Κραυγές και ψίθυροι για τον κύριο V

Μαζί με τη συμφωνία που έκανε η κυβέρνηση με τους δανειστές στο τελευταίο Eurogroup φαίνεται να τελείωσε και ο μήνας του μέλιτος για τον χειριστή των διαπραγματεύσεων, υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη. Τουλάχιστον στο εσωτερικό του κυβερνώντος κόμματος, ο «διάβολος με τα κασκόλ», που έχει γίνει σε χρόνο ρεκόρ ένας «ζωντανός θρύλος» γύρω από το «ελληνικό δράμα» του χρέους, δεν διάγει και τις καλύτερες ημέρες του στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, παρότι εξακολουθεί να απολαμβάνει σε γενικές γραμμές την εμπιστοσύνη του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και να γεύεται τη λατρεία της κοινής γνώμης μέσα και έξω από τη χώρα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το μυαλό όλων των κυβερνητικών στελεχών που άκουγαν το βράδυ της Παρασκευής τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να λέει στο Υπουργικό Συμβούλιο ότι είναι ώρα «για λιγότερα συνθήματα και πιο πολλή δουλειά, λιγότερα λόγια και περισσότερα έργα» πήγε αβίαστα στον υπουργό Οικονομικών, που πρέπει να κατέχει πλέον μακράν το ρεκόρ δηλώσεων τον τελευταίο μήνα.

Περισσότερο κι από την ακράτεια στις συνεντεύξεις, είναι το αμφιλεγόμενο «e-mail Βαρουφάκη» το οποίο για την αντιπολίτευση, αλλά και για ένα κομμάτι του ΣΥΡΙΖΑ -φυσικά και για τους περισσότερους πολιτικούς παράγοντες στην Ευρώπη- είναι κάπως σαν συνέχεια του περιβόητου «e-mail Χαρδούβελη» που ρίχνει τη σκιά του στο άστρο του διάσημου οικονομολόγου. Ο κ. Βαρουφάκης θα πρέπει να προσπαθήσει πολύ, σε συνεργασία και με την κυβέρνηση βέβαια, για να αποδείξει ότι δεν πρόκειται για μια άλλη βερσιόν του γνωστού μας μνημονίου.

Ως άριστος στην επικοινωνία και απροσδόκητα μέγας γητευτής των λέξεων -παρότι πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στο εξωτερικό-, ο κ. Βαρουφάκης έχει καταφέρει να «ντύσει» τον αμφιλεγόμενο συμβιβασμό στο Eurogroup με περίτεχνες φράσεις, όπως «δημιουργική ασάφεια» ή ακόμα και «φύλλο συκής», που χρειάζονταν, όπως ευθέως είπε, οι δανειστές για να αποδεχθούν το τέλος του μνημονίου και να το περάσουν από τα κοινοβούλιά τους και την κοινή γνώμη των χωρών τους.

Εστω κι αν επικοινωνιακά καταφέρνει να υποστηρίζει με εντυπωσιακά αποτελεσματικό τρόπο -που θυμίζει παραδοσιακό αγκιτάτορα της Αριστεράς- τη συμφωνία και τη στρατηγική που επέλεξε για να διαπραγματευτεί με τους εταίρους,  στο εσωτερικό της κυβέρνησης και του ΣΥΡΙΖΑ δεν τα πάει και τόσο καλά. Σχεδόν το 1/3 των βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος δείχνει ήδη έτοιμο να καταψηφίσει τον συμβιβασμό -αν είχε την ελευθερία κινήσεων- ενώ αρκετοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι χρειάζεται ο κ. Βαρουφάκης να ενταχθεί σε ένα συγκεκριμένο συλλογικό πλαίσιο της κυβερνητικής προσπάθειας και να αυτοσχεδιάζει λιγότερο, εμφανιζόμενος πολλές φορές ως «one man sow».  Η συμφωνία στο Eurogroup βέβαια ήταν επιλογή της κυβέρνησης συνολικά, με το Μέγαρο Μαξίμου να δίνει την τελική έγκρισή του, θεωρώντας την αναγκαία και με αρκετά περιθώρια ευελιξίας, ώστε να μην ακυρωθεί η αντιμνημονιακή κατεύθυνση που έχει χαραχθεί μετά τις εκλογές. Ωστόσο δεν παύει να φέρει τη σφραγίδα Βαρουφάκη και να είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της δικής του στρατηγικής για την επίλυση του ελληνικού οικονομικού προβλήματος.

Για πολλούς η συμφωνία θα μπορούσε να ήταν καλύτερη αν ο πληθωρικός και ασυγκράτητος υπουργός είχε δείξει μεγαλύτερη σύνεση στις διαπραγματεύσεις και δεν μετέτρεπε, ίσως και άθελά του (αλλά εξαιτίας της φύσης του χαρακτήρα του, όπως λένε), την υπόθεση σε προσωπική κόντρα με άλλους πρωταγωνιστές, όπως ο Γερμανός Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ή ο Ολλανδός επικεφαλής του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ. 

Αλλά αυτά τα χαρακτηριστικά του τα γνώριζαν όλοι στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ -ή τα υποψιάζονταν από την αρχή- και πιθανόν να μέτρησαν τότε θετικά για να τον επιλέξουν ως διαπραγματευτή. Ηταν σαφές ότι ο κ. Βαρουφάκης δεν είναι ακριβώς ο τύπος για διπλωματικές συμπεριφορές και συνθετικές διαδικασίες, έστω κι αν είναι κορυφαίος στους ελιγμούς μέσω ευφημισμών και στις σοφιστείες. Περισσότερο συγκρουσιακός από τον οποιονδήποτε μέσο όρο, επικρατεί στα δυτικά πολιτεύματα, μοιάζει μάλλον με «μαύρη χήρα» και «καμικάζι αυτοκτονίας» παρά με τον υπομονετικό διαπραγματευτή που θα κινηθεί στη λεπτομέρεια. Πλέον το Μέγαρο Μαξίμου τον έχει υπό στενή παρακολούθηση και μάλλον δείχνει να μην τον εμπιστεύεται σε θέματα διαχείρισης λεπτών ζητημάτων. Δεν πρόκειται φυσικά για οτιδήποτε σχετικό με τις φήμες που έφεραν ακόμη και το Βερολίνο να διαμηνύει στην Αθήνα ότι δεν θέλει πλέον ως συνομιλητή τον κ. Βαρουφάκη. Ούτε υπάρχει θέμα υπαγόρευσης από το εξωτερικό στην ελληνική κυβέρνηση ποιον θα στέλνει ως εκπρόσωπό της στις επαφές με τους δανειστές. Υπάρχει όμως μια επανεκτίμηση γύρω από το πώς θα γίνει ο νέος διαπραγματευτικός κύκλος για τη μακροπρόθεσμη συμφωνία με τους εταίρους μετά την παρέλευση του μεταβατικού τρέχοντος τετραμήνου. 

Σύμφωνα με πληροφορίες, η εμπειρία των τριών Eurogroup, όπως και η συνολική συμπεριφορά του κ. Βαρουφάκη στις συναντήσεις με ξένους παράγοντες -από το «ουάου» στον κ. Ντάισελμπλουμ ως τις τριγωνικές συζητήσεις στην τελευταία συνεδρίαση του Συμβουλίου των Υπουργών Οικονομικών- οδήγησε το Μαξίμου να δει πιο προσεκτικά τη διάταξη των δυνάμεών του και τους ρόλους των προσώπων. 

Για παράδειγμα, στο δεύτερο Eurogroup η αρχική απόφαση ήταν να εμφανιστεί από ελληνικής πλευράς μόνος του ο κ. Βαρουφάκης στη συνεδρίαση. Ωστόσο τα μεσάνυχτα της παραμονής ειδοποιήθηκε εσπευσμένα να πάει μαζί του και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης, που θεωρείται πιο ήπιος και εγκρατής. Στο δε τελευταίο και κρίσιμο Eurogroup η όλη προετοιμασία έγινε με προσεκτικό τρόπο μέρες νωρίτερα από μια συγκροτημένη ομάδα πέριξ του πρωθυπουργικού επιτελείου, με σχετικά μειωμένο ρόλο του ίδιου του κ. Βαρουφάκη, ώστε να διασφαλιστεί τουλάχιστον η αποτροπή των χειρότερων. Είχε δηλαδή προετοιμαστεί το έδαφος για την επίτευξη της συμφωνίας, ενώ στο τέλος αποφασίστηκε να μη συνοδεύεται από κανέναν άλλο, αλλά να σηκώσει μόνος του το βάρος, καθώς θα ακολουθούσε από τον ίδιο η επώδυνη εξειδίκευση των μέτρων, που έγινε την περασμένη Δευτέρα με το email.

Γεγονός είναι βέβαια ότι ακόμα κι έτσι ο ανατρεπτικός πολιτικός κατάφερε να παρουσιάσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη συμφωνία, πείθοντας πως έγινε ό,τι καλύτερο μπορούσε να γίνει σε εκείνη την εφιαλτική βραδιά με τον ατέλειωτο χορό των πιέσεων από τους εταίρους. Πάντως αυτό που του ζητούν από την κυβερνητική ηγεσία είναι να γίνει πλέον συγκεκριμένος στις πολιτικές του και να ασχοληθεί με τη διαχείριση των καθημερινών θεμάτων, που θα κρίνουν και εν πολλοίς το κυβερνητικό έργο από τούδε και στο εξής.

«Χρειαζόμαστε περισσότερη συγκεκριμενοποίηση των στόχων και λιγότερες παράτες», λέει με νόημα ο άμεσος προϊστάμενός του κ. Δραγασάκης, αφήνοντας να εννοηθεί ότι αυτό αφορά τον κ. Βαρουφάκη, έστω και χωρίς να τον κατονομάζει. Ενδεικτικό στοιχείο ότι δεν έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στις διοικητικές του ικανότητες είναι και το ότι τον τραπεζικό τομέα ανέλαβε απευθείας ο κ. Δραγασάκης, αφήνοντας διάφορες ρηξικέλευθες ιδέες και... βαρουφακικές συγκρουσιακές επιλογές στην άκρη.

Η σύγκρουση με Μηλιό και Λαπατσιώρα 

Η σκληρή κριτική που άσκησαν στη συμφωνία του Eurogroup και κατ’ επέκταση στον υπουργό Οικονομικών ο υπεύθυνος της οικονομικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Μηλιός και ο άλλοτε στενός σύμβουλος του κ. Τσίπρα, οικονομολόγος Σπύρος Λαπατσιώρας αιφνιδίασε μόνο όσους δεν παροικούν στην Ιερουσαλήμ. Το χάσμα ανάμεσα στον «νιόφερτο» και ραγδαία ανερχόμενο κ. Βαρουφάκη και στη φρουρά των παλιών οικονομολόγων του ΣΥΡΙΖΑ είναι εμφανές και στους πιο αδαείς περί των εσωτερικών ισορροπιών στο κυβερνών κόμμα.Ουσιαστικά η έλευση Βαρουφάκη και η τοποθέτησή του στο υπουργείο Οικονομικών προκάλεσε πλήρη ανατροπή της «ιεραρχίας» που χτιζόταν τα τελευταία χρόνια στην Κουμουνδούρου. Για την ακρίβεια, αν δεν γινόταν αυτή η «μεταγραφή», μιας και ο μηχανόβιος οικονομολόγος εντάχθηκε λίγο πριν από τις εκλογές στον ΣΥΡΙΖΑ, το υπουργείο Οικονομικών θα πήγαινε πιθανότατα στο δίδυμο Γιάννη Μηλιού - Ευκλείδη Τσακαλώτου, με αυτή τη σειρά ή ακόμη και με την αντίστροφη - εκτός κι αν επιλεγόταν ο κ. Γιώργος Σταθάκης, δίπλα στον οποίο πάντως και πάλι θα ήταν τουλάχιστον ένας εκ των προαναφερθέντων. 

Η επιλογή Βαρουφάκη έστειλε ουσιαστικά εκτός Βουλής τον κ. Μηλιό και τον κ. Τσακαλώτο στο υπουργείο Εξωτερικών, υπεύθυνο για τον ταπεινό τομέα των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Η προσωπική αλληλοεκτίμηση μεταξύ Βαρουφάκη - Τσακαλώτου δεν αλλάζει την πολιτική σχέση και ισορροπία που διαμορφώθηκε στο κυβερνητικό σχήμα.

Στο κείμενο που κυκλοφόρησαν οι κύριοι Μηλιός και Λαπατσιώρας, ασκώντας κριτική στον συμβιβασμό που έκανε η κυβέρνηση στο Eurogroup, διακρίνονται με σαφήνεια οι αιχμές για τις προσωπικές ευθύνες του κ. Βαρουφάκη στην όλη κατάληξη της διαπραγμάτευσης. Μιλάνε μεταξύ άλλων για «ελλιπή προετοιμασία της κυβέρνησης και αντιφατικές τακτικές του ΥΠ.ΟΙΚ.», θεωρούν ότι «η κυβέρνηση έδωσε πολύ μεγάλο βάρος στην επικοινωνιακή διαχείριση του θέματος σε σχέση με άλλες διαστάσεις» και ότι «αυτό αποτελεί αρνητικό σημάδι και για το εσωτερικό και για το εξωτερικό». Φωτογραφίζοντας με εξαιρετική ευκρίνεια τον κ. Βαρουφάκη τονίζουν ότι «η κακά στημένη διαπραγμάτευση, παρά τις εργατοώρες που της αφιέρωσαν οι πρωταγωνιστές της, είχε τα χαρακτηριστικά άλματος με δεμένα μάτια». Η απάντηση του υπουργού Οικονομικών ότι δεν στεναχωρήθηκε για την κριτική αυτή, την οποία αντιμετωπίζει ως «αναπαραγωγή του αφηγήματος της Ν.Δ.», είναι άκρως ενδεικτική του χάσματος που χωρίζει τις δύο πλευρές και τις κακές προσωπικές σχέσεις. 

Πάντως η αντίδραση Μηλιού προκάλεσε έντονη δυσφορία στο Μέγαρο Μαξίμου το οποίο έστειλε προειδοποιητική βολή, μέσω του κ. Γαβριήλ Σακελλαρίδη, στον οικονομολόγο. «Δεν θέλω να πιστεύω ότι ο κύριος Μηλιός έχει πάρει τον δρόμο της εξόδου», είπε με νόημα ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, με τον υπέυθυνο της οικονομικής πολιτικής του κόμματος να ανταπαντά: «Δηλώνω περισότερο ΣΥΡΙΖΑ από ποτέ, τα γραπτά μου βασίζονται στις συνεδριακές μας αποφάσεις».

Η σχέση με τον Τσίπρα 

Οσοι προσπαθούν να ερμηνεύσουν το πώς βρέθηκε ο ανατρεπτικός και αντισυμβατικός κ.  Βαρουφάκης στην περίοπτη κυβερνητική θέση να χειρίζεται τις διαπραγματεύσεις για το ελληνικό οικονομικό πρόβλημα και τις σχέσεις με εταίρους και δανειστές, ξεπερνώντας ένα σκληρό κομματικό απαράτ, πρέπει να κατευθύνουν τον συλλογισμό τους στο σκεπτικό με το οποίο λαμβάνει αποφάσεις και επιλέγει πρόσωπα ο κ. Τσίπρας. Ο πρωθυπουργός έχει κοντά του τα τελευταία χρόνια ως μέντορα και αρμόδιο για τα οικονομικά τον μειλίχιο και μετριοπαθή Γιάννη Δραγασάκη. Για όσους γνωρίζουν τη ριζοσπαστική φύση του νεότερου πρωθυπουργού της χώρας, η επιλογή του κ. Βαρουφάκη αντικατοπτρίζει το «μη συνειδητό» του κ. Τσίπρα, ο οποίος ήθελε στο κάδρο και έναν συγκρουσιακό, εθισμένο με τη λογική της ρήξης, παίκτη. Ο κ. Βαρουφάκης αντιπροσωπεύει μια λογική που συνάδει με την ανατρεπτική διάθεση του πρωθυπουργού. Ο εκρηκτικός υπουργός Οικονομικών κινείται στα όρια, τρέφεται από τις μετωπικές αντιπαραθέσεις, αρέσκεται και γοητεύεται από την άσκηση ακραίας πίεσης - εξ ου και επιδεικνύει εξαιρετική αντοχή όταν τη δέχεται και ο ίδιος.   Αλλωστε κάπως έτσι κινήθηκε και στις διαπραγματεύσεις. Με τη λογική ότι «όλα είναι πολιτική και δευτερευόντως αριθμοί», ανέλαβε να διαχειριστεί την κόντρα με τους Ευρωπαίους - την υποχώρηση και την τελική συμφωνία την ανέλαβε η κυβερνητική ηγεσία συλλογικά. Ο υπουργός χρησιμοποίησε σχεδόν την οριακή απειλή περί πτώχευσης, χωρίς βέβαια να την πάει μέχρι τέλους, αφού δεν ήταν αυτή η επιλογή της κυβέρνησης - τουλάχιστον όχι σε αυτή τη φάση.

Βέβαια η επιλογή του κ. Βαρουφάκη για τον ρόλο του διαπραγματευτή οφείλεται και στις υψηλές διασυνδέσεις του με τον αμερικανικό παράγοντα, κάτι που θεωρήθηκε χρήσιμο όπλο στη συγκεκριμένη περίοδο. Οπλο που δεν διέθεταν οι ευρωπαϊκής επιρροής και διασυνδέσεων κύριοι Μηλιός και Τσακαλώτος. Οι τελευταίοι, άλλωστε, μαζί με τον κ. Λαπατσιώρα, θεωρούνταν πριν κάποιο καιρό υπερβολικά «ευρωλάγνοι», οι οποίοι ναι μεν αντιστοιχούσαν στην ξεκάθαρη στροφή του ΣΥΡΙΖΑ υπέρ του κοινού νομίσματος, αλλά κινούνταν με υπερβολική πίστη και προσδοκία στην τήρηση της «ευρωπαϊκής νομιμότητας», που όμως έχει από καιρό υπερκεραστεί από τη γερμανική λογική της επικυριαρχίας και της επιβολής με κάθε μέσο των επιλογών του Βερολίνου. 

Οπως και να ’χει, ο κ. Βαρουφάκης ήταν ο σταρ, η εκρηκτική προσωπικότητα που χρειαζόταν η ελληνική κυβέρνηση για να προσελκύσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον πάνω στο μείζον πρόβλημα που την απασχολεί, δηλαδή το χρέος και πώς θα επιλυθεί. Ως τέτοια περίπτωση είναι δύσκολο να φύγει στη μέση της προσπάθειας, παρότι κάποιοι θα τον ήθελαν να μετράει μέρες και να αντιμετωπίζεται ως εξιλαστήριο θύμα ενός επώδυνου συμβιβασμού.
Οι συνεχείς δηλώσεις και η υπερπροβολή στα ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ που απολαμβάνει ο υπουργός Οικονομικών κ. Γιάνης Βαρουφάκης έχουν προκαλέσει ψιθύρους ακόμη και στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ. 

Στο περιθώριο της διήμερης συνεδρίασης της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος αν και ο κ. Βαρουφάκης δεν συμμετείχε -προτίμησε να πάει για weekend και τζόκινγκ στην Αίγινα- το όνομά του ακούστηκε αρκετές φορές στα πηγαδάκια των κομματικών στελεχών. «Θα κουραστεί από την υπερβολική έκθεση, η πολλή δημοσιότητα φθείρει» ήταν η φράση κορυφαίου στελέχους. Έτερο κομματικό στέλεχος έλεγε ότι «ο υπουργός Οικονομικών είναι για να λειτουργεί σαν ασπίδα προστασίας για τον πρωθυπουργό και ενίοτε σαν αποδιοπομπαίος τράγος». Οι περισσότεροι πάντως του αναγνωρίζουν ότι χρειάζεται μεγάλη αυτοπεποίθηση για να αντέξει κανείς τις πιέσεις και τις επιθέσεις του κ. Σόιμπλε του κ. Ντάισελμπλουμ και των υπόλοιπων υπουργών της ευρωζώνης και ότι «ο κ. Βαρουφάκης άντεξε». Πέρα όμως από τους ψιθύρους των διαδρόμων πιο ουσιαστική είναι η κριτική που άσκησε χωρίς μεν να τον κατονομάζει ο κ. Γιάννης Μηλιός και ο κ. Σπύρος Λαπατσιώρας, αμφότεροι οικονομολόγοι που αποδομούν τη συμφωνία με το Eurogroup. Προν τον κ. Βαρουφάκη όμως πάντα χωρίς να τον κατονομάζουν, στρέφονται και οι αιχμές στελεχών που θεωρούν ότι «η ελληνική πλευρά πήγε απροετοίμαστη στην διαπραγμάτευση με τους εταίρους». 

Η μεγάλη προβολή με την αίσθηση life style δεν ταιριάζει ακριβώς στο ήθος της Αριστεράς όπως σημειώνουν κάποιοι εκ των μελλοντικών του συντρόφων καθώς φέρεται να κάνει αίτηση να γίνει μέλος του ΣΥΡΙΖΑ στην οργάνωση Οικονομολόγων. Οι συνεντεύξεις του κ. Ντάισελμπλουμ που ισχυρίστηκε ότι το τελευταίο στάδιο των διαπραγματεύσεων έγινε μεταξύ των εκπροσώπων των θεσμών και του Γερμανού υπουργού Οικονομικών από τη μία πλευρά και του πρωθυπουργού κ. Αλέξη Τσίπρα από την άλλη με παράκαμψη του κ. Βαρουφάκη δεν είναι ευοίωνες.