Οι σύγχρονοι κυνηγοί... κεφαλών των ΜΜΕ

Τι κοινό έχει ο Αλφρεντ Χίτσκοκ με την «Ψίχα τοστ Καραμολέγκος»; Κι ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ με τον Νίνο και την Αννίτα Πάνια; Ολοι έχουν πέσει στα… χέρια των Κυνηγών Στίγματος

Εκατοντάδες άνθρωποι σε όλη την Ελλάδα επιδίδονται τα τελευταία χρόνια σε ένα ασυνήθιστο κυνήγι: αναζητούν και «ξετρυπώνουν» όλους όσοι πέφτουν σε ατοπήματα λεκτικά που στιγματίζουν με τον πλέον επώδυνο τρόπο τους ψυχικά ασθενείς και τις οικογένειές τους. Πεδίο δράσης -και μάλιστα ιδιαίτερα πρόσφορο, δυστυχώς για την εικόνα της ελληνικής κοινωνίας- αυτών των σύγχρονων κυνηγών… κεφαλών αποτελούν τα έντυπα και τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης.  

 Αν και το σκηνικό σε ό,τι αφορά στην ψυχική ασθένεια έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία χρόνια χάρη στην πρόοδο της επιστήμης τόσο στον τομέα της ψυχοφαρμακολογίας όσο και σε αυτόν της ψυχοθεραπείας, η κοινωνία συνεχίζει να επιφυλάσσει στους ψυχικά ασθενείς τον ρόλο του «στιγματισμένου», του «δακτυλοδεικτούμενου», του «τρελού».

 «Οι ψυχικά ασθενείς έχουν να αντιμετωπίσουν, εκτός από την ίδια τη νόσο, την ημιμάθεια, την προκατάληψη και τον φόβο της κοινωνίας για το “άλλο” της πρόσωπο. Ο ψυχικά άρρωστος υποβάλλεται σε διάφορες μορφές κοινωνικού στιγματισμού και του αποδίδονται μια σειρά από χαρακτηριστικά, τα οποία συνδέονται με παραδοσιακά στερεότυπα και συνήθως είναι υπεραπλουστευμένες, παραπλανητικές και παρερμηνευμένες έννοιες», εξηγεί η επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιστημονικά υπεύθυνη του Ελληνικού Προγράμματος Κατά του Κοινωνικού Στίγματος της Σχιζοφρένειας κυρία Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη.  

Η δράση των Κυνηγών Στίγματος ξεκίνησε πιλοτικά πριν από μερικά χρόνια, με ένα δίκτυο 55 ατόμων. Πλέον όμως, οι κυνηγοί που εργάζονται εθελοντικά για το πρόγραμμα είναι εκατοντάδες. «Το μόνο μας “όπλο” απέναντι στην προκατάληψη και τον φόβο για την ψυχική ασθένεια είναι η σωστή ενημέρωση. Μέρος αυτής της προσπάθειάς μας είναι και η παρέμβαση σε γεγονότα ή εξελίξεις που καλλιεργούν την άγνοια και την παραπληροφόρηση με οποιοδήποτε τρόπο», εξηγούν οι Κυνηγοί Στίγματος αναφερόμενοι στο «γιατί» και το «πώς» της δράσης τους.  

Σε καθημερινή βάση παρακολουθούν τηλεόραση, ακούνε ραδιόφωνο, διαβάζουν εφημερίδες και περιοδικά και «ξετρυπώνουν» λέξεις και κείμενα που στιγματίζουν και πληγώνουν, που προκαλούν φόβο και τρόμο, που αναπαράγουν στερεότυπα άγνοιας και ημιμάθειας - διότι τα ελληνικά MME δεν… φείδονται χαρακτηρισμών όταν αναφέρονται στις ψυχικές ασθένειες και τους ψυχικά πάσχοντες.  

Στη συνέχεια οι κυνηγοί ενημερώνουν τους αρμόδιους του προγράμματος, οι οποίοι επικοινωνούν με τους εκπροσώπους των Μέσων προκειμένου να τους... επαναφέρουν στην τάξη. Συγκεκριμένα, οι υπεύθυνοι του Προγράμματος κατά του Στίγματος των Ψυχικών Διαταραχών αναλαμβάνουν να αποστέλλουν επιστολές «ευγενικής διαμαρτυρίας». Οι πλέον συχνοί παραλήπτες είναι οι εκπρόσωποι των ΜΜΕ, έχουν καταγραφεί όμως ως παραλήπτες και επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν με ακατάλληλο τρόπο τις ψυχικές ασθένειες για τη διαφημιστική προώθηση των προϊόντων τους.  

Από τις πιο χαρακτηριστικές και επιτυχημένες παρεμβάσεις που έχουν γίνει θεωρείται εκείνη προς την εταιρεία Καραμολέγκος, η οποία προωθούσε ένα συγκεκριμένο αρτοσκεύασμα κάνοντας λογοπαίγνια -ατυχέστατα κατά τους Κυνηγούς Στίγματος- με τη λέξη ψύχωση. Η εταιρεία παραδέχτηκε το ατόπημά της και απέσυρε τη διαφήμιση.

Στο στόχαστρο των Κυνηγών Στίγματος βρέθηκε και ο καλλιτέχνης Νίνο - το τραγούδι του «Φοβάμαι» ήταν υποψήφιο στα Βραβεία «Αρίων» πριν από τρία χρόνια στην κατηγορία του καλύτερου video clip της χρονιάς. Ηταν ένα video clip σκληρό και αναχρονιστικό σε σχέση με τον τρόπο που παρουσίαζε την ψυχική ασθένεια και την αντιμετώπισή της. Για παράδειγμα, οι νοσοκόμοι φορούσαν ιατρικές μάσκες στο πρόσωπο, σαν να επρόκειτο για μεταδοτική ασθένεια και οι ψυχικά ασθενείς σαν να βρίσκονταν σε καραντίνα. Η ψυχιατρική κλινική παρουσιαζόταν ως χώρος εγκλεισμού υψίστης ασφαλείας και όχι ως χώρος θεραπείας. Επίσης, οι νοσοκόμοι έπαιζαν τον ρόλο μπράβων για να διαφυλάξουν τον ψυχίατρο από τον «βίαιο/επικίνδυνο» ασθενή (Νίνο), ενώ ο ψυχίατρος φορούσε λευκή ιατρική μπλούζα - κάτι που έχει καταργηθεί εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια στην Ελλάδα. «Για τους εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες και Ελληνίδες όλων των ηλικιών, που αντιμετωπίζουν κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια και για τις οικογένειές τους, αλλά και για τους Κυνηγούς Στίγματος, το συγκεκριμένο οπτικοποιημένο τραγούδι έχει ήδη κερδίσει το βραβείο του πιο στιγματιστικού video clip της χρονιάς», ανέφεραν οι υπεύθυνοι στην επιστολή τους προς τον καλλιτέχνη ο οποίος δεν δίστασε να παραδεχτεί το λάθος του και να ζητήσει συγγνώμη.  

Πριν από περίπου έναν χρόνο ο Πανελλήνιος Σύλλογος Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία (ΣΟΨΥ) και οι Κυνηγοί Στίγματος απηύθυναν επιστολή διαμαρτυρίας στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται η ψυχική ασθένεια και οι ψυχικά ασθενείς στην τηλεόραση. Επικεντρώθηκαν σε συγκεκριμένη εκπομπή την οποία παρουσιάζει η κυρία Αννίτα Πάνια. «Εμείς, οι γονείς, τα αδέλφια και οι φίλοι των ανθρώπων αυτών που έχουν κάποια ψυχική ασθένεια απαιτούμε μια απάντηση. Δεν διεκδικούμε κάτι παράλογο. Δεν ζητάμε βοήθεια ή ελεημοσύνη. Απαιτούμε το αυτονόητο: τον σεβασμό και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ιδιαίτερα για ανθρώπους που, λόγω της διαφορετικότητάς τους, γίνονται αντικείμενα χλευασμού και εμπορικής εκμετάλλευσης», αναφέρουν οι οικογένειες ψυχικά ασθενών, με αφορμή την προβολή εβδομαδιαίας «ψυχαγωγικής» εκπομπής με αποκλειστική πηγή έμπνευσης την κακώς εννοούμενη διακωμώδηση και τον ευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. «Μέχρι πότε ο δημόσιος εμπαιγμός ατόμων με ιδιαιτερότητες θα αποτελεί ιδανική συνταγή αύξησης της τηλεθέασης;», διερωτώνται αναμένοντας επί ματαίω μια απάντηση.  

Η ματιά των δημοσιογράφων

Είναι ενδεικτικά τα στοιχεία που έχουν συλλέξει από τα ελληνικά έντυπα - και τα οποία αποτυπώνουν με τα πιο σκληρά χαρακτηριστικά την εικόνα του ψυχικά ασθενή μέσα από τη «ματιά» και την πένα των δημοσιογράφων. Και αποδεικνύουν ότι τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης ακολουθούν ελαφρά τη καρδία τον δρόμο του στιγματισμού όταν αναφέρονται στους ανθρώπους που πάσχουν από ψυχικά προβλήματα.

 Ιδού τι κατέδειξε η ενδελεχής μελέτη από τους Κυνηγούς Στίγματος περίπου 1.000 ρεπορτάζ:

- Τα περισσότερα ρεπορτάζ σχετικά με την ψυχική υγεία υπογράφονται από μη ειδικούς του χώρου, ενώ τα σχετικά με ένα τόσο ευαίσθητο θέμα κείμενα προέρχονται από ειδικούς σε ποσοστό 15,5%.

- Τα στιγματιστικά άρθρα καταλαμβάνουν μεγαλύτερη έκταση και συνοδεύονται από τίτλους και φωτογραφίες επιλεγμένες ειδικά για να δημιουργούν αρνητική εντύπωση στον αναγνώστη.

- Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους ψυχικά ασθενείς περιλαμβάνει κυρίως τις λέξεις «ψυχοπαθής», «μανιακός», «σχιζοφρενής».

- Χρησιμοποιούνται φράσεις πομπώδεις, που τραβάνε την προσοχή, προσελκύουν το ευρύ αναγνωστικό κοινό και προκαλούν φόβο, όπως «η σχιζοφρένεια απειλεί», «η ψυχασθένεια χτυπά».

- Γίνεται άκριτη και ακατάλληλη χρήση ψυχιατρικών όρων όπως «σεισμολογική σχιζοφρένεια», «ψυχιατρείο η Ελλάς!».

- Επιλέγονται τίτλοι οι οποίοι παραπέμπουν σαφώς στην αναπαραγωγή των στερεοτύπων της βίας και επικινδυνότητας των ψυχικά ασθενών: «Φονική επίθεση από ψυχοπαθή», «Σχιζοφρενής η μάνα-δυνάστης», «Επικίνδυνος ψυχοπαθής ανάμεσά μας». 

 Οι αρμόδιοι του προγράμματος ζητούν από όλα τα άτομα που ενδιαφέρονται να γίνουν εθελοντές να τηλεφωνήσουν στο 210 6170822-824 ή να στείλουν e-mail στο stigma@compulink.gr.