Χαράλαμπος Ανθόπουλος

Η ρητή διατύπωση του άρθρου 47, καθώς και το συγκεκριμένο περιεχόμενο του όρκου του άρθρου 43 παρ. 2 Συντ., στο οποίο γινόταν αναφορά στο καθήκον του αρχηγού του κράτους να προστατεύει την επικρατούσα θρησκεία, δεν άφηναν περιθώρια ανόδου στον ελληνικό θρόνο ούτε ετερόδοξων χριστιανών, έστω κι αν το δόγμα της Αγίας Τριάδας γίνεται δεκτό και από άλλες χριστιανικές εκκλησίες, πέρα από την ορθόδοξη. Σημειωτέον ότι ο νέος βασιλιάς έδινε τον νενομισμένο όρκο ενώπιον της Βουλής, επί τη παρουσία και της Ιεράς Συνόδου.

Υπό το ισχύον Σύνταγμα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν απαιτείται να πρεσβεύει συγκεκριμένη θρησκεία, δηλαδή μπορεί να είναι χριστιανός ορθόδοξος ή ετερόδοξος, αλλόθρησκος ή άθεος (βλ. άρθρο 31 Συντ.). Παρ’ όλα αυτά, ο τύπος του όρκου που καλείται να δώσει, προτού αναλάβει την άσκηση των καθηκόντων του, δεν διαφέρει από εκείνον που προέβλεπε το άρθρο 43 παρ. 2 του Συντάγματος του 1952, χωρίς αναφορά όμως στην προστασία της επικρατούσας θρησκείας: «Ορκίζομαι στο όνομα της Αγίας και Ομοούσιας και Αδιαίρετης Τριάδας να φυλάσσω το Σύνταγμα και τους νόμους, να μεριμνώ για την πιστή τους τήρηση, να υπερασπίζω την εθνική ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Χώρας, να προστατεύω τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Ελλήνων και να υπηρετώ το γενικό συμφέρον και την πρόοδο του Ελληνικού Λαού» (άρθρο 33 παρ. 2 Συντ.).

Το κρίσιμο στην προκειμένη περίπτωση, όμως, είναι το άρθρο 31 του Συντάγματος. Από τη στιγμή που το άρθρο αυτό δεν προβλέπει ως συνταγματικώς αναγκαίο προσόν του Προέδρου της Δημοκρατίας την ιδιότητα του πιστού της επικρατούσας θρησκείας, εφαρμόζεται πλέον σε όλη του την έκταση το άρθρο 13 παρ. 1 εδ. β΄ Συντ., που αποσυνδέει την απόλαυση των πολιτικών δικαιωμάτων από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός. Αλλωστε, η υποχρέωση δόσης όρκου στηρίζεται στο αμάχητο τεκμήριο της ανταπόκρισης μεταξύ της πανηγυρικής δήλωσης και της βούλησης του ορκιζομένου.

Αν είναι γνωστή εκ των προτέρων η μη ειλικρίνεια της δήλωσης, ο όρκος είναι ανώφελος, ένας τύπος χωρίς ηθική αξία. Γι’ αυτό δεν θα είχε νόημα να υποχρεωθεί ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος, αν είναι ετερόδοξος, αλλόθρησκος ή άθεος, να δώσει θρησκευτικό όρκο ορθόδοξου τύπου εναντίον της συνείδησής του, αφού στην περίπτωση αυτή δεν θα λειτουργούσε η ηθική πίεση που ασκεί η δόση του όρκου στον ορκιζόμενο όσον αφορά στην ευσυνείδητη εκπλήρωση των συνταγματικών του καθηκόντων. Ετσι, κατά την ορθότερη γνώμη και τη μόνη συμβατή με την ελευθερία της συνείδησης (όχι μόνο της θρησκευτικής)(βλ. Χ. Ανθόπουλου, «Το συνταγματικό δικαίωμα στην ελευθερία της συνείδησης», 1992), το άρθρο 33 παρ. 2 Συντ.

περιλαμβάνει έναν μη γραπτό συνταγματικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο επιτρέπεται ο θρησκευτικός όρκος των ετερόδοξων ή αλλόθρησκων σύμφωνα με τον τύπο του δόγματός τους ή της θρησκείας τους, αλλά και ο λαϊκός όρκος (διαβεβαίωση) των άθεων, χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο. (βλ. την αναλυτική τεκμηρίωση του Ευ. Βενιζέλου στο βιβλίο του «Οι σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας», 2000, σελ. 141-143). Ο κανόνας αυτός ισχύει σε όλη του την έκταση και για τον κοινοβουλευτικό όρκο κατά την κρατούσα ερμηνεία του άρθρου 59 παρ. 1 Συντ. και θεσπίζεται ρητά για τον όρκο του πρωθυπουργού και των υπουργών (βλ. άρθρο 10 παρ. 2, 3 και 4 του ν. 4622/2019).