Αλμπέρτο Βεντζάγκο: Ο γύρος του κόσμου με μια Leica

Από τα πορτρέτα του Αντι Γουόρχολ, του Ζαν-Λικ Γκοντάρ και της Πενέλοπε Κρουζ μέχρι μια τελετή βουντού στο Μπενίν, από τα ενσταντανέ μέσα στο Πεντάγωνο μέχρι τις σκηνές με τους ιθαγενείς στα τροπικά δάση του Σαραγουάκ και από τον αρχηγό της Γιακούζα στο Τόκιο μέχρι ένα μοναχικό παγόβουνο στην Ανταρκτική, όλος ο κόσμος απλώνεται μπροστά στον φακό του Αλμπέρτο Βεντζάγκο. Ο αυτοδίδακτος φωτογράφος και σκηνοθέτης έχει ταξιδέψει σε ολόκληρο τον πλανήτη περισσότερες φορές απ’ όσες μπορεί να θυμηθεί, πάντα σε αναζήτηση της επόμενης αξέχαστης στιγμής. Oι φωτογραφίες του δείχνουν την οξυδερκή ικανότητά του να μετατρέπει τους ανθρώπους που φωτογραφίζει σε ηθοποιούς που παίζουν για τον φακό του. Ισως το καλύτερο παράδειγμα του σπάνιου ταλέντου του είναι οι εικόνες του από τη συμμορία Γιακούζα στο Τόκιο, ένα από τα ισχυρότερα συνδικάτα εγκλήματος στον κόσμο. Χάρη στην πενταετή επιμονή του, το φυσικό του χάρισμα και (σύμφωνα με τον Βιμ Βέντερς) το «αισιόδοξο σπινθηροβόλο γέλιο» του, οι εικόνες του Βεντζάγκο από αυτό τον μυστικό κόσμο περιλαμβάνουν ιδιωτικούς εορτασμούς την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, το γραφείο του αφεντικού της Γιακούζα, Μασαχίρο Φουρουσίο, ακόμη και το χέρι ενός μέλους της συμμορίας που του λείπει το άκρο του δαχτύλου (μια συνηθισμένη πρακτική για να ζητήσει συγχώρεση ή να εκφράσει την υποταγή του). Ανεξάρτητα από τα θέματά του, από τους καταπιεσμένους και τους εκμεταλλευόμενους μέχρι τους πλούσιους και τους όμορφους, το έργο του αποδεικνύει τον ισχυρισμό του Βεντζάγκο ότι «το στούντιό μου είναι ο κόσμος».

GALA: Η αυθεντικότητα και η ομορφιά δεν πάνε μαζί; Μπορείτε να απαντήσετε σε αυτό με μερικά παραδείγματα;
ΑΛΜΠΕΡΤΟ ΒΕΝΤΖΑΓΚΟ: Τι είναι μια αληθινή εικόνα; Είναι η αλήθεια πιο σημαντική από την ομορφιά; Οταν εφευρέθηκε η φωτογραφία, τον προπερασμένο αιώνα, αρχικά χρησίμευσε ως εργαλείο. Ο Σεζάν, ο Γκογκέν και οι περισσότεροι ιμπρεσιονιστές χρησιμοποίησαν τη φωτογραφία για σπουδαία σχέδια. Στη δεκαετία του 1940, χρησιμοποιήθηκε ως πειστήριο στην αστυνομική φωτογραφία. Ο Weedgee έγινε μέρος της συνολικής έννοιας της εγκληματικής φωτογραφίας: δεν υπήρχε φόνος στο Μανχάταν χωρίς τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του. Σήμερα, η φωτογραφία έχει προ πολλού απελευθερωθεί. Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν το μέσο της φωτογραφίας χωρίς να θεωρούν τους εαυτούς τους φωτογράφους.

G.: Πού θα τοποθετούσατε τον εαυτό σας;
Α.Β.: Εχω την οπτική του Magnum: Concerned Photography. Ο αυτόπτης μάρτυρας. Οι φωτογραφίες μου ήταν πραγματικές και υποτίθεται ότι θα άλλαζαν τον κόσμο. Και μερικές το έκαναν. Η σφαγή του Μι Λάι, τα παιδιά που κάηκαν από βόμβες ναπάλμ και κοιτούσαν στην κάμερα του Νικ Αουτ, η απόβαση του Κάπα στην D-Day είναι καλά παραδείγματα. Το ρεπορτάζ μου στο «Stern» για την παιδική πορνεία άλλαξε τη γερμανική νομοθεσία. Αυτό ήταν μια διάκριση για μένα. Αυτές οι εικόνες διαμόρφωσαν τη συνείδησή μας, στην καλύτερη περίπτωση την άλλαξαν. Σήμερα, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, δεν υπάρχουν πια πραγματικές εικόνες. Τα πάντα είναι νοητά και εφικτά. Δεν μπορούμε πλέον να βασιστούμε στο αν αυτές οι εικόνες από τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι πραγματικές ή είναι προσαρμοσμένες από βιντεοπαιχνίδια. Η φωτογραφία έχει αποτύχει και μπορεί να παραιτηθεί. Κι όμως εξακολουθεί να υπάρχει. Το αποδεικνύουν τα ρεπορτάζ θαρραλέων φωτορεπόρτερ που τολμούν να εισέλθουν στις επικίνδυνες ζώνες με κίνδυνο της ζωής τους, όχι επειδή ακολουθούν εντολές, αλλά επειδή, όπως και στο παρελθόν, είναι εμμονικοί με την αυθεντικότητα των εικόνων τους. Δυστυχώς, κάποια στιγμή έπρεπε να συνειδητοποιήσω ότι δεν είναι μια ακριβής εικόνα. Είναι ακριβώς μια εικόνα.

G.: Οι σπουδαίοι φωτογράφοι του πρακτορείου Magnum αποτελούν σύμβολο για εσάς; Ποιους ανθρώπους θαυμάζετε και γιατί;
Α.Β.: Είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά τα μεγάλα ονόματα του Magnum. Υπήρχαν ταλαντούχοι καλλιτέχνες, αλλά και κάποιοι κακοπροαίρετοι και στενόμυαλοι φωτογράφοι. Εμαθα ότι τα εξαιρετικά ταλέντα δεν είναι απαραίτητο να είναι και εξαιρετικά καλοί άνθρωποι. Δεν θαυμάζω κανέναν, αλλά είμαι ευγνώμων που γνώρισα αυτά τα ταλέντα. Εδώ έμαθα πώς οι πρωταγωνιστές μου στο Magnum προσεγγίζουν τις ιστορίες. Πώς επιλέγουν εικόνες και τελικά γίνονται μέρος του πώς δημιουργείται μια εικόνα.

G.: Αφού σας γνωρίζουμε ως φωτογράφο, θα μπορούσατε να μας μιλήσετε και για την καριέρα σας ως κινηματογραφιστή;
Α.Β.: Δεν θα μπορούσα να αρχίσω να κάνω ταινίες μέχρι να μάθω τι είναι μια καλή εικόνα. Η κινηματογράφηση είναι μια ακολουθία εικόνων. Υπάρχει η αρχή και το τέλος μιας ακολουθίας. Στη φωτογραφία, μια εικόνα πρέπει να αφηγείται ολόκληρη την ιστορία, πράγμα που είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο δύσκολο. Η λεγόμενη «αποφασιστική στιγμή» που ανέφερε ο Καρτιέ Μπρεσόν. Για αστείο λέω πάντα ότι η φωτογραφία είναι η σύζυγός μου, το φιλμ είναι η ερωμένη. Μετά από 3-4 χρόνια αισθάνομαι ότι έμεινα αρκετά με την ερωμένη, οπότε επιστρέφω στη σύζυγο. Το μόνο θέμα είναι ότι η κινηματογράφηση απαιτεί πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια, ενεργειακά και οικονομικά.

G.: Γιατί κάποιοι σταρ διαφέρουν από άλλους; Μήπως επειδή διατηρούν την παιδική τους άποψη για τον κόσμο;
Α.Β.: Οι πραγματικοί σταρ δεν χρειάζεται να προσποιούνται για τίποτα, τους επιτρέπεται να είναι αυτοί που είναι. Εκπέμπουν μια αύρα που ακόμη και οι αδαείς μπορούν να δουν ή, καλύτερα, να αισθανθούν. Αλλά ακόμη και η διασημότητα δεν βοηθάει ενάντια στην ηλιθιότητα. Και σε αυτό το σημείο διαφέρουν οι πραγματικοί σταρ από τις σταρλετίτσες. Το κόκκινο χαλί δεν σημαίνει τίποτα για τους μεγάλους. Εκπέμπουν κάτι που δεν μπορεί να αναπληρωθεί με το φούσκωμα των χειλιών και τα αβυσσαλέα ντεκολτέ. Και οι σταρ καταλαβαίνουν πολύ γρήγορα πότε συνεργάζονται με έναν επαγγελματία γιατί δεν ενδιαφέρονται για selfies, αλλά για μια αληθινή εικόνα που να ανταποκρίνεται στο πρόσωπο. Στην καλύτερη περίπτωση, ακόμη και μια ματιά στην ψυχή.

G.: Ποιο ήταν το πρώτο διάσημο πρόσωπο που φωτογραφήσατε και πώς σας επηρέασε με τη δουλειά του;
Α.Β.: Ηταν το αντίστροφο. Ο Χέλμουτ Νιούτον με φωτογράφισε με την τότε σύζυγό μου (γυμνό, φυσικά) στην Αυστραλία. Αυτή ήταν μια αξέχαστη συνάντηση. Μετά από αυτό, φωτογράφισα τον Χέλμουτ αρκετές φορές, συμπεριλαμβανομένης της συζύγου του Τζέιν. Η αρχή του, να μη σταματάει μπροστά σε τίποτα, με γοήτευε. Δεν υπήρχαν όρια είτε γι’ αυτόν, είτε για εμένα. Γι’ αυτό, είτε φωτογραφίζω εμπορικά είτε κάνω τις δικές μου μελέτες, πάντα είμαι εγώ.