Τζον Λε Καρρέ: O κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο δεν είναι πια εδώ

Κατάσκοπος από τα πανεπιστημιακά χρόνια στην Οξφόρδη, ταγμένος πατριώτης αλλά και κήνσορας του σύγχρονου πλούτου και του τρόπου ζωής, αμφισβητίας από τα νιάτα του και σπάνια ευφυία, ακαταπόνητος ταξιδιώτης όλων των δυνατών μέσων, μέλος της MI5 και κατόπιν της MI6, συγγραφέας κατασκοπευτικών βιβλίων- όποια ιδιότητα και να βρεις δεν φτάνει για να περιγράψει τον σπουδαίο Τζον Λε Καρρέ. Συνώνυμος με την ιστορία ενός ολόκληρου αιώνα και ειδικά με την εποχή του Ψυχρού Πολέμου ο βρετανός πρώην κατάσκοπος και συγγραφέας έφυγε λίγο πριν τα 90 του χρόνια από τη ζωή έχοντας προλάβει να χωρέσει στις αμέτρητες σελίδες των βιβλίων του τα αδιανόητα περιστατικά της ζωής του.

Λίγοι, άλλωστε κατάφεραν να ζήσουν όλα όσα ο ίδιος πρόλαβε απλώς να αφουγκραστεί αφού δεν σταμάτησε ακόμα και όταν αναγκάστηκε να αποσυρθεί από την ενεργό κατασκοπευτική δράση, να βρίσκεται στην καρδιά της Ιστορίας: φρόντισε μάλιστα να γνωρίσει από κοντά όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα που του έκαναν εντύπωση και κινητοποίησαν τη σκέψη του. Και παρότι όλοι θεωρούν τον Λε Καρρέ ως το κατεξοχήν ταγμένο Βρετανό πατριώτη, γαλουχημένο με τις αξίες και τα αγαθά της παλιάς βρετανικής αυτοκρατορίας, ήταν αυτός-όπως εξομολογείται και στην αυτοβιογραφία του “Η σήραγγα του περιστεριού” (από εκδόσεις Bell) που έσπευσε να γνωρίσει από κοντά τον Αραφάτ, όταν όλοι τον αποκαλούσαν τρομοκράτη, και να βάλει το χέρι του στη θέση της καρδιάς του νιώθοντας ότι εκείνη τη στιγμή αγγίζει τις καρδιές όλου του παλαιστινιακού λαού.

Όσο, παράδοξο όμως και αν ακούγεται ο ίδιος αυτομόλησε νωρίς από το λεγόμενο «Σέρκους», όπως αποκαλεί το κέντρο των βρετανικών υπηρεσιών στα βιβλία του. Το θρυλικό βιβλίο του «Ο Κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» -το οποίο έγινε ταινία το 1965 με πρωταγωνιστές τους Ρίτσαρντ Μπέρτον και Κλαίρ Μπλουμ -ουσιαστικά αποκάλυψε τον ρόλο του στις υπηρεσίες. Ο διπλός πράκτορας Κιμ Φίλμπι ταίριαζε απόλυτα ως προς τα χαρακτηριστικά με τον «τυφλοπόντικα» -όπως αποκαλούν τους διπλούς πράκτορες στην κατασκοπευτική αργκό- που αναζητούσαν οι Ρώσοι για χρόνια και τον βρήκαν στο μυθοπλαστικό ήρωα του ΛεΚαρρέ.




Η αποκάλυψη έγινε από τον πιο ικανό κατάσκοπο της KGB, επικεφαλής επί σειρά ετών και άνθρωπο που δρούσε κατεξοχήν στη Βρετανία, Μικαέλ Λιουμπίμοφ ο οποίος κατάλαβε ότι ο Λε Καρρέ ταυτιζόταν ουσιαστικά με τον ήρωα του και ήταν αυτός που όλοι αναζητούσαν. Αλλά έτσι μπλέκονταν τα πάντα στη ζωή και τα βιβλία του Λε Καρρέ αφού όλα τα αληθινά περιστατικά συνυπήρχαν με τη μυθοπλασία. Όταν έγραψε την αυτοβιογραφία του όλοι συνειδητοποίησαν ότι όλα σχεδόν βιβλία του προφανώς εμπνέονταν, αν δεν είχαν ως βάση, γεγονότα που είχε ζήσει ο ίδιος από πρώτο χέρι και κατέγραφε σχολαστικά σε δερμάτινα σημειωματάρια στα ατελείωτα ταξίδια του από τη Βρετανία στο Βερολίνο και τη Μόσχα.

Η διπλή του κατασκοπευτική ιδιότητα είχε μάλιστα ξεκινήσει από πολύ μικρή ηλικία -αν όχι από τα χρόνια που στο πανεπιστήμιο, όταν είχε καταφέρει να εισχωρήσει σε παράνομες κομμουνιστικές ομάδες για να μάθει τον τρόπο σκέψης τους γράφοντας μάλιστα και κείμενα στις εφημερίδες! Επίσης από την εφηβική ηλικία έμαθε να κρύβεται και να προσποιείται καθώς αναγκαζόταν να λέει διαρκώς ψέμματα για να επιβιώσει στο ίδιο σπίτι με έναν βάρβαρο πατέρα. Αλλά και εκεί δεν επέτρεψε ο ίδιος η σκληρή αυτή περίσταση να μείνει ανεκμετάλλευτη: το γεγονός ότι η χαρτοπαιχτική δεινότητα του πατρός τον εξίσωνε με δεινό απατεώνα σήμαινε ότι ο γιος όφειλε να μάθει την υψηλή τεχνική της εξαπάτησης από πρώτο χέρι.

Όπως έλεγε και ο ίδιος ο Λε Καρρέ στην αυτοβιογραφία του «Η σήραγγα του περιστεριού» από εκδόσεις Bell: «Στη μυστικότητα δεν με μύησε η κατασκοπεία. Οι υπεκφυγές και οι απάτες ήταν τ απαραίτητα όπλα της παιδικής μου ηλικίας. Στην εφηβεία είμαστε όλοι κατάσκοποι κατά κάποιον τρόπο, αλλά εγώ ήμουν βετεράνος". Ή σε άλλο σημείο: "Βλέπετε, είμαι ψεύτης. Γεννήθηκα για να λέω ψέματα, μεγάλωσα με τα ψέματα και εκπαιδεύτηκα στα ψέματα από μια βιομηχανία που ζει από τα ψέματα, στα οποία εξασκήθηκα ως μυθιστοριογράφος. Ως δημιουργός μυθοπλασιών, επινοώ εκδοχές του εαυτού μου, ποτέ τον πραγματικό μου εαυτό, αν υπάρχει».

Και όμως υπήρχε και λεγόταν Ντέιβιντ Τζον Μουρ Κόρνουελ, γιος ενός βάναυσου πατέρα που κατέληξε τελικά στη φυλακή και μιας μητέρας που είχε εγκαταλείψει νωρίς την οικογενειακή εστία με άλλον άνδρα. Τη μητέρα του, τη γνώρισε πολύ αργότερα σε μια επίσης μυθιστορηματική συνάντηση σε ένα σταθμό τρένου σαν αυτές που κρύβονται στις περισσότερες καλογραμμένες και συναρπαστικές σελίδες του. Όσο, όμως, και αν πρόλαβε τις ένδοξες μέρες των κατασκόπων σε μια περίοδο που δεν υπήρχαν εξελιγμένες μέθοδοι και όλα βασίζονταν στην ευρηματικότητα και την ανθρώπινη ευφυία, ο ίδιος αρνιόταν το πρότυπο του άτρωτου Τζειμσποντικού ήρωα που του άρεσαν οι περιπέτειες και οι χλιδή.

Για τον Λε Καρρέ οι πράκτορες όφειλαν πρωτίστως να είναι ταγμένοι στην πατρίδα περιμένοντας στωικά και υπομονετικά την ευκαιρία που θα τους έφερνε κοντά στο πεδίο του εχθρού. Δεν έπρεπε, μάλιστα, να παρασύρονται από τις αδυναμίες που θα αποκάλυπταν τα τρωτά σημεία της αποστολής τους-έστω και αν τον ίδιο τον πρόδωσε η 'αδυναμία' του στη συγγραφή. Διπλή ζωή, ωστόσο, δεν ζούσε μόνο στην 'επαγγελματική' του σταδιοδρομία στην MI5 και την MI6 αλλά και στην προσωπική του ζωή: διατηρώντας για καιρό διπλή σχέση με τη γυναίκα του στενού του φίλου και συγγραφέα Τζέιμς, τελικά αναγκάστηκε να τη χωρίσει υπό το βάρος των πιθανών αποκαλύψεων για να προχωρήσει σε παράνομο, επίσης δεσμό, με την επιμελήτρια των βιβλίων του Βάλερι Γιούστας. Τελικά θα την παντρευτεί το 1972 αφού πάρει διαζύγιο με την Άλισον Σαρπ με την οποία θα αποκτήσουν μαζί τρεις γιους.





Οι καθοριστικές μέρες στη Κρήτη και στο εξοχικό στην Κορνουάλη

Ωστόσο τα τελευταία χρόνια προτού χωρίσει και αμέσως μόλις θα αποσπαστεί από την υπηρεσία, θα πάρει την οικογένεια του και θα αποσυρθούν στην Κρήτη -ο παντοτινός του έρωτας με το νησί και την Ελλάδα ξεκινάει από εκεί. Εκεί θα γράψει το βιβλίο «Μια μικρή πόλη στη Γερμανία» όπου ο πάντοτε πολιτικοποιημένος Σμάιλι επικροτεί την ένταξη της Βρετανίας στην Ευρωπαική Οικονομική Κοινότητα -παρέμενε διαπρύσιος εχθρός του Brexit μέχρι τέλος- και βλέπει από τότε με καχυποψία τα λαικίστικα ακροδεξιά κινήματα που απειλούν όχι μόνο τη Γερμανία αλλά και ολόκληρη την ευρωπαική ήπειρο. Η κριτική του για τον τρόπο λειτουργίας των κεντρικών υπηρεσιών στη Βρετανία συνοδευόταν πάντοτε από τα καυτά του βέλη προς τους πολιτικούς που την κατηύθηναν και τη διαμόρφωναν. Ήταν γνωστό, άλλωστε, ότι δεν είχε φοβηθεί να εκφράσει τις αντιρρήσεις του για την σαρωτική οικονομική πολιτικών των ιδιωτικοποιήσεων προς τη Μάργκαρετ Θάτσερ και παρότι παρέμενε ανένδοτος αντι-κομμουνιστής σεβόταν την πίστη που είχαν οι αντίπαλοί του στη δική τους ιδεολογία.

Όλα αυτά περιγράφονται αναλυτικά στα βιβλία του από το πρώτο κιόλας που έγραψε το 1961 -την «Πρόσκληση για τους νεκρούς» όπου περιγράφει τη δράση Γερμανών πρακτόρων στην Αγγλία οι οποίοι τελικά εντοπίζονται και συλλαμβάνονται για να ακολουθήσει η «Δολοφονία ποιότητας» (1962) και φυσικά το τρίτο και καλύτερο, το βιβλίο που τον έκανε διάσημο σε όλο τον κόσμο αλλά αποκάλυψε και τη δράση του ως διπλού πράκτορα τον «Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο». Εννοείται ότι τα βιβλία τα έγραφε με ψευδώνυμο -το Τζον Λε Καρρέ, μια μετάφραση του Ιωάννη του τετράγωνου, αν το αποδώσουμε αυτολεξεί από τα γαλλικά.

Σε όλα τα βιβλία όμως ο πραγματικός του εαυτός μπερδευόταν ιδανικά με αυτόν του διπλού πράκτορα και ενίοτε και με άλλα πρόσωπα με τα οποία ταυτιζόταν. Όπως γράφει χαρακτηριστικά σε ένα απόσπασμα στην αυτοβιογραφία του: «Όταν βρέθηκα κουλουριασμένος σ’ ένα χαράκωμα πλάι στον ποταμό Μεκόνγκ και, για πρώτη φορά στη ζωή μου, άκουσα σφαίρες να σκάνε στη λάμψη της όχθης από πάνω μου, δεν ήταν το δικό μου χέρι αυτό που αποτύπωνε την αγανάκτησή μου σ’ ένα λερό   σημειωματάριο, μα το χέρι του θαρραλέου φανταστικού μου ήρωα, του ρεπόρτερ πρώτης γραμμής Τζέρι Γουέστερμπι, που το να τον πυροβολούν ήταν μέρος της καθημερινής του ρουτίνας. Παλιότερα νόμιζα ότι αυτό συνέβαινε μόνο σε εμένα, ώσπου γνώρισα έναν διάσημο πολεμικό φωτογράφο, που μου εξομολογήθηκε ότι μόνο όταν κοιτούσε μέσα από το φακό της φωτογραφικής του μηχανής ξεχνούσε τον τρόμο του. Εγώ τον τρόμο δεν τον ξεχνούσα ποτέ. Όμως ξέρω τι εννοούσε»

Επιστρέφοντας από την Κρήτη, ώριμος πια και έχοντας καταγράψει σε μια σειρά από βιβλία τις κατασκοπευτικο-συναισθηματικές του περιπέτειες, ξεκινάει τη σειρά βιβλίων με ήρωα τον Σμάιλι, τα καλύτερα ίσως βιβλία του με ήρωα έναν αντιδημοφιλή κατάσκοπο που μοιάζει να είναι το απόλυτο alter ego του: δηκτικά ευφυής, αντιδημοφιλής, ιδεολόγος και πολύγλωσσος, ένα κράμα old school και κυνικού προφήτη. Κοντός, παχύσαρκος και διοπτροφόρος ο Σμάιλι είναι εσκεμμένα το αντίθετο του γοητευτικού Τζέιμς Μποντ, γεμάτος από ανασφάλειες και αμφιβολίες και αυτός που ζηλεύει τη γυναίκα του και δεν εμπιστεύεται απολύτως κανέναν μέσα στην υπηρεσία. Η σειρά από βιβλία του για τον Σμάιλι που ξεκινούν με το «Ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» (από τις εκδόσεις Καστανιώτη το είδαμε και σε πετυχημένη κινηματογραφική μεταφορά με εκπληκτική ερμηνεία από τον Γκάρι Όλντμαν) συνεχίζονται με τον «Εντιμότατο μαθητή» και το «Οι άνθρωποι του Σμάιλι».



Αν θέλει, όμως, κανείς να εκτιμήσει τι ακριβώς κράτησε ο κατάσκοπος και άνθρωπος Λε Καρρέ από τις ατελείωτες περιπέτειες του, αρκεί να διαβάσει, εκτός από την αυτοβιογραφική «Σήραγγα του περιστεριού» το προτελευταίο του βιβλίο «Η κληρονομιά των Κατασκόπων» (και τα δυο από εκδόσεις Bell) όπου ουσιαστικά, μέσα από τον Πίτερ Γκουίλαμ ο οποίος έχει αποτραβηχθεί σε ένα χωριό της Βρετάνης, ο Λε Καρρέ περιγράφει τον εαυτό του καθώς και ο ίδιος αποτραβηγμένος στην Κορνουάλη αναπολούσε τις παλιές μέρες. Αντίστοιχα μέσα από την κριτική του για αυτά τα αντιπαθητικά υπερσύγχρονα γραφεία της MI6, στα οποία καταφθάνει ο ήρωας του ο οποίος μάλιστα πέφτει σχεδόν θύμα γυναικείας αποπλάνησης σε ελληνική ταβέρνα, ο ίδιος εξέφραζε τη βαθιά του απέχθεια το σύγχρονο απρόσωπο κόσμο της κατασκοπείας η οποία βασιζόταν στην τεχνολογία, στα ποταπά κίνητρα των πρακτόρων και στην ροπή τους στη λαγνεία και το χρήμα.

Μέσα, επίσης, από την αφήγηση της ιστορίας του παλιού του ήρωα Άλεκ Λίμας, που είχαμε δει στον «Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο» ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να έρθει, για μια ακόμα φορά, σε επαφή με τον γοητευτικό κόσμο του Βερολίνου του Ψυχρού Πολέμου-της κατεξοχήν πόλης των κατασκόπων με τις αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους Δυτικούς και στους Ανατολικογερμανούς, σε υγρά και παγωμένα περιβάλλοντα με παλιές φωτογραφικές Zenit, αυτοκίνητα Τράμπαντ, μαλτ ουίσκι για τους Δυτικούς, βότκα για τους Ανατολικούς και αμέτρητα απωθημένα.



Αλλά όσο φαύλοι και αν ήταν τότε οι ήρωες του, κινούνταν από τα υψηλά ιδανικά του ενός σκοπού και από τη βαθιά αγάπη τους για την πατρίδα. Αυτή είναι που υπηρετούσε και ο ίδιος με κάθε τρόπο γράφοντας αμέτρητα παρεμβατικά κείμενα κατά του Brexit που τον πλήγωνε βαθιά κόντρα στους δημαγωγούς πολιτικούς που το μόνο που δεν νοιάζονταν ποτέ για το κοινό καλό. Εκτός από τις άπειρες διακρίσεις που έτυχε ο Λε Καρρέ στη ζωή του, στις αρχές αυτού του χρόνου είδε να του αποδίδεται και το Βραβείο Πάλμε για την «στρατευμένη του γνώμη που πάντοτε εμφορούταν από ανθρωπιστικά ιδανικά και είχε πάντα ως επίκεντρο την ελευθερία του ατόμου και τα πιο ουσιαστικά ζητήματα της ανθρωπότητας» όπως έγραφε χαρακτηριστικά το σκεπτικό του βραβείου.



Όσο για τη ζωή του, σε ερώτηση δημοσιογράφου για το πως θα την περιέγραφε εκ των υστέρων, απάντησε: «Εξαιρετική ενδιαφέρουσα. Αν και μερικές φορές φοβάμαι ότι ήμουν εγώ που της προκαλούσα βαρεμάρα. Ωστόσο βλέποντας την εκ των υστέρων, ήταν μια συναρπαστική ζωή με μεγάλη ποικιλία και εξαιρετικές διακυμάνσεις». Βαθιά ειλικρινής ακόμα και όταν ψεύδονταν ο Λε Καρρέ ήταν πρωτίστως ένας πραγματικός τζέντλεμαν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του και με αμέτρητη δοτικότητα για όλο τον κόσμο μέχρι τέλους. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά, κάποια στιγμή, ο Σμάιλι στον Γκουίλαμ «Δεν ήμασταν άσπλαχνοι Πίτερ. Ποτέ δεν ήμασταν άσπλαχνοι. Είχαμε μέσα μας τη μεγαλύτερη συμπόνια. Ενδεχομένως την προσφέραμε άστοχα. Και σίγουρα πήγε χαμένη. Το ξέρουμε τώρα πια. Αλλά τότε δεν το ξέραμε».


Δείτε το τρέιλερ της ταινίας: Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο





Ειδήσεις σήμερα: 

Γεωργιάδης για δοκιμή παπουτσιών στον δρόμο: Μην παραβιάζετε τα μέτρα, θα σταματήσουμε το Click away

Τα μεσάνυχτα της Κυριακής το Oruc Reis απέπλευσε από το λιμάνι της Αττάλειας

Ελληνική «dream-team» στη βιοφαρμακευτική στήνει το Μαξίμου