Τι είναι το Shadowbanning και πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας... σωπαίνουν

Δύο δεκαετίες μετά την επανάσταση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η επιτακτική ανάγκη του συντονισμού του περιεχομένου, με στόχο να διατηρούνται οι άνθρωποι ασφαλείς και οι συζητήσεις πολιτισμένες στην ψηφιακή σφαίρα, είναι πλέον σαφής σε όλους μας. Αλλά εμείς ως χρήστες, θέλουμε οι ψηφιακές “δημόσιες πλατείες” μας να χρησιμοποιούν τεχνικές συντονισμού που είναι διαφανείς και να μας δίνουν μια δίκαιη ευκαιρία να ακουστούμε. Κάπου στο ενδιάμεσο λοιπόν ξεπροβάλλει το shadowbanning, μια τάση που χαρακτηρίζεται από την σίγαση ή τον περιορισμό του περιεχομένου ενός χρήστη σε μια πλατφόρμα μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς όμως αυτός να ενημερωθεί.

Μήπως μου έχουν πατήσει τη “σίγαση”;
Ενώ λοιπόν πλατφόρμες όπως το Facebook, το Instagram, το X (Twitter) και άλλες αρνούνται την πρακτική του shadowbanning, πολλοί χρήστες αναφέρουν εμπειρίες που υποδηλώνουν το αντίθετο. Παρακάτω ακολουθούν ορισμένοι τρόποι με τους οποίους οι χρήστες μπορεί να καταλήξουν σε σίγαση ή περιορισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:
• Αλγοριθμική καταστολή: Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν πολύπλοκους αλγόριθμους για την επιμέλεια του περιεχομένου και τον καθορισμό του τι εμφανίζεται στις ροές των χρηστών. Ορισμένες συμπεριφορές, όπως η υπερβολική δημοσίευση, η χρήση απαγορευμένων hashtags ή η συμμετοχή σε spammy δραστηριότητες, μπορούν να ενεργοποιήσουν αυτούς τους αλγόριθμους ώστε να μειώσουν την ορατότητα των αναρτήσεων σας.

• Παραβάσεις περιεχομένου: Η ανάρτηση περιεχομένου που παραβιάζει τις οδηγίες κοινότητας μιας πλατφόρμας, όπως ρητορική μίσους, γυμνό, βία ή παρενόχληση, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απόκρυψη των δημοσιεύσεών σας ή τον προσωρινό ή μόνιμο περιορισμό του λογαριασμού σας.

• Φίλτρα λέξεων-κλειδιών: Οι πλατφόρμες ενδέχεται να χρησιμοποιούν φίλτρα λέξεων-κλειδιών για την αυτόματη επισήμανση και καταστολή περιεχομένου που περιέχει συγκεκριμένες λέξεις ή φράσεις. Εάν οι δημοσιεύσεις σας περιλαμβάνουν συστηματικά λέξεις-κλειδιά που έχουν επισημανθεί, ενδέχεται να αποπροτεραιοποιηθούν στις ροές των χρηστών.

• Αναφερόμενο περιεχόμενο: Εάν άλλοι χρήστες αναφέρουν τις δημοσιεύσεις σας για παραβίαση των κατευθυντήριων γραμμών της κοινότητας, για spam ή για ανάρμοστη συμπεριφορά, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ενδέχεται να αναλάβουν δράση περιορίζοντας το λογαριασμό σας ή περιορίζοντας την ορατότητά σας.

• Χειραγώγηση της δέσμευσης: Η απόπειρα τεχνητής αύξησης της δημοφιλία σας μέσω τακτικών όπως η αγορά ακολούθων, like ή σχολίων μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμό του λογαριασμού σας ή αποκλεισμό. Λόγος είναι ότι οι πλατφόρμες στοχεύουν στη διατήρηση αυθεντικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ των χρηστών και ενδέχεται να τιμωρήσουν λογαριασμούς που εμπλέκονται σε παραπλανητικές πρακτικές.

• Ασυνεπής δραστηριότητα: Οι απότομες αλλαγές στη συχνότητα των δημοσιεύσεων, τον τύπο περιεχομένου ή τα μοτίβα εμπλοκής σας μπορεί να προκαλέσουν αλγόριθμους να χαρακτηρίσουν τον λογαριασμό σας ως ύποπτο ή ανεπιθύμητο, με αποτέλεσμα τη μείωση της ορατότητας.

• Ευαίσθητα θέματα: Ορισμένα θέματα, όπως η πολιτική, η θρησκεία ή αμφιλεγόμενα ζητήματα, ενδέχεται να υπόκεινται σε αυξημένο έλεγχο από τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι αναρτήσεις που συζητούν αυτά τα θέματα ενδέχεται να αποπροτεραιοποιηθούν για να ελαχιστοποιηθούν πιθανές συγκρούσεις ή αντιπαραθέσεις.

Αν λοιπόν παραβιάσετε κάποιους από αυτούς τους κανόνες, το πιο πιθανό είναι το περιεχόμενό σας να υποβαθμιστεί ή να εξαφανιστεί εντελώς από τις ροές. Θα ειδοποιείστε πάντα όμως αν συμβεί αυτό; Η απάντηση είναι όχι και εδώ είναι που τα πράγματα περιπλέκονται λίγο. Γιατί αν και οι περισσότερες κοινωνικές πλατφόρμες αρνούνται ότι κάνουν shadowbaning σε χρήστες, όλες τους έχουν αρκετά βαριές οδηγίες κοινότητας ή κανόνες περιεχομένου, οι οποίοι, αν αγνοηθούν, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απαγορεύσεις και σε περιεχόμενο που δεν εμφανίζεται σε σημαντικά σημεία ανακάλυψης για τους οπαδούς, όπως η σελίδα Εξερεύνησης του Instagram ή η τροφοδοσία For You του TikTok. Αυτό μοιάζει πολύ με το φαινόμενο του shadowbanning.

Shadowbanning ανά τους ψηφιακούς αιώνες
Αν και ο όρος shadowban είναι αρκετά νέος, η πρακτική της απόκρυψης των συμμετεχόντων στο διαδίκτυο χωρίς να τους ενημερώνουν, προϋπήρχε από πολύ παλιά, ενώ με την πάροδο των ετών, είχε πολλά ονόματα: stealth banning, hellbanning, ghost banning, "στέλνεται στο coventry", comment ghosting, ή toading. Αν και μπορεί να φαίνεται απειλητικό για την προσωπική μας ελευθερία, είναι αρκετά πρακτικό αν το σκεφτούμε από τη σκοπιά ενός συντονιστή. Εξάλλου, όταν απομακρύνουμε τα τρολ από μια διαδικτυακή πλατφόρμα και τα ενημερώσουμε για αυτό, δεν υπάρχει τίποτα που να τα εμποδίζει να δημιουργήσουν έναν άλλο λογαριασμό και να ξεκινήσουν ξανά τη συμπεριφορά που τους έκανε να απαγορευτούν αρχικά. Αν κάνουμε όμως σιωπηλά σίγαση του περιεχομένου τους που παραβιάζει τους κανόνες, τα εν λόγω τρολ είναι ελεύθερα να “φωνάζουν στο κενό”, χωρίς να βλάπτουν άλλους χρήστες.

Παρόλα αυτά, η ιδέα ότι το περιεχόμενό μας μπορεί να στραγγαλιστεί και να τεμαχιστεί από μια πλατφόρμα είναι μάλλον δυσάρεστη - και το γεγονός ότι μπορεί να μην έχουμε ιδέα ότι αυτό συμβαίνει, το κάνει ακόμα χειρότερο σύμφωνα με τις δηλώσεις του Jonathan Zittrain, καθηγητή πληροφορικής και δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, στους New York Times. "Το Shadowbanning είναι η ανησυχία κάθε χρήστη ότι ουρλιάζει στο κενό, ότι έχει τοποθετηθεί σε μια φούσκα και αυτό δεν αποκαλύπτεται". Μοιάζει σίγουρα σαν να λογοκρίνεται και να του στερείται η ελευθερία λόγου του.

Αυτή η πρακτική όμως δεν είναι καινούργια. Εντοπίζεται μάλιστα από τη δεκαετία του '70 στα multi-user domains (MUDs), δηλαδή στα δωμάτια συνομιλίας βασισμένα σε κείμενο που επέτρεπαν στους παίκτες να συμμετέχουν σε παιχνίδια τύπου Dungeons and Dragons. Τότε αναφερόταν ως toading και αποτελούσε την πράξη της μεταφορικής μετατροπής κάποιου σε "βάτραχο" ως τιμωρητικό μέτρο. Σήμερα και αρκετά χρόνια αργότερα το shadowbanning έχει κάνει τακτικές εμφανίσεις
στις ειδήσεις, κυρίως χάρη σε διάφορες σημαίνουσες προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών, που κατηγόρησαν διάφορα κοινωνικά δίκτυα για shadowbanning του περιεχομένου τους, όπως ο Donald Trump.

Τα παραπάνω ήταν και ένας από τους βασικούς λόγους που ο Elon Musk είχε επίσης εγείρει το θέμα της σίγασης χρηστών, μετά την εξαγορά του Twitter (X). Ο ίδιος μοιράστηκε με σφοδρότητα στοιχεία που αποδείκνυαν το shadowbanning στο Twitter πριν από την εποχή του, μόνο και μόνο για να κατηγορηθεί ο ίδιος γι' αυτό εβδομάδες αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2022. Τότε, το @ElonJet, ένας λογαριασμός που διαχειρίζεται ένας φοιτητής που παρακολουθούσε την τοποθεσία του ιδιωτικού αεροπλάνου του Musk, είχε μπει στη σίγαση. Ο Μusk έσπευσε να δηλώσει ότι έμαθε από υπαλλήλους του Twitter ότι ο λογαριασμός είχε υποστεί κάτι τέτοιο, όμως λίγο αργότερα, ο λογαριασμός ανεστάλη επίσημα.

Το YouTube, επίσης, έχει δεχτεί πυρά για shadowbanning. Ίσως πιο έντονα, οι χρήστες παραπονέθηκαν ότι δεν μπορούσαν να βρουν τον PewDiePie - έναν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς της πλατφόρμας, ο οποίος έχει ένα εντυπωσιακό αριθμό 111 εκατομμυρίων συνδρομητών - στα αποτελέσματα αναζήτησης, κατηγορώντας το YouTube για shadowbanning. Η πλατφόρμα διαμοιρασμού βίντεο αρνήθηκε σθεναρά κάτι τέτοιο, επισημαίνοντας ως πιθανό λόγο την πιο αργή τροποποίηση του περιεχομένου λόγω του Covid-19.

Πώς να αποφύγουμε την ψηφιακή σίγαση μας;
Είναι απίθανο οι κοινωνικές πλατφόρμες να στοχεύουν κακόβουλα ορισμένους χρήστες για να καταπνίξουν το περιεχόμενό τους και να εμποδίσουν την ανάπτυξή τους; Η απάντηση δεν είναι ξεκάθαρη, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι συχνά θα υποβιβάσουν ή θα περιορίσουν περιεχόμενο που παραβιάζει ή φαίνεται να παραβιάζει τις οδηγίες τους. Αυτό βέβαια εγείρει πολλά ερωτήματα για το κατά πόσο υπάρχει πραγματική ελευθερία στις πλατφόρμες και κατά πόσο όντως υφίσταται η ψηφιακή λογοκρισία. Άλλωστε, το να ανεβάζει κανείς μέρη του ανθρώπινου σώματος, όπως το στήθος και οι θηλή μιας γυναίκας, μοιάζει κάτι απόλυτα φυσιολογικό για πολλούς - ειδικά όταν είναι κομμάτι ενός έργου τέχνης -, αλλά για το Instagram όχι. Πολλές φορές μάλιστα, η πλατφόρμα αφαιρεί αυτοβούλως αυτού του είδους τις αναρτήσεις, οι οποίες δεν εμπεριέχουν σεξουαλικό ή βίαιο περιεχόμενο. Το ίδιο υφίσταται και για αναρτήσεις βίντεο με έντονα πολιτικά μηνύματα, ή ηχητικά ντοκουμέντα που αντιτίθενται στην κυρίαρχη αφήγηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Από την εισβολή στο Ιράκ το 2003, έως την Ουκρανία του σήμερα.

Παρόλα αυτά αν επιθυμείτε να μην μπείτε στη σίγαση κάποιας από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, μπορείτε να ακολουθήστε τον παρακάτω κατάλογο ελέγχου:
• Αφιερώστε λίγο χρόνο για να μελετήσετε τις οδηγίες της πλατφόρμας για το περιεχόμενο, την κοινότητα και τα πνευματικά δικαιώματα - και φροντίστε να τις τηρείτε.
• Μείνετε ενημερωμένοι για τα νέα των διαφόρων αλγορίθμων, καθώς αλλάζουν αρκετά συχνά.
• Αποφύγετε τη χρήση μουσικής και ήχων που δεν είστε σίγουροι ότι δεν έχουν πνευματικά δικαιώματα. Ο καλύτερος τρόπος για να το κάνετε αυτό είναι να επιμείνετε στον ήχο που είναι διαθέσιμος στις ενσωματωμένες βιβλιοθήκες του κοινωνικού δικτύου. Το TikTok και το Instagram, ειδικότερα, διαθέτουν εκατοντάδες χιλιάδες για να διαλέξετε.
• Βεβαιωθείτε ότι το περιεχόμενό σας είναι υψηλής ποιότητας, τόσο όσον αφορά τις φωτογραφίες και τα βίντεο.
• Αποφύγετε τη "σπαμική" συμπεριφορά, όπως το να ζητάτε likes, tags, σχόλια ή κοινοποιήσεις. Αφήστε το περιεχόμενό σας να μιλήσει από μόνο του.
Ωστόσο, ίσως η τελευταία συμβουλή από εμάς θα ήταν να παραμείνετε αυθεντικοί και ειλικρινείς γύρω από την ψηφιακή σας παρουσία, χωρίς αυτό όμως να φέρνει σε δύσκολή θέση ή να στερεί την ελευθερία κάποιου άλλου. Ακόμα και αν μετά από αυτό, βρείτε τον εαυτό σας σε σίγαση, να θυμάστε ότι έχετε την δύναμη να αντιδράσετε για τον περιορισμό του λογαριασμού σας και να ζητήσετε αναλυτικές εξηγήσεις και αποδείξεις για της σίγασή σας. Ίσως έτσι οι αλγόριθμοι να μάθουν τη διαφορά με το επιβλαβές και ψευδές περιεχόμενο και με το να εκφράζεις απλώς μια διαφορετική άποψη.