«Γιάννη Ρίτσος - μελετήματα» δια χειρός Δ. Μαρωνίτη

Το βιβλίο «Γιάννης Ρίτσος- μελετήματα», του Δημήτρη Μαρωνίτη, από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφόρησε στη σειρά «Γραφή και Ανάγνωση». Ένα βιβλιάριο- όπως το ονομάζει ο ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης- για τον μεγάλο ποιητή, που σχηματικά ονομάζουμε «ποιητή της Ρωμιοσύνης», παρακάμπτοντας το υπαρξιακό και τραγικό του έργο.

Μόλις 109 σελίδες το εγκόλπιο που περιλαμβάνει (δημοσιευμένα τα περισσότερα) κείμενα ανάλυσης τα οποία πραγματεύονται ζητήματα μεθόδου, σκηνοθεσίας, ιδεολογίας αλλά και επηρεασμού από τον Όμηρο: «Η τιμή του χρυσού και της πέτρας», «Προβλήματα ποιητικής οικονομίας», «Αφηγηματική υπόκριση», «Μικρά ομηρικά», «Πρόσωπο και προσωπεία: από τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή στον Φιλοκτήτη του Γιάννη Ρίτσου», «Τειρεσίας, η άσπρη γνώση», «Πολυκριτική για τον Γιάννη Ρίτσο» , «Ο ποιητής και η ποίηση». Στο επίμετρο η κριτική του Πάνου Θασίτη «Η μεγάλη δύναμη» και το σημείωμα της Χρύσας Προκοπάκη «Ελευθερία και αναγκαιότητα», καθώς και τα σημειώματα του Ρίτσου «Σχόλιο στις Μαρτυρίες» και «Ο τοίχος στον καθρέφτη και Θυρωρείο» - επεξηγήσεις στα αντίστοιχα έργα του.

Ο μελετητής ξεκινάει με την πλέον συνήθη παρατήρηση για την ποίηση του Ρίτσου- ακόμη και για τους θαυμαστές του- αυτή για την απέραντη έκταση της παραγωγής, η οποία συνιστά ένα ωκεανό γραφής που, για πολλούς, οδηγεί σε ένα είδος πληθωρισμού. Ο Δημήτρης Μαρωνίτης αναφέρει πως ο ποιητής φαίνεται να πιστεύει ότι ο πολιτικός ποιητής της εποχής μας όχι μόνο δεν επιτρέπεται να γίνεται ιδιοκτήτης του βίου του, αλλά δεν είναι ορθό και νόμιμο να αποδείχνεται μήτε ιδιοκτήτης της έκφρασής του. «Αυτός είναι, πιστεύω, ο βασικός λόγος που χρυσός και άργυρος στο βίο και στο έργο του γειτονεύουν με τις πέτρες και τον πηλό. Όλα πρέπει να προσφερθούν αμέσως και δίχως φειδώ- αστόχαστα, όπως ισχυρίζονται οι αρνητές του». Και παραθέτει ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του ποιήματος «Το χρέος των ποιητών»: «Πολλά ποιήματα είναι ποτάμια./ Άλλα είναι χαμολούλουδα σε βραδινό κάμπο./ Άλλα είναι σαν πέτρες που δεν χτίζουν τίποτα».

Το κείμενο αυτό γράφτηκες το 1981. Σημειώνουμε ότι το 1977, ο ίδιος ο ποιητής, στο έργο του «Το τερατώδες αριστούργημα» είχε σχολιάσει αυτή την επίκριση πλατειασμού ως εξής: «…και μ΄ακοντίζανε οι νωθροί τις κατηγορίες του κομπογιαννίτη και του πολυγράφου κι από κοντά τους σεγοντάριζαν γαυγίζοντας τα σκυλιά της Ασφάλειας, όμως εγώ χαμογελούσα κ΄ έκρυβα κάτω απ΄ το κρεβάτι μου τα εννιά μου χιλιάδες περιστέρια…».

Προχωρώντας στο γλωσσικό περιεχόμενο, θέλοντας να εξηγήσει ότι στην ποίηση του Ρίτσου «η τιμή της πέτρας αντιστέκεται στην τιμή του χρυσού», ανθολογεί λέξεις από την «ευτελή καθημερινότητα», που όμως πλουτίζουν το όλο ποιητικό σώμα- ειδικά στις συλλογές των πρώτων χρόνων: κλονισμένες σκάλες, τσαντίρια εξορίας, φτυάρια, κασμάδες, μπλούζες εργατών, τραγιάσκες, κατσαρίδες, μπαούλα της νύχτας, σανιδένια παραπήγματα, το αθλητικό φανελάκι του εκτελεσμένου, άπλυτες καραβάνες.

Και όμως, το λεξιλόγιό του εξελίσσεται. Αν μελετήσει κανείς το πεζόμορφο ποιητικό του που προαναφέραμε, «Το τερατώδες αριστούργημα», θα διαπιστώσει πόσο αναπάντεχα σύγχρονος είναι με λέξεις όπως: Πεντάγωνο, CIA, νάιλον, φάουλ, γουστάρει, σορολόπ, σάντουϊτς...

Εξετάζοντας τα ποιητικο-θεατρικά έργα με θέματα από τους αρχαιοελληνικούς μύθους, ο μελετητής τονίζει πως, σεβόμενος το πρωταρχικό θέμα, μυθοποιεί το δικό του κείμενο δίνοντας άλλες διαστάσεις, ανατρέποντας πολλές φορές την κλασική ροή της ιστορίας. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα είδος αναδημιουργίας πάνω στον «Ορέστη», στην «Επιστροφή της Ιφιγένειας» και στην «Ελένη» .

Μάλιστα, στο κείμενο για τις ομηρικές αναφορές του Ρίτσου, επικαλούμενος τη στατιστική εμβρίθεια της Αικατερίνης Μακρυνικόλα, αναφέρει ότι ο ποιητής έχει τουλάχιστον εβδομήντα πέντε «αρχαιόθεμα» ποιήματα, γεγονός που τον αναδεικνύει ως τον επιβλητικότερο «αρχαιόμυθο» ποιητή, ακόμη και σε σύγκριση προς τον Καβάφη και τον Σεφέρη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ομηρικά του πυκνώνουν στην περίοδο 1965- 1975 που συμπίπτει με εποχή λογοκρισίας και δικτατορίας. Η Ελένη, η διαβόητη βασίλισσα της Σπάρτης ,εμφανίζεται ονομαστικά σε εννέα ποιήματα, άλλοτε ως φευγαλέα σκιά, άλλοτε ως φθαρμένο πρόσωπο, άλλοτε ως σώμα στο χρόνο. Ο Ρίτσος δεν διστάζει να εξαφανίσει τον Πρίαμο, να υποτιμήσει την Αφροδίτη, να οδηγήσει την Ελένη σε μια ταλάντευση μεταξύ ερωτισμού και θανάτου στα όρια της αυτοκτονίας, κάνοντάς την να χλευάσει τον Πάρη, να αδιαφορήσει για τον Μενέλαο και να προσηλωθεί στους δύο αντίπαλους στρατούς που τους συνεπαίρνει η ομορφιά τους.

Ο καθηγητής – μελετητής, μεταφραστής της «Οδύσσειας» και με πλήθος μονογραφιών για τους Έλληνες κλασικούς ,στο παραπάνω σημείωμα του , χρονολογίας 2005, αποδίδει την καταφυγή του Ρίτσου στην αρχαιότητα όχι μόνο σε λόγους αποφυγής της λογοκρισίας, αλλά και σε λόγους απελευθέρωσης από την κομματική μονοσημία. Παρ΄ότι ο μεγάλος της ελληνικής ποίησης έμεινε προσκολημένος σε αυτή την… μονοσημία μέχρι το τέλος της ζωής του (1η Μαΐου 1909 – 11 Νοεμβρίου 1990 ).

Πηγή: ΑΠΕ - ΜΠΕ