Προβληματική-παραβατική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Η παραβατική συμπεριφορά έχει τις ρίζες της στην «αποκλίνουσα συμπεριφορά». Συνεπάγεται παράβαση κοινωνικών κανόνων και έλλειψη ορίων.

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση σε παγκόσμια κλίμακα σε παραβατικές συμπεριφορές που αφορούν νεότερες ηλικίες παιδιών, εφήβων και νέων

Οι πιο συχνές παραβατικές συμπεριφορές που έχουν καταγραφεί από τα ΜΜΕ αφορούν καταστροφή περιουσίας (βανδαλισμοί, επιθετική συμπεριφορά, bullying, εκβιασμοί, κλοπές).






Σύμφωνα με την Επιστήμη της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς το παιδί διαμορφώνει τον χαρακτήρα του μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Γι' αυτό το λόγο τα παιδιά που μεγαλώνουν σε νοσηρό κοινωνικό/ψυχολογικό κλίμα ενδεχομένως να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να προβούν σε παραβατικές συμπεριφορές.
 
Η βία φέρνει βία...

Η Ψυχοδυναμική προσέγγιση θεωρεί ότι οι τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας εμποδίζουν το Εγώ και το Υπερεγώ να αναπτυχθούν σωστά (Champion, 2004).

Τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί ενδεχομένως να αναπαράγουν το ίδια μοντέλα συμπεριφοράς. Ακόμα και ως μάρτυρας συγκρουσιακών οικογενειακών σχέσεων (σκηνές βίας ανάμεσα στους γονείς) το παιδί μπορεί να ταυτίσει υποσυνείδητα τη βία ως μέσο κοινωνικής κυριαρχίας.  

Η Θεωρία Κοινωνικής Μάθησης, σύμφωνα με την Επιστήμη της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς, θεωρεί την παραβατική συμπεριφορά προϊόν μάθησης, που απορρέει μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.

Σε άλλες περιπτώσεις η παραβατική συμπεριφορά μπορεί να αποτελεί το μέσο επιβίωσης για τον έφηβο που μεγαλώνει από μικρός σε ένα περιβάλλον στερημένο από αγάπη, παραμελημένος από την οικογένεια, προσπαθώντας να βρει το δικό του μονοπάτι για την επιβίωση...

Υπάρχουν όμως και εκείνες οι περιπτώσεις, όπου η τυπική οριοθέτηση από την πλευρά των γονιών και των εκπαιδευτικών δεν πιάνει τόπο... Ο λόγος που η συμπεριφοριστική προσέγγιση ως μέσο θεραπείας είναι εξαιρετικά προσωποκεντρική, είναι ακριβώς το ό,τι η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πολύπλοκη και η αιτία της παραβατικότητας πολυπαραγοντική.

Δεν φταίει πάντα η οικογένεια!

Υπάρχουν και εκείνα τα παιδιά/έφηβοι που εκδηλώνουν παραβατικές συμπεριφορές, ενώ μεγαλώνουν σε ευοίωνες συνθήκες, με γονείς που προσπαθούν για ό,τι καλύτερο! Εντούτοις εκδηλώνουν αδυναμία συμμόρφωσης με το σύστημα κανόνων που επιτάσσουν οι Κοινωνικές Νόρμες.

Η αδυναμία να μάθει κάποιος από τα λάθη του είναι διαταραχή;

Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, οι ακραίες παραβατικές συμπεριφορές σε παιδιά και εφήβους που δεν οφείλονται σε περιβαλλοντολογικούς παράγοντες (οικογένεια, κοινωνικός περίγυρος, εκπαίδευση) επί το πλείστον έχουν διαγνωστεί με διαταραχή διαγωγής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η διάγνωση ψυχικής νόσου που αφορά οποιαδήποτε εγκληματική ενέργεια δεν γίνεται συμπερασματικά με παρατήρηση εξ αποστάσεως, γι' αυτό καλό είναι να αποφεύγονται προσωπικές αναφορές και αυθαίρετα συμπεράσματα, ιδίως στην περίπτωση προανακριτικού σταδίου.

Πρόληψη και συμβουλές!

Η πρόληψη αφορά τη σωστή αντιμετώπιση και διαχείριση των πρώτων συμπεριφορικών ενδείξεων. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με επαγρύπνηση του γονέα και τη σωστή συνεργασία του με τον ψυχολόγο.

Η ανοχή, καθώς και η υπερβολική αυστηρότητα, φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα και πολλές φορές εντείνουν το πρόβλημα. Στην περίπτωση που η παραβατική συμπεριφορά αποτελεί σύμπτωμα κλινικής διαταραχής, ενδείκνυται διάγνωση και μετέπειτα θεραπεία από εξειδικευμένο ψυχολόγο στη θεραπεία συμπεριφοράς, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στη ρίζα του. Το παιδί δεν θα ανταποκριθεί σε απλοϊκές στρατηγικές μάθησης κοινωνικών κανόνων τιμωρίας και ανταμοιβής, διότι χρειάζεται πιο προηγμένα θεραπευτικά συμπεριφοριστικά προγράμματα, προσαρμοσμένα στις ανάγκες και στο περιβάλλον.

Όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο πιο επιτακτική είναι η ανάγκη συμμετοχής της οικογένειας μέσω της ψυχοεκπαίδευσης -συγκεκριμένα με τη συμπεριφοριστική μέθοδο που εφαρμόζεται από ψυχολόγους με εξειδίκευση (MSc) Αναλυτές Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς (Scott, 2002).

Όσο πιο νωρίς εφαρμοστεί η θεραπευτική παρέμβαση τόσο καλύτερα τα προγνωστικά της θεραπείας.

Με τη σωστή αντιμετώπιση το μέλλον του παιδιού/εφήβου μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο και να πραγματώσει ό,τι ονειρευτήκαν οι γονείς του γι' αυτό.
 
Μεγαλώνοντας ψυχικά υγιή παιδιά χτίζουμε καλύτερες κοινωνίες!

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.