Μιλτιάδης Νεκτάριος

Στις πραγματικά αναπτυγμένες χώρες του κόσμου η διαχείριση των φυσικών καταστροφών ανατίθεται σε εξειδικευμένο εθνικό φορέα, ο οποίος: (α) εκπονεί εκ των προτέρων (ex ante) λεπτομερές σχέδιο αντιμετώπισης των συνεπειών του φυσικού φαινομένου με στόχο τη μείωση της συχνότητας ή/και της έντασής του και (β) οργανώνει ασφαλιστικό μηχανισμό για την αποζημίωση των θυμάτων για υλικές ζημιές και ανθρώπινες απώλειες. Στην περίπτωση αυτή οι πολιτικοί δεν έχουν την ευχέρεια άντλησης πρόσκαιρων θετικών εντυπώσεων, αλλά η ευρύτερη κοινωνία συνειδητοποιεί την ύπαρξη ενός άρτια οργανωμένου κράτους.

Σειρά μελετών του Πανεπιστημίου Πειραιώς έχουν περιγράψει λεπτομερώς και τα δύο παραπάνω θέματα. Δηλαδή, τη θέσπιση, οργάνωση και λειτουργία ενός Οργανισμού Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών (ΟΔΙΦΚΑ), καθώς και την ασφάλιση των σχετικών κινδύνων από ένα σχήμα Σύμπραξης Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ).

Ο ΟΔΙΦΚΑ θα καλύπτει την ανάλυση και επιστημονική τεκμηρίωση για τους κινδύνους σεισμού, πλημμύρας, δασικών πυρκαγιών, κατολισθήσεων, διάβρωσης ακτών, τσουνάμι και καταιγίδων. Τα αντίστοιχα ερευνητικά κέντρα στα ελληνικά πανεπιστήμια έχουν αναπτύξει υψηλού επιπέδου τεχνογνωσία στην ανάλυση των καταστροφικών φαινομένων. Ομως η Πολιτεία δεν έχει αναπτύξει τις κατάλληλες διαδικασίες για την επιχειρησιακή αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων που να οδηγούν σε μια ενιαία, ακριβή και πρακτικά εφαρμόσιμη αντίληψη για το πώς αναπτύσσεται, εξελίσσεται και, κυρίως, πότε και με ποια ένταση ένας κίνδυνος θα μετατραπεί σε καταστροφή. Η σύγχυση που πολλές φορές δημιουργείται επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα με τραγικές συνέπειες, όπως συνέβη με την πυρκαγιά στο Μάτι.

Ο ΟΔΙΦΚΑ μπορεί να δημιουργηθεί με την κατάλληλη επέκταση των αντικειμένων του υφιστάμενου Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ), ο οποίος πρέπει να ενισχυθεί με ολιγάριθμο εξειδικευμένο προσωπικό για να καλύπτει, πέραν των σεισμών, τις πλημμύρες, τις δασικές πυρκαγιές, καθώς και τις υπόλοιπες μορφές φυσικών καταστροφών.

Μια επιτυχημένη, αλλά και αποτελεσματική θεσμική επιστημονική δομή λειτουργεί εδώ και χρόνια στον ΟΑΣΠ: η θεσμοθετημένη Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικότητας και Σεισμικής Επικινδυνότητας, η οποία έχει την ευθύνη της επιστημονικής πληροφόρησης προς την Πολιτεία, σε μια αναμενόμενη ή εξελισσόμενη σεισμική δραστηριότητα, όντας ουσιαστικά σε μια συνεχή συνεδρίαση.

Ανάλογες επιστημονικές επιτροπές θα μπορούσαν να θεσμοθετηθούν και για τους υπόλοιπους κινδύνους που μπορούν να προκαλέσουν καταστροφές στη χώρα, με εκπροσώπηση όλων των σχετικών επιστημονικών φορέων με όσο το δυνατόν ενιαίες προσεγγίσεις, οι οποίες θα καταλήγουν σε προτάσεις σαφείς και συγκεκριμένες προς τους επιχειρησιακούς φορείς έτσι ώστε αυτοί να επιχειρούν στοχευμένα. Στη δομή αυτή θα μπορούσε να ενταχθεί και η διαχείριση του κορωνοϊού. Με την προτεινόμενη ρύθμιση, ο ΟΔΙΦΚΑ θα μπορούσε να εξελιχθεί στον μόνιμο επιστημονικό μηχανισμό της υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας της χώρας.

Το δεύτερο σκέλος της πρότασης του Πανεπιστημίου Πειραιώς αφορούσε στις ζημιές σε κατοικίες από σεισμούς, πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές. Προτείνεται να συσταθεί στον ΟΔΙΦΚΑ το Ασφαλιστικό Κεφάλαιο Φυσικών Καταστροφών (ΑΚΦΚ), το οποίο θα αναλαμβάνει την αποζημίωση για κατοικίες που υφίστανται ζημιές από σεισμούς, πλημμύρες και πυρκαγιές δασών, για ασφαλισμένο κεφάλαιο μέχρι του ποσού των 100.000 ευρώ. Πέραν του ποσού αυτού, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ασφαλίζονται σε ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, εφόσον το επιθυμούν.

Το ΑΚΦΚ θα λειτουργεί με βάση το μοντέλο των εθνικών οργανισμών ασφάλισης φυσικών καταστροφών της Τουρκίας και της Ρουμανίας. Πρόκειται για το ίδιο μοντέλο που είχε προταθεί για την Ελλάδα το 1998 από το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, αλλά δυστυχώς δεν νομοθετήθηκε, ενώ ο σεισμός της Πάρνηθας που έγινε το 1999 προκάλεσε ζημιές 4,5 δισ. ευρώ (τη μεγαλύτερη ζημιά από σεισμούς στην Ευρώπη στην τελευταία 20ετία). Η Τουρκία, που θέσπισε τον ασφαλιστικό φορέα για τις φυσικές καταστροφές το 2000, διαθέτει σήμερα ασφαλιστικό κεφάλαιο περίπου 8 δισ. δολαρίων.

Το ΑΚΦΚ θα μπορεί να εκχωρεί (αντασφαλιστικά) κινδύνους σε εγχώριες ασφαλιστικές εταιρείες ή σε διεθνείς αντασφαλιστές. Επίσης, θα μπορεί να εκδίδει Ομόλογα Φυσικών Καταστροφών (Catastrophe Bonds), ιδιαίτερα για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας, όταν τα αποθεματικά δεν θα επαρκούν για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων πολύ υψηλών ζημιών.

Για την ελαχιστοποίηση του λειτουργικού κόστους του Ασφαλιστικού Κεφαλαίου, προτείνεται η ανάθεση της τρέχουσας διαχείρισης του ΑΚΦΚ σε ελληνική ασφαλιστική εταιρεία για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μετά από σχετικό διαγωνισμό.

Με τον τρόπο αυτό, εάν οι ζημιές σε μια περιοχή είναι σχετικά περιορισμένες, θα πληρώνονται από τους πόρους του εθνικού ασφαλιστικού φορέα. Εάν όμως οι ζημιές είναι πολύ μεγάλες (όπως με τον σεισμό της Πάρνηθας το 1999), τότε οι αποζημιώσεις θα πληρώνονται από τους διεθνείς αντασφαλιστικούς οργανισμούς και τις κεφαλαιαγορές. Το τελευταίο στοιχείο πιθανόν να αποτελεί σημείο συναίνεσης της (αριστερής) αντιπολίτευσης σε ενδεχόμενη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης.