίου Πολέμου. Η Ρούλα κουκλάρα. Με τα όλα της. Ο Νίκος ο ήρωας. Ο θεός. Ο παντογνώστης. Ο ακατανίκητος. Ο μοναδικός. Ο αρχικομμουνίσταρος. Που θα επανορθώσει όλα τα ολέθρια λάθη εκείνου του οπορτουνιστή του Γιώργη του Σιάντου. Του κουρέα. Που με τη Συμφωνία της Βάρκιζας μετέτρεψε το κίνημα του ΕΑΜ σε οδοντογλυφίδα για να καθαρίζει τα σαγόνια του ο Τσόρτσιλ. Ο ηγέτης που θα μεταμορφώσει την κόλαση σε σοσιαλιστικό παράδεισο. Εκείνη λοιπόν η αλησμόνητη συνάντηση της κούκλας με τον θεό έλαβε χώρα σε κάποιο νυχτερινό κέντρο με αφορμή γλέντι συντροφικό. Οπως η ίδια περίπου μου το περιέγραψε: «Οταν με κοίταξε αισθάνθηκα εκατομμύρια μυρμήγκια να χοροπηδάνε στη ραχοκοκαλιά μου. Οταν μου ζήτησε να χορέψουμε τα πόδια μου βυθίστηκαν στο χώμα. Και όταν χορέψαμε ταγκό μέσα μου φλογίστηκαν όλα».
Ο Φρέντυ Γερμανός τη ρωτάει αν ήξερε την αλήθεια. Φυσικά και την ήξερε. Τότε γιατί δεν την ομολόγησε δημοσίως; Φυσικά για το καλό του κόμματος. Επειδή ο Νίκος ήταν ο βασικός υπεύθυνος της ήττας στον Εμφύλιο. Και ακόμα επειδή αν η αλήθεια έβγαινε στην φόρα, τότε οι αντικομμουνιστικές δυνάμεις θα αξιοποιούσαν αυτή την ανθρώπινη τραγωδία προς όφελός τους. «Θα ξεστρατεύαμε από τα κύρια καθήκοντά μας». «Μα δεν ξέρατε» -ρωτάει ο Γερμανός- «ότι επρόκειτο να αυτοκτονήσει;». «Το ήξερα αλλά δεν το πίστευα. Σας βεβαιώ πως αν το πίστευα θα είχα βρεθεί δίπλα του εκείνη την ημέρα και θα τον είχα αποτρέψει». Και τέλος πάντων ποιο από τα δύο βάζει πρώτο, τον άντρα της, τον αγαπημένο της ή το κόμμα; Και εκείνη χωρίς δεύτερη σκέψη απαντάει. Και έτσι για τρίτη φορά σκοτώνεται ο Νίκος Ζαχαριάδης. Απαντάει η Ρούλα: «Μα θέλει και ρώτημα; Φυσικά το Κόμμα»!

ΗΡΩΑΣ, ΑΓΙΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΒΟΛΟΣ

Από τις σημειώσεις μου. Καταγοητευμένος από τη διχασμένη προσωπικότητά του. Μάλιστα ο Κώστας μέσα στον οίστρο του είχε ευχηθεί «μόνο ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο μπορεί να σηκώσει αυτόν τον ρόλο». Ολα μέσα του στη διαπασών. Στο maximum. Αγνωστη η ισορροπία γι’ αυτόν. Αλλοτε φανατικά σταλινικός. Αλλοτε πατριώτης εντελώς. Αλλοτε κολλημένος με το Κρεμλίνο. Αλλοτε μιλούσε για την Ελλάδα που στραγγαλίζεται ανάμεσα σε δύο πόλους. Πάνω απ’ όλα εγωπαθής. Νάρκισσος. Αφομοιωμένος από τον ρόλο του. Από τη μοναδικότητά του. Γιατί ανάμεσα σ’ αυτόν και όλους τους άλλους μεσολαβούσε απύθμενο χάσμα.Γι’ αυτό όταν στις 30 Μαΐου του 1945 κατέφθασε εν Αθήναις από το Νταχάου με βρετανικό αεροσκάφος της RAF φορώντας δερμάτινο, στρατιωτικό τζάκετ, εκατοντάδες χιλιάδες έτρεξαν να τον προσκυνήσουν. «Τέτοια διαδήλωση ποτέ άλλοτε στα χρονικά», μου έλεγε ο μακαρίτης Κώστας Σταματίου. Από τους κορυφαίους γραφιάδες της δημοσιογραφίας και από τους καλύτερους μεταφραστές ξένης βιβλιογραφίας. Γι’ αυτό περικυκλωμένος από κόλακες. Από δευτεράντζες. Από τον Βλαντά και τον Ιωαννίδη. Πάντα η εξουσία πορεύεται με την καμαρίλα. Ολες οι εξουσίες. Ανεξαρτήτως σημαίας και χρώματος.
Αφθονα τα περιστατικά αυτής της πρωτοφανούς (ιδεολογικής) σχιζοφρένειας. Τον Οκτώβριο του 1940, με την επέλαση των Ιταλών, πάει κόντρα με τη σταλινική γραμμή που τότε χαρακτήριζε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως «ιμπεριαλιστικό». Από τα κάτεργα της Αχτίνας Θ των Φυλακών της Κέρκυρας γράφει επιστολή και παρακινεί όλους τους Ελληνες να πολεμήσουν εναντίον των κατακτητών. «Ο πόλεμος είναι πατριωτικός». Εναν μήνα αργότερα και αφού η Κομμουνιστική Διεθνής τον καταδικάζει, εκείνος με δεύτερη επιστολή όλα σχεδόν τα αλλάζει.
Στις 12 Ιουνίου του 1945, κι ενώ ο ίδιος διαφωνούσε ριζικά και κάθετα με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, αποκηρύσσεται με δική του εντολή ο Αρης Βελουχιώτης. Ο θρυλικός οπλαρχηγός του ΕΛΑΣ που είχε διαφωνήσει με τον παροπλισμό και την κατάθεση των όπλων. Τρελό; Εντελώς. Γιατί έναν χρόνο αργότερα αυτό που επιθυμούσε ο Αρης το ίδιο ακριβώς έκανε ο Ζαχαριάδης. Πήρε τα όπλα και άρχισε ο Εμφύλιος.
Και το πιο «σχιζοφρενικό»; Κόντρα στις συμβουλές του «πατερούλη». Ο Στάλιν υπέρ της συμμετοχής των κομμουνιστών στις εκλογές. Ο Ζαχαριάδης υπέρ της αποχής. Ο Στάλιν εναντίον του Εμφυλίου. Ο Ζαχαριάδης υπέρ του Εμφυλίου.

Ετσι, με απλά λόγια, όσα κατά βάθος σχεδίαζε ο Τσόρτσιλ τα εφάρμοσε στην πράξη ο Ζαχαριάδης. Το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται. «Συμπεριφερθείτε σαν σε κατεχόμενη χώρα», τηλεγραφούσε προς τις στρατιωτικές δυνάμεις ο Βρετανός πρωθυπουργός. Τουτέστιν, βομβαρδίστε τους! Το αποτέλεσμα μοιάζει με καουμπόικη περιπέτεια. Εγώ και όλοι σας. Η προαναγγελθείσα τραγική κατάληξη ενός εμφυλίου πολέμου. Πού πας, Καραμήτρο, ξυπόλυτος στ’ αγκάθια; Κι όμως πήγε. Και τα έβαλε με την αμερικανική πολεμική μηχανή. Και τους πήρε στον λαιμό του. Κι έτσι χιλιάδες στα ξερονήσια. Κι έτσι χιλιάδες κάτω από το χώμα. Και έτσι η αφρόκρεμα της κοινωνίας κατά χιλιάδες στα ξένα. Κι έτσι ο Τσόρτσιλ ξεκαθάρισε το τοπίο από τα «μιάσματα» των κομμουνιστών. Κι έτσι οι ταγματασφαλίτες και οι δωσίλογοι σε πάσης φύσεως εξουσίες. Κι έτσι αυτός ο «θεός», ο ένας και μοναδικός, μέσα στην τρέλα του μεγαλείου του βάζει ταφόπετρα στα συντρόφια και τα όνειρά του. Ο θρίαμβος κατέληξε μια επικών διαστάσεων τραγωδία!

THIS IS THE END

Δύο περιστατικά. Οπως τα εξιστόρησαν αυτόπτες μάρτυρες. Το πρώτο λαμβάνει χώρα κοντά στα αλβανικά σύνορα. Είναι 29 Αυγούστου του 1949. Αμερικανικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν ανηλεώς τα ανθρώπινα ερείπια του Δημοκρατικού Στρατού. Για πρώτη φορά γίνεται χρήση της βόμβας Ναπάλμ. Ο Νίκος ξαπλωμένος ανάσκελα. Με το περίστροφο να πυροβολεί τα αμερικανικά βομβαρδιστικά. Σαν από σκηνή με πρωταγωνιστή τον Κλιντ Ιστγουντ!
Το δεύτερο περιστατικό λαμβάνει χώρα στο Βουκουρέστι. Είναι 12 Μαρτίου του 1956. Είναι η λεγόμενη «Εκτη πλατιά Ολομέλεια του ΚΚΕ». Είναι η «λαιμητόμος» του Νίκου Ζαχαριάδη. Επί σκηνής οι εκπρόσωποι έξι «αδελφών» κομμάτων, τάχα μου: Ρουμανίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας, Βουλγαρίας και φυσικά Ρωσίας. Η περίφημη επιτροπή «Κουούσινεν-Ντεζ». Που έχει προαποφασίσει τον «θάνατο» και την εξορία του Νίκου Ζαχαριάδη. Πες μου τους συντρόφους σου να σου δείξω τους εχθρούς σου. Από κάτω επικρατεί άκρα του τάφου σιωπή. Το καζάνι βράζει. Ο Νίκος σηκώνεται. Πρέπει επιτέλους να απολογηθεί. Οτι δεν είναι «προδότης». Σηκώνεται και καθώς ανοίγει το στόμα του, κάποιος «ανώνυμος» φωνάζει σαρκαστικά και με νόημα από κάτω: «Για πες μας, μωρέ σύντροφε Νίκο, εκείνο το δερμάτινο τζάκετ πού το βρήκες; Οι Αγγλοι στο έδωσαν;». Πριν καν ολοκληρωθεί η φράση ο «προδότης» σωριάζεται χάμω! Το πιο ανατριχιαστικό φινάλε για μια σύγχρονη Ελληνική Τραγωδία. This is the End!

Υστερόγραφο

Την ώρα που θα πέφτουν οι τίτλοι της ταινίας. Από τα χείλη παλιού και αδιόρθωτου κομμουνιστή. Από τους επιζώντες όλων των τραγωδιών. «Ακόμα και σήμερα δεν έχουν αποσαφηνιστεί δύο μελανά σημεία. Το πρώτο από το Νταχάου. Είναι γνωστό και ιστορικά τεκμηριωμένο. Οτι τα χιτλερικά κτήνη, εκτός από Εβραίους, εξαερώνανε τους κομμουνιστές. Πώς λοιπόν να χωνέψω το γεγονός ότι ο Νίκος βγήκε από την κόλαση σώος και αβλαβής; Και πώς ακόμα να χωνέψω ότι όλα αυτά τα χρόνια του εγκλεισμού του έπαιζε τον ρόλο «κάπου», δηλαδή του υπεύθυνου θαλάμου, του γραφιά και του μεταφραστή των Γερμανών; Το δεύτερο από την έλευσή του στην Αθήνα τον Μάιο του 1945. Πώς να χωνέψω το γεγονός ότι αυτός ο σκληροπυρηνικός και σταλινικός φιλοξενήθηκε από ειδικό αεροσκάφος της βρετανικής RAF;».