Γιορτή σήμερα, 4/12: Τιμάται η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας, τι ξέρουμε για το έθιμο των λουκουμάδων

Στις 4 Δεκεμβρίου κάθε έτους, τιμάται η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας της μεγαλομάρτυρος. Στη συνείδηση των περισσότερων Ελλήνων, η Αγία, συνδέεται με τις Ένοπλες Δυνάμεις, καθώς θεωρείται προστάτιδα του Πυροβολικού. Μάλιστα, η πρώτη γραπτή αναφορά εκδηλώσεων τιμής της Αγίας Βαρβάρας, ως προστάτιδος του Πυροβολικού, εντοπίζονται σε ένα βασιλικό διάταγμα που υπεγράφη την 21η Ιανουαρίου 1953.

Η μνήμη της εορτάζεται σε Ανατολή και Δύση στις 4 Δεκεμβρίου, και στις 17 Δεκεμβρίου σε όσες εκκλησίες ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, η Βαρβάρα έζησε τον 3ο αιώνα επί Ρωμαίου αυτοκράτορα Μαξιμιανού, στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας ή στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου. Η παράδοση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας αναφέρει ότι έζησε στην περιοχή της Τοσκάνης. Ήταν μοναχοκόρη του πλούσιου ειδωλολάτρη Διόσκουρου και από νεαρή ηλικία ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, παρά τις αντίθετες προσπάθειες του πατέρα της.

Η άρνησή της να παντρευτεί έναν ειδωλολάτρη εξόργισε τον Διόσκουρο, ο οποίος την κατήγγειλε στις ρωμαϊκές αρχές για τη χριστιανική της πίστη. Η Βαρβάρα βασανίστηκε και διαπομπεύτηκε γυμνή, για να αποκεφαλιστεί τελικά από το χέρι του πατέρα της. Ο Διόσκουρος για το ανοσιούργημά του αυτό χτυπήθηκε από κεραυνό και έπεσε νεκρός. Τα λείψανα της Αγίας Βαρβάρας βρίσκονται σήμερα στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Βλαδιμήρου στο Κίεβο της Ουκρανίας.

Απολυτίκιο της Αγίας Βαρβάρας

Βαρβάραν την Αγίαν τιμήσωμεν
εχθρού γαρ τας παγίδας συνέτριψε
και ως στρουθίον ερρύσθη εξ αυτών,
βοηθεία και όπλω του Σταυρού η πάνσεμνος.

Η Αγία Βαρβάρα στη λαϊκή παράδοση

Στην ελληνική λαϊκή παράδοση η εορτή της Αγίας Βαρβάρας είναι η πρώτη μιας σειράς τριών συνεχόμενων εορτών, που ονομάζονται συνοπτικά «Νικολοβάρβαρα» και περιλαμβάνουν τις εορτές της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου), του Αγίου Σάββα (5 Δεκεμβρίου) και του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου). Είναι ταυτισμένη με την έλευση δυνατού κρύου και το μαρτυρούν οι παροιμίες: «Η Βαρβάρα σαβανώνει κι ο Άι Σάββας σαβανώνει», «Τα Αγιονικολοβάρβαρα ή βρέχει ή χιονίζει», «Βαρβαρίτσες, Νικολίτσες, όπου να’σαι μέσα να’σαι» και η ποντιακή «άε Βαρβάρα φύσα, άε Σάββα βρέξον, άε Νικόλα σόντσον (χιόνισε)».


Η Αγία Βαρβάρα προστατεύει τα παιδιά που πάσχουν από ευλογιά, επειδή σύμφωνα με μια παράδοση η Βαρβάρα ζήτησε από τον Θεό να προσβληθεί από ευλογιά για να χάσει την ομορφιά της και να μην παντρευτεί ένα ειδωλολάτρη που προόριζε γι’ αυτήν ο πατέρας της. Παλαιότερα, η μολυσματική αυτή ασθένεια «θέριζε» και άφηνε μόνιμα σημάδια στα παιδιά, γι’ αυτό και οι γονείς σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την Αγία Βαρβάρα πρόσφεραν ανήμερα της εορτής της στους πιστούς κόλλυβα, κολλυβόζουμο ή μελόπιτα, που προηγουμένως είχαν ευλογηθεί από τον ιερέα.

Οι Άραβες Χριστιανοί της Μέσης Ανατολής (Λίβανος, Συρία, Ιορδανία, Ισραήλ, Παλαιστινιακά Εδάφη) γιορτάζουν με ξεχωριστό τρόπο την Αγία Βαρβάρα (Eid il-Burbara). Τα παιδιά, πολλά από αυτά μασκαρεμένα, τριγυρίζουν στα σπίτια και ψάλλουν τα κάλαντα της Αγίας, ενώ η νοικοκυρά του σπιτιού τούς προσφέρει ένα γλύκισμα, που μοιάζει με τα δικά μας κόλλυβα.

Η Αγία Βαρβάρα είναι πολιούχος της Δράμας, της Αργυρούπολης Αττικής και του Ρεθύμνου. Είναι προστάτιδα του Πυροβολικού σε πολλές χριστιανικές χώρες του κόσμου, στην Ελλάδα από το 1828, και όσων ασχολούνται με τα εκρηκτικά. Σε άλλα κράτη προστατεύει τις μονάδες του Μηχανικού, τους μαθηματικούς, τους ναύτες και τους εργάτες ορυχείων.


Το παραδοσιακό έθιμο με τα Καραβάκια των Ευχών αναβιώνει κάθε χρόνο την παραμονή της εορτής της Πολιούχου της Δράμας, Αγίας Βαρβάρας.Πλήθος ντόπιων και επισκεπτών ρίχνουν αυτοσχέδια καραβάκια τους από ξύλο ή φελιζόλ-φωτισμένα ή μη- στην λίμνη που βρίσκεται στο κέντρο της Δράμας, έχοντας γραμμένα πάνω τους ευχές για υγεία και καλοτυχία. Σύμφωνα με την παράδοση στη θέση της σημερινής λίμνης ήταν η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, στην θέση της οποίας οι Οθωμανοί κατακτητές ήθελαν να κτίσουν τζαμί περί το 1380. Ανήμερα όμως της εορτής της Αγίας Βαρβάρας άρχισε να αναβλύζει νερό με αποτέλεσμα να καλυφθεί από νερά η εκκλησία και το σχέδιο των Οθωμανών για τζαμί να εγκαταλειφθεί.

Το έθιμο Τσίρι Βάρβαρα αναβιώνει κάθε χρόνο την παραμονή της εορτής της Αγίας Βαρβάρας στο Αμύνταιο της Φλώρινας. Οι κάτοικοι το βράδυ της 3ης Δεκεμβρίου στήνουν φωτιές σε κάθε γειτονιά και διαγωνίζονται ποιά θα είναι η υψηλότερη. Κατά το άναμμα της φωτιάς κάτοικοι και επισκέπτες φωνάζουν «τσίρι τσίρι βάρβαρα» («τσίρι» ηχομιμητικό της φωτιάς που καίει) και ακολουθεί γλέντι μέχρι πρωίας υπό τους ήχους των χάλκινων πνευστών με τοπικά εδέσματα και το γνωστό ξινόμαυρο κρασί της περιοχής να ρέει άφθονο.Το έθιμο έχει Ρωμαϊκές καταβολές και συμβολίζει τη νίκη πάνω στη φωτιά, την ευχή να πάει καλά η χρονιά, την επιθυμία να εξαλειφθούν τα κακά πνεύματα. Η χριστιανική εκδοχή όμως θέλει το έθιμο προς τιμήν της Αγίας Βαρβάρας, που σώθηκε όταν αποπειράθηκαν να την κάψουν.

Γλύκισμα που απαντάται κυρίως στη Θράκη, γνωστό και ως ασουρές. Γίνεται με κοπανισμένο σιτάρι, το οποίο βράζεται και ανακατεύεται με κοπανισμένο, ψημένο σουσάμι, αμύγδαλα, καρύδια και γλυκαίνεται με πετιμέζι, χυμό ροδιών, χουρμάδες, σύκα ή ζάχαρη. Στους Έλληνες χριστιανούς είναι γνωστό και ως βαρβάρα, από την εορτή της Αγίας Βαρβάρας, κατά την οποία φτιάχνεται και μοιράζεται συμβολίζοντας την πανσπερμία. Το ίδιο γλυκό κάνουν και οι Έλληνες μουσουλμάνοι γιορτάζοντας την Ημέρα του Ασουρέ (26 Ιουνίου 2026, σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο), το οποίο μοιράζουν στους γείτονες.

Το έθιμο των λουκουμάδων 

 Στη συνείδηση των περισσότερων Ελλήνων, η Αγία, συνδέεται με τις Ένοπλες Δυνάμεις, καθώς θεωρείται προστάτιδα του Πυροβολικού. Μάλιστα, η πρώτη γραπτή αναφορά εκδηλώσεων τιμής της Αγίας Βαρβάρας, ως προστάτιδος του Πυροβολικού, εντοπίζονται σε ένα βασιλικό διάταγμα που υπεγράφη την 21η Ιανουαρίου 1953.

Κατά την 4η Δεκεμβρίου, στην πλειονότητα των στρατοπέδων του Πυροβολικού εντοπίζονται αντίστοιχοι ναοί ή παρεκκλήσια αφιερωμένα στην Αγία, όπου και τιμάται η Αγία Βαρβάρα. Εκτός, όμως, των εκδηλώσεων θρησκευτικού ενδιαφέροντος τιμής για την Αγία Βαρβάρα, ενσωματώθηκε κι ένα ακόμα λαϊκό έθιμο για τη μέρα. Ένα εξ αυτών αφορά τους λουκουμάδες.

Πως συνδέονται όμως οι λουκουμάδες με την Αγία Βαρβάρα;

Σύμφωνα με τα λαϊκά έθιμα της ημέρας, προβλέπεται παραγωγή λουκουμάδων και διανομή τους στο συσσίτιο της ημέρας, με τη διανομή τους να μην περιλαμβάνει μόνο τους στρατιώτες, αλλά και τους επισκέπτες του στρατοπέδου.

Κατά την παράδοση, θεωρείται ότι συμβολίζουν τα πυρά του πυροβολικού. Ωστόσο, το ΓΕΣ, στην ιστοσελίδα του, παραθέτει μια άλλη εκδοχή της ημέρας που ξεκίνησε το 1829. Ο ιστότοπος αναφέρεται στον αποκεφαλισμό της Αγίας Βαρβάρας από τον ίδιο της το πατέρα, καθώς ο δήμιος πατέρας απομακρύνονταν από την σφαγή της θυγατέρας του, η Θεία Δίκη, με μορφή κεραυνού, τον κατέκαψε.

Τον τιμωρό αυτό κεραυνό συμβολίζουν τα πυρά του Πυροβολικού και το 1829 καθιερώθηκε ως προστάτιδα του Ελληνικού Πυροβολικού και στις 4 Δεκεμβρίου του ιδίου χρόνου τιμήθηκε το γεγονός στο στρατόπεδο του μόλις συγκροτιθέντος πρώτου “Τάγματος Πυροβολητών”, όπως ονομάζονταν τότε, οπότε και προσφέρθηκαν στους επισκέπτες οι από τότε παραδοσιακοί λουκουμάδες με κονιάκ.


Με πληροφορίες από www.sansimera.gr