Εφηβεία, μια περίοδος δύσκολη, γεμάτη προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες, για εφήβους αλλά και για ενηλίκους. Με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζει την περίοδο της εφηβείας, ένας εκπαιδευτικός και σύμβουλος ψυχικής υγείας, που μετρά στον ευαίσθητο αυτό χώρο, 38 ολόκληρα χρόνια - «στην εκπαίδευση βρίσκομαι από το 1982· με εφήβους στην τάξη· με διοικητικούς στο υπουργείο παιδείας· με δασκάλες και δασκάλους σε νηπιαγωγεία και σχολεία· με πρόσωπα που πενθούν» περιγράφει τη δική του διαδρομή, με συνοδοιπόρους παιδιά και μεγάλους, στα σχολεία ο κ. Σπύρος Κασιμάτης, MA, PgDip, HAPCEA, Εκπαιδευτικός και Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας.
Η εφηβεία ανέκαθεν βρισκόταν στο επίκεντρο συζήτησης και προβληματισμού, καθώς είναι κομβική περίοδος στη ζωή κάθε ανθρώπου, πλέον όμως ολοένα και συχνότερα οι έφηβοι και οι συμπεριφορές τους μοιάζουν να τίθενται στο μέσον ενός κυρίως αρνητικού κάδρου. Οι συμπεριφορές των μαθητών στο σχολείο του Βύρωνα αποτελούν το πιο πρόσφατο αλλά όχι τελευταίο «δύσκολο» συμβάν με το οποίο βρέθηκε αντιμέτωπη η σχολική και όχι μόνο κοινότητα.
Αγωνιώντας να «δει μέσα από τα μάτια των εφήβων» ο κ. Κασιμάτης επιμελήθηκε την ελληνική έκδοση του βιβλίου των Lori Desautels και Michael McKnight «Τα Μάτια Δεν Σωπαίνουνε Ποτέ: Προσέχοντας την συμπεριφορά των πιο δύσκολων μαθητών μας» (“Eyes Are Never Quiet: Listening Beneath the Behaviors of Our Most Troubled Students”) από τις Εκδόσεις Πρώτη Ύλη. Πυρήνας του, οι εμπειρίες, τα περιβάλλοντα και τα βιώματα κατά την πρώιμη ανάπτυξη, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν τα παιδιά σε δυσλειτουργικές, ακόμη και βίαιες συμπεριφορές. Αλλά και τα νέα επιστημονικά πορίσματα, βασισμένα στη νευροβιολογία του εγκεφάλου, που επιτρέπουν τον επαναπρογραμματισμό του τρόπου με τον οποίο οι έφηβοι αντιδρούν και ανταποκρίνονται σε διάφορες δυσκολίες της ζωής τους.
Το protothema.gr μίλησε με τον κ. Κασιμάτη, με αφορμή το βιβλίο, για τα «δύσκολα παιδιά» μιας λιγότερο ή περισσότερο «δύσκολης περιόδου» στη ζωή όλων μας, ως εφήβων και ως ενηλίκων, γονέων, εκπαιδευτικών ή απλώς ως τρίτων παρατηρητών των παιδιών που μεγαλώνουν.
-Τι σημαίνει «δύσκολος» μαθητής; Πώς προσδιορίζεται ένας «δύσκολος» μαθητής και πώς αποτυπώνεται αυτό στη συμπεριφορά του;
Θα δώσω τρία παραδείγματα. Θέλω να διευκρινίσω ότι δεν είναι συγκεκριμένες μοναδικές περιπτώσεις, αλλά σύνθεση πολλών περιπτώσεων από την κλινική μου εμπειρία.
Το πρώτο είναι ένα παιδί βίαιο:
Ένα αγοράκι έξι ετών αντί να παίξει επιτίθεται, αντί να κάτσει τρέχει, αντί να συνεργαστεί φεύγει και κάθεται μόνος. Το σχολείο ολόκληρο έχει σηκώσει τα χέρια. Ένα μεσημέρι στο σχολικό τσιμπά άγρια το διπλανό του κοριτσάκι. Η συνοδός τον σταματά, τον ησυχάζει κοντά της και του λέει ότι από αύριο θα έχει μία κούκλα, όταν του έρχεται να τσιμπήσει, να τσιμπά την κούκλα. “Δε θέλω κούκλα!”, λέει εκείνος. “Γιατί;” του λέει η συνοδός. “Γιατί η κούκλα δεν βγάζει αίμα.”
Το δεύτερο είναι ένα παιδί ήσυχο, αλλά παθητικά δυσάρεστο για τους γύρω του:
Ένας έφηβος, δεκαπέντε ετών, σταματά να πλένεται με αποτέλεσμα η σωματική του μυρωδιά να καταλήξει αφόρητη για συμμαθητές και εκπαιδευτικούς. Είναι ένα μοναχικό παιδί, ήσυχο, που, γενικώς, “δεν δημιουργεί προβλήματα”. Οι εκπαιδευτικοί αναρωτιούνται πώς να του το πουν και μήπως έχει κάποιο ψυχικό πρόβλημα.
Το τρίτο είναι ένα παιδί σε δύσκολη περίοδο της ζωής του:
Η μαμά μιας κοπελίτσας επτά ετών ανακοινώνει στη δασκάλα ότι ο μπαμπάς της, άρρωστος εδώ και μερικούς μήνες, πέθανε χθες. Ζητά μάλιστα και τη συμβουλή της: να πάρει τη μικρή στην κηδεία ή δεν είναι σωστό; Η δασκάλα αισθάνεται μεγάλη αμηχανία και ανεπάρκεια. Ζητά υποστήριξη από τους συναδέλφους και τη διεύθυνση αλλά νιώθει ότι κι εκείνοι είναι αμήχανοι.
“Δύσκολο” είναι το παιδί που δυσκολεύει τους ενηλίκους. Όταν αναλαμβάνουμε ευθύνη ανατροφής και φροντίδας, είτε γονείς είτε εκπαιδευτικοί, κάθε παιδί είναι εν δυνάμει “δύσκολο”. Κάθε παιδί, ανάλογα με το παρελθόν και το παρόν του, έχει ανάγκες που μπορεί να μας “δυσκολέψουν”.
-Τι μπορεί να κρύβει η συμπεριφορά ενός τέτοιου παιδιού, ποια προβλήματα και ποιες καταστάσεις;
Οι συμπεριφορές δεν κρύβουν - δηλώνουν την ύπαρξη κάποιου προβλήματος κάποιας δυσκολίας. Είναι ευθύνη των ενηλίκων να ασχοληθούν και να προσέξουν τι θα τους πει το παιδί, γιατί μόνο εκείνο ξέρει τι το απασχολεί. Για να τους μιλήσει το παιδί πρέπει να τους εμπιστεύεται. Για να τους εμπιστεύεται πρέπει να έχουν, ή να αποκτήσουν, ασφαλή σχέση εμπιστοσύνης μαζί του. Μόνο τότε είναι δυνατόν να αποκτήσουμε πρόσβαση στο πρόβλημα και τρόπο να βοηθήσουμε.
Δύο σύντομα σχόλια:
α) ο “δάσκαλος εμπιστοσύνης” δεν επιβάλλεται άνωθεν - επιλέγεται από το παιδί.
β) όλοι οι εκπαιδευτικοί είναι “εμπιστοσύνης”· αλλιώς δεν είναι εκπαιδευτικοί.
Δίχως επίγνωση των δύο αυτών όρων, κάθε αγαθή πρόθεση είναι θνησιγενής.
-Πώς αντιμετωπίζει ένας εκπαιδευτικός τον «δύσκολο» μαθητή και κυρίως, πώς πρέπει να τον αντιμετωπίζει;
Συνήθως με μεγάλη αμηχανία και απελπιστική μοναξιά. Οι εκπαιδευτικοί δεν μορφώνονται, ούτε υποστηρίζονται, για να μεγαλώσουν παιδιά· δεν είναι προετοιμασμένοι να ανταποκριθούν στις ανάγκες, όχι απλώς των “δύσκολων” παιδιών, αλλά και των “δυσκολεμένων”, όπως εκείνων, π.χ., που βρίσκονται σε πένθιμο θρήνο ή τυχαίνει να αρρωστήσουν από βαρειά αρρώστεια.
-Ποια είναι η ευθύνη των εκπαιδευτικών έναντι τέτοιων παιδιών;
Απόλυτη. Το σχολείο είναι τόπος ασφάλειας και φροντίδας για κάθε παιδί· ακόμα περισσότερο για το παιδί που συναντά δυσκολία στη ζωή του, οποιαδήποτε και είναι αυτή, από την κοινωνική και οικονομική δυσπραγία ώς την απειλή για τη ζωή του από ασθένεια. Η συμμετοχή δε “ειδικών”, όπως οι Ψυχολόγοι ή οι Κοινωνικοί Λειτουργοί, στη ζωή του σχολείου μόνο σε διεπιστημονική συνεργασία με τον Εκπαιδευτικό έχει αποτέλεσμα. Η δουλειά του σχολείου γίνεται μέσα σε μια τάξη, με μια ομάδα παιδιών και τη δασκάλα ή τον δάσκαλό τους, ας μην το ξεχνάμε.
-Υπάρχουν παρεμβάσεις και δράσεις που μπορεί να μειώσουν τις δυσκολίες ενός παιδιού; Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας και πόσο συνεργάζεται από την δική σας πείρα;
Βεβαίως και υπάρχουν, σε όλα τα επίπεδα. Μία είναι η προϋπόθεση: γονείς και εκπαιδευτικοί να αποδεχτούν ότι μεγαλώνουν τα παιδιά μαζί. Το έργο και των δύο είναι να συνεννοηθούν, να συνεργαστούν και να φροντίσουν το κάθε παιδί σύμφωνα με τις ατομικές του ανάγκες. Οι όροι αυτοί δεν πληρούνται στην Ελλάδα. Υπάρχει κενό ως προς τις παιδαγωγικές αξίες και αρχές της κοινωνίας, υπάρχει κενό ως προς τον σκοπό του ελληνικού σχολείου, υπάρχει κενό προετοιμασίας και υποστήριξης τόσο των γονέων όσο και των εκπαιδευτικών, υπάρχει κενό ως προς την Ελευθερία (εκείνη την “απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη…”) που θα έπρεπε να δίνει το μέτρο, ενώ εκείνος που κυριαρχεί είναι ο Φόβος, ακατάπαυστος, ανηλεής, πολιτικός και πανίσχυρος. Θα χρειαστεί να κατευνάσουμε το φόβο μας για να δούμε καθαρά ποιοι είμαστε και τι θέλουμε.
Tι θα λέγατε με αφορμή όσα έγιναν στον Βύρωνα; Για όσα έγιναν και για το πώς διαχειρίστηκε το θέμα το σχολείο;
Μπορούμε να μάθουμε κάτι από το περιστατικό στο Βύρωνα; Σκέπτομαι ότι το εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει κοινωνική εντολή να ασχοληθεί με την πρόληψη· ασχολείται πάντα με τους τραυματίες που πάτησαν τις νάρκες. Και πάντα η Διοίκηση υπόσχεται ναρκοσυλλογή και ασφάλεια. Για να γίνει πλήρης ναρκοσυλλογή, θα πρέπει όλοι να δεχτούμε ότι το σχολείο χρειάζεται να ασχοληθεί πρώτα με το παιδί κι έπειτα με τους βαθμούς του. Εάν η κοινωνία αποφασίσει να αλλάξει έτσι την παιδαγωγική της, θα χρειαστεί α) να προετοιμάσει τους εκπαιδευτικούς για την παιδαγωγική πλευρά της δουλειάς τους και να τους υποστηρίξει δια βίου ενεργητικά β) να προετοιμάσει τους μελλοντικούς γονείς από τον καιρό της εφηβείας τους για την παιδαγωγική της οικογένειας γ) να καταλάβει ότι ή κοινωνία ολόκληρη, όλοι μας, έχουμε ευθύνη για το πώς μεγαλώνουν τα παιδιά· όχι γνώμη – ευθύνη. Διακόσια χρόνια κλείνουμε, ας σωπάσουμε και ας σκεφτούμε.
Οι εκδόσεις Πορφύρα σε συνεργασία με το Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη διοργανώνουν το Σάββατο 22 Φεβρουαρίου συνάντηση με θέμα «Μέσα από τα μάτια των εφήβων». Θα μιλήσουν η κυρία Μαίρη Κόντη, Εικαστικός, επί πτυχίω εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, Καθηγήτρια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με θέμα «Η καλλιέργεια της αυτογνωσίας με την προσέγγιση της Εικαστικής Θεραπείας. Μια δοκιμή με μικρούς εφήβους μέσα στο σχολείο»και η κυρία Μπετίνα Ντάβου, Γνωστική Ψυχολόγος, Καθηγήτρια ΕΚΠΑ με θέμα «Συναισθηματικές πτυχές της μάθησης και η περιέχουσα λειτουργία του δασκάλου».
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στο Ίδρυμα Β&Μ Θεοχαράκη, Βασ. Σοφίας 9 & Μέρλιν 1, Αθήνα, τηλ..: 210 3611206.
