«Fake news»: Η ψυχολογία των ψεύτικων ειδήσεων και γιατί επιλέγουμε να τις πιστεύουμε

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Στην εποχή της εικονικής πραγματικότητας...
Το μαύρο το βαφτίζουμε άσπρο...
Το πάνω το βαφτίζουμε κάτω 
Και το ψέμα το βαφτίζουμε αλήθεια 

Με αφορμή την προσπάθεια του εμπνευστή του Facebook, Mark Zuckerberg, να αποδυναμώσει την κατάχρηση της ενημέρωσης με το News Feed του Facebook, το οποίο επιδιώκει να βάλει «φρένο» στα «fake news», δίνοντας προτεραιότητα στις ειδήσεις που προέρχονται από αξιόπιστα μέσα ενημέρωσης, ενώ παράλληλα δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να είναι ενεργοί κριτές και να αξιολογούν την αξιοπιστία της είδησης, μου γεννήθηκε ένα εύλογο ερώτημα:

Τα ψεύτικα νέα δεν είναι ένα νέο φαινόμενο, γιατί όμως οι άνθρωποι εξακολουθούν να τα πιστεύουν; 

Λέξη της Χρονιάς του 2017 ανακηρύχτηκε ο όρος «fake news» (ψευδείς ειδήσεις), σύμφωνα με το λεξικό Collins.






Η εξοικείωση εμπνέει εμπιστοσύνη...

Έρευνα, με επικεφαλής τον καθηγητή Gordon Pennycook του Πανεπιστημίου του Yale, έδειξε ότι οι εντυπωσιακοί τίτλοι πλαστών ειδήσεων -πιο συγκεκριμένα η μισή αλήθεια και το μισό ψέμα- και η διαρκής αναδημοσίευση, οδήγησε τους συμμετέχοντες της έρευνας να αξιολογήσουν τις ψεύτικες ειδήσεις, ως πιο ακριβείς. 

Σύμφωνα με την ψυχολόγο Dr Lisa Fazio από το Πανεπιστήμιο Vanderbilt, όταν ο άνθρωπος μαθαίνει μια είδηση σε επανάληψη, τότε ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται πιο γρήγορα στην είδηση.

Το ψέμα θα γυρίσει όλη τη γη πριν η αλήθεια προλάβει να φορέσει τα παπούτσια της - Αγγλική παροιμία

Συμπερασματικά, η συνεχής αναδημοσίευση μιας πλαστής είδησης δημιουργεί εξοικείωση στο κοινό, με αποτέλεσμα να επηρεάζει την αξιολόγηση ως προς το αν η είδηση είναι αληθινή, στηριγμένη σε αποδείξεις και όχι σε απόψεις.  

Ποιες είναι οι γνωστικές διεργασίες που ενισχύουν τα «fake news»;

Οι ψεύτικες ειδήσεις μπορεί να είναι τόσο απλές, όσο και η εξάπλωση της παραπληροφόρησης. Fabrizio Moreira

Η προκατάληψη επιβεβαίωσης

Ο εγκέφαλός μας προτιμά πηγές που ταιριάζουν με αυτό που ήδη πιστεύουμε, απορρίπτοντας εκείνες που βρίσκονται σε σύγκρουση.

H «γνωστική ασυμφωνία»

H γνωστική δυσαρέσκεια, που προκύπτει από την ψυχολογική δυσφορία, όταν υπάρχει σύγκρουση δύο αντιφατικών πληροφοριών ταυτόχρονα -δηλαδή γνωστική ασυμφωνία μεταξύ παλιών εδραιωμένων πληροφοριών και νέων πληροφοριών. Στην περίπτωση των «fake news», ο άνθρωπος επιλέγει να αμφισβητήσει τα καινούργια νέα, παρά να αλλάξει πεποιθήσεις. 

Η επίδραση «μπούμερανγκ»

Όταν τα καινούργια αντιφατικά αποδεικτικά στοιχεία καταρρίπτουν τα παλιά δεδομένα, αυτό ισχυροποιεί ακόμα περισσότερο τις παλιότερες πεποιθήσεις.

«Φυλετική ενότητα»

Ως κοινωνικό ον, ο άνθρωπος έχει ανάγκη την αποδοχή από το σύνολο, συνεπώς έχει την τάση να συμφωνεί με τις πεποιθήσεις της ομάδας του.

Μοναδική λύση στην αλήθεια η αντικειμενικότητα

Αν κλείσεις την πόρτα σου στην κάθε πλάνη, θ' αφήσεις έξω και την αλήθεια. Ταγκόρ

Ο μόνος τρόπος να μπει «φρένο» στη διάδοση των ψεύτικων νέων, είναι η αντικειμενική αξιολόγηση, απαλλαγμένη από την προκατειλημμένη επιλογή ειδήσεων, που βρίσκονται σε συμφωνία με τις προτιμήσεις μας.

Μεγαλύτερο αγαθό από την αλήθεια δεν υπάρχει. Αλκιδάμας

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.