Οι άγνωστοι ήρωες του Μεσολογγίου και ο αντίκτυπος της πτώσης του στη διεθνή κοινή γνώμη και λογοτεχνία

Σε μία από τις πλέον ηρωικές στιγμές της νεότερης ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας στην Έξοδο του Μεσολογγίου και στην πτώση της ιερής πόλης, αναφερθήκαμε σε άρθρο μας το περασμένο Σάββατο 11/4/2020.

Φυσικά ήταν αδύνατο να αναφερθούμε με περισσότερες λεπτομέρειες στο σπουδαίο αυτό γεγονός και υποσχεθήκαμε ότι θα επανέλθουμε με ένα ακόμη άρθρο, στο οποίο θα αναφερθούμε κυρίως στον αντίκτυπο που είχε η πτώση του Μεσολογγίου στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και πόσο αυτή επηρέασε τους λογοτέχνες, τους ζωγράφους και άλλους καλλιτέχνες. Ας ξεκινήσουμε όμως με μερικά επιπλέον στοιχεία για την πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου. Κάποια από αυτά όπως η παρουσία της Ουγγαρέζας Μαρίας Μπάροτι στο Μεσολόγγι, όπου πολέμησε ηρωικά μαζί με μία φίλη της και τελικά έπεσαν στα χέρια των εχθρών, είναι παντελώς άγνωστα μέχρι σήμερα.

Οι νεκροί της Εξόδου

Όπως αναφέραμε στο άρθρο της περασμένης εβδομάδας από τους 3.000 πολεμιστές που πήραν μέρος στην Έξοδο του Μεσολογγίου, τουλάχιστον 1.700 σκοτώθηκαν. Ο Αρτέμιος Μίχος ανεβάζει τον αριθμό τους σε 1.800 ,συμπεριλαμβάνοντας και αυτούς που επέστρεψαν στην πόλη και βρήκαν τραγικό θάνατο εκεί. Ο Νικόλαος Κασομούλης αναφέρει ότι εκτός της πόλης σκοτώθηκαν 645 στον κάμπο και 500 στην ενέδρα των Αλβανών του Μουστάμπεη Καφλέζη, συνολικά δηλαδή 1.145. Αν και η απώλεια κάθε ανθρώπου είναι τραγικό γεγονός, καθώς δεν μπορούμε να γράψουμε τα ονόματα όλων των πεσόντων, θα αναφέρουμε τους σημαντικότερους αγωνιστές που έχασαν τη ζωή τους κατά την Έξοδο: ο καπετάνιος Ν. Στουρνάρης, ο αρχηγός των Μεσολογγιτών Θανάσης Ραζηκότσικας, αντίθετα ο αδερφός του Γιάννης επέζησε και πολέμησε στη συνέχεια με τον Καραϊσκάκη, ο Ανδρέας Γριβογιώργος, ο Λάμπρος Φωτούσης, ο Κ. Σαδήμας, ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ, ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος, ο Χιώτης μηχανικός Ιωάννης Κοκκίνης που είχε έρθει από την Ιταλία και κάτω από τις οδηγίες του έγιναν τα οχυρωματικά έργα, ο εκδότης των ‘’Ελληνικών Χρονικών’’ Ι. Μάγερ μαζί με την Ελληνίδα σύζυγό του Αλτάνη και τα δύο τους παιδιά ενώ η υπηρέτριά τους Σάνα ντυμένη αντρικά κατόρθωσε να σωθεί, ο τοπογράφος Δ. Μεσθενεύς κ.α.

Σκοτώθηκαν όμως και πολλοί φιλέλληνες: ο Γερμανός Συνταγματάρχης Ντελόνεϊ, ο Πολωνός Συνταγματάρχης Τζαρτζάφσκι, ο Ταγματάρχης Ντίτμαρ, οι Λοχαγοί Λούμπτοβ και Στιτσελβέργερ, οι Υπολοχαγοί Κλέμπερ και Ρόσνερ, ο βαρόνος Λάτερβαχ, ο Μεβιέ, ο Σιεφάου, ο Ούγγρος Καρλ και άλλοι « των οποίων τα ονόματα η ευγνωμονούσα Ελλάς ευλογεί εις τον αιώνα. (Νικόλαος Σπηλιάδης ‘’Απομνημονεύματα’’).

Ο λαγουμιτζήδες Π. Σωτηρόπουλος και Κ.Χορμοβίτης και η Ουγγαρέζα αγωνίστρια Μαρία Μπάρανι

Μελετώντας τα γεγονότα της Εξόδου του Μεσολογγίου ο καθένας μπορεί να βρει κάτι ξεχωριστό. Προτιμήσαμε να αναφερθούμε σε δύο άγνωστους στους πολλούς ήρωες του 1821 με τεράστια προσφορά στον Αγώνα και παρουσία στο Μεσολόγγι. Πρόκειται για τον Παναγιώτη Σωτηρόπουλο, γνωστό και ως Κραβαρίτη η καταγωγή του οποίου ήταν από τα Κράβαρα, την ορεινή Ναυπακτία δηλαδή και τον Βορειοηπειρώτη Κωνσταντίνο Χορμοβίτη.

Δεν υπάρχουν στοιχεία για τη δράση του Σωτηρόπουλου στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, διαδραμάτισε όμως σημαντικό ρόλο στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Την άνοιξη του 1825 βρισκόταν στην Πελοπόννησο, ωστόσο κρίθηκε σκοπιμότερο να μεταβεί στο Μεσολόγγι «όπου ήταν πλέον μεγαλυτέρα ανάγκη της πατρίδος». Οι επικεφαλής της άμυνας του Μεσολογγίου τον θεωρούσαν «έμπειρον και καλόν πολεμικόν». Ο Σωτηρόπουλος ήταν ειδικός στην κατασκευή λαγουμιών (υπονόμων). Στην πολιορκημένη πόλη χάρη στα λαγούμια του, οι υπερασπιστές της κατόρθωσαν να ανατινάξουν τα εχθρικά προχώματα και να σκοτώσουν πολλούς Τουρκαλβανούς και Αιγύπτιους. Ως επικεφαλής 150 ανδρών ανέλαβε την υπεράσπιση της Κλείσοβας και σ’ αυτόν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η θριαμβευτική νίκη των Ελλήνων. Κατάφερε να βγει αλώβητος από το Μεσολόγγι και συνέχισε να πολεμά στην Ανατολική Στερεά. Πήρε μάλιστα μέρος στις επιχειρήσεις για τη λύση της πολιορκίας της Ακρόπολης (3 Αυγούστου 1826-24 Μαΐου 1827). Πέθανε στο Αιτωλικό το 1838. Μαζί του στο Μεσολόγγι ήταν ένας ακόμα σπουδαίος λαγουμιτζής. Ο Κώστας Χορμοβίτης (ή Παπακυριακού ή Νταλαρόπουλος) γεννημένος στη Λέκλη της Βορείου Ηπείρου το 1781. Ωστόσο έμεινε στην ιστορία με το επώνυμο Λαγουμιτζής και από αυτόν πήρε το όνομά της η οδός Λαγουμιτζή στην Αθήνα (Κουκάκι-Νέος Κόσμος-Καλλιθέα). Με τα λαγούμια του έσωσε πολλές φορές την Ακρόπολη ιδιαίτερα το 1826. Για τον Χορμοβίτη έλεγε ο Κιουταχής: «Αν είχα εδικόν μου τον υπονομοποιό του Φρουρίου (ενν. της Ακρόπολης) ήθελα τον ανταμείψω με τόσον χρυσόν όσον βάρος ζυγίζει το σώμα του». Ο Μακρυγιάννης τον εκτιμούσε ιδιαίτερα (τον χαρακτηρίζει ως τίμιον και γενναίον πατριώτην) και κάποτε του είπε να προφυλάγεται από τις σφαίρες γιατί αν σκοτωνόταν ο Μακρυγιάννης θα υπήρχαν πολλοί αντικαταστάτες του, ενώ αν σκοτωνόταν ο Λαγουμιτζής η ζημιά θα ήταν τεράστια γιατί ήταν μοναδικός στον τομέα του. Ο Λαγουμιτζής με τους υπονόμους που έφτιαξε στο Μεσολόγγι έφτασε ως τις εχθρικές σκηνές και προκάλεσε με τις ανατινάξεις του ζημιές στους εχθρούς. Σ’ αυτόν οφείλεται και η σωτηρία των μνημείων του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης καθώς απέτρεψε την ανατίναξή τους από τους πολιορκητές Τούρκους(‘ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ’,Μ.Βουγιούκα-Β.Μεγαρίδης).

Θα κλείσουμε αυτή την ενότητα με την αναφορά μας σε δύο Ουγγαρέζες αγωνίστριες του Μεσολογγίου τη Μαρία Μπάροτι και μία φίλη της το όνομα της οποίας δυστυχώς δεν διασώζεται. Ο Νίκος Παπαδημητρίου που ζούσε για χρόνια στην Ουγγαρία σε άρθρο του στην Αυγή της 25/3/1961 με τίτλο «Ούγγροι μαχητές στην Ελληνική Επανάσταση» γράφει ‘’Η ηρωίδα επαναστάτρια Ουγγαρέζα Μαρία Μπάροτι και η φίλη της πήραν μέρος στην έξοδο του Μεσολογγίου, τραυματίστηκαν και πιάστηκαν αιχμάλωτες’’. Δυστυχώς δεν έχουμε κάποια άλλη πληροφορία για τις δύο Ουγγαρέζες ηρωίδες.

Μόνο ο διαπρεπής ιστορικός Παύλος Καρολίδης στο βιβλίο του ‘’Ο Γερμανικός Φιλελληνισμός’’ (σελ. 22) και σε άρθρο του στο ‘’Ελεύθερον Βήμα’’ (24/3/1944) γράφει ότι όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση ,οι Γερμανοί φιλέλληνες έκαναν έκκληση για βοήθεια στην Ελλάδα και άνοιξαν στρατολογικά γραφεία. Και συνεχίζει: « Προσήλθον αξιωματικοί, έμποροι, χειρώνακτες, διδάκτορες πανεπιστημίων, φοιτηταί ακόμα και γυναίκες καταλέγονται εις την χορείαν των εθελοντών».

Η μοναδική, πιθανότατα, αναφορά για τις Ουγγαρέζες αγωνίστριες του Μεσολογγίου, γίνεται στο βιβλίο της Κούλας Ξηραδάκη “Φιλελληνίδες” (ΑΘΗΝΑ 1976) απ’ όπου αντλήσαμε τα στοιχεία που παραθέσαμε, έτσι ώστε να υπάρχουν πλέον και στο διαδίκτυο.

Ίσως η Μαρία Μπάροτι και η φίλη της, να ήλθαν σαν εθελόντριες, μαζί με τον συμπατριώτη τους Καρλ για να πολεμήσουν στο Μεσολόγγι. Ο Καρλ, όπως μας πληροφορεί και ο Ν. Παπαδημητρίου σκοτώθηκε, οι δύο κοπέλες πιθανότατα αιχμαλωτίστηκαν και χάθηκαν.

Η μοναδική, πιθανότατα, αναφορά για τις Ουγγαρέζες αγωνίστριες του Μεσολογγίου, γίνεται στο βιβλίο της Κούλας Ξηραδάκη “Φιλελληνίδες” (ΑΘΗΝΑ 1976) απ’ όπου αντλήσαμε τα στοιχεία που παραθέσαμε, έτσι ώστε να υπάρχουν πλέον και στο διαδίκτυο.

Ο αντίκτυπος της πτώσης του Μεσολογγίου

Η πτώση του Μεσολογγίου, συγκλόνισε όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και τους ξένους. Ο Θ. Κολοκοτρώνης, αφηγείται για το πώς πληροφορήθηκαν την είδηση στη Γ’ Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου που βρισκόταν σε εξέλιξη:

“Μας ήλθε η είδηση, Μεγάλη Τετάρτη εις το δειλινό, που είχε παύσει η Συνέλευση και είμεθα σε κάτι ίσκιους. Μας ήλθε η είδηση, ότι το Μεσολόγγι εχάθη. Έτσι εβάλαμε τα μαύρα όλοι. Μισή ώρα εστάθη σιωπή που δεν έκρενε κανένας, αλλ’ εμέτραε καθένας, με το νου του τον αφανισμό μας”.

Η πολιορκία, η Έξοδος και η πτώση του Μεσολογγίου, συγκλόνισαν τη διεθνή κοινή γνώμη, όσο κανένα άλλο γεγονός ως τότε. Στην Ευρώπη ξέσπασε ένα άνευ προηγούμενου, φιλελληνικό ρεύμα, ενώ οι ηγέτες των Μεγάλων Δυνάμεων πιέζονταν από την κοινή γνώμη να εγκαταλείψουν την αδιάφορη, ουδέτερη και παθητική στάση και να δώσουν λύση στο θέμα της ανεξαρτησίας της Ελλάδας.

Ας δούμε τι γράφουν σχετικά αγωνιστές του ‘21 αλλά και ξένοι ιστορικοί:

“Η αντίστασις του Μεσολογγίου και η ένδοξος και γενναία έξοδος της φρουράς αυτού κατέπληξε του κόσμου, διό και οι ευγενείς λαοί των δύο ημισφαιρίων ύψωσον έντονον φωνήν υπέρ του Χριστιανισμού και της πασχούσης ανθρωπότητος.

Μεταξύ των μεγάλων ευεργετών της ανωτάτης και υψηλής περιωπής ηγεμόνων, οίτινες ύψωσαν φωνήν δια της διπλωματικής συνεργείας του λόγου και των ευγενών συγγραμμάτων, υπήρξε πρώτος ο φιλόσοφος και φιλέλλην βασιλεύς της Βαβαρίας Λουδοβίκος (πατέρας του Όθωνα)…"
(Λάμπρος Κουτσονίκας, “Γενική ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως”).

“Δια της πλήρους δόξης καταστροφής εκείνης του Μεσολογγίου είχε πλέον αναγραφεί μεγάλοις και αιματηροίς γράμμασιν η άλυτος διαφορά μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Είχε δε φανερώς καταδειχθεί και εις αυτήν την οκνηράν και πένητα ενθουσιασμού διπλωματίαν, ότι όφειλε κάτι να γίνει επί τέλους εις την Ανατολήν και ότι το κίνημα των Ελλήνων ήτο πλέον αδύνατον να συγκαλυφθεί και ταφεί άνευ θορύβου”.
(Καρλ Μέντελσον-Μπαρτόλντι, “Ελληνική Ιστορία”)

“Εξήγειρε (η πολιορκία του Μεσολογγίου) τον θαυμασμόν και την διάπυρον συμπάθειαν σύμπαντος του πεπολιτισμένου κόσμου και ούτω νέαν παρέσχεν έξαρσιν εις τον φιλελληνισμόν, ώστε κατά τα δύο επόμενα έτη έμελλε να καταστεί εξόχως ωφέλιμος eις τους Έλληνας”.
(Γκούσταβ-Φρίντριχ Χέρτσμπεργκ, “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ”)

“Βαθυτάτη ήτο η εντύπωσις εκ της καταστροφής ταύτης εν Ελλάδι και εν ταις απωτάταις έτι της υφηλίου χώρας...

Προκάλεσε πρωτοφανές πνευματικόν κίνημα, το οποίον παρέχει εις μίαν των αγνοτάτων της συγχρόνου ιστορίας σελίδων περιεχόμενον ακηλίδωτον”. (George Gottfried Gervinus, “Ιστορία της Επαναστάσεως και Αναγεννήσεως της Ελλάδος”, Αθήνα, 1864-1865).

“Τοιαύτη πτώσις ισοφαρίζει βεβαίως προς την περιφανεστάτην των νικών. Ο κόσμος όλος, δυνάμεθα να είπωμεν, συνεκινήθη εκ της περί αυτής αγγελίας και ουδέποτε συνέρρευσαν εις την Ελλάδα πλειότερα τρόφιμα και εφόδια υπό των φιλελληνικών εταιρειών της Ευρώπης και της Αμερικής".
(Κ. Παπαρρηγόπουλος, "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους").

"Η ανά τον σύμπαντα κόσμον περιβόητος και πολυθρύλητος πτώσις του Μεσολογγίου, η περιποιήσασα τη πόλει και τους ηρωικώς αγωνισαμένοις ενταύθα και τω Ελληνικό αγώνι δόξαν μείζονα των πολλών μυριόνεκρων νικών, παρέσχεν ωσαύτως τω αγώνι ηθικάς ωφελείας μείζονας πολλών νικών, συγκινήσασα και συγκλονίσασα ηθικώς άπαντα τον πεπολιτισμένον κόσμον και επιταχύνασα και εκβιάσασα την τε ευρωπαϊκήν επέμβασιν και την χρηματικήν αρωγήν του φιλελληνικού κόσμου εις την δεινώς υπό αχρηματίας πάσχουσιν Ελληνικήν κυβέρνησιν".
(Παύλος Καρολίδης, "Σύγχρονος Ιστορία των Ελλήνων και των λοιπών λαών της Ανατολής", τ. Α', σ: 47).

"Τα ερείπια του Μεσολογγίου, που ακόμα καπνίζουν, είναι γεμάτα από μια τέτοια ευφράδεια, που καμία άλλη δεν μπορεί να συγκριθεί μ' αυτή".
(Chennechot: "Histoire de la regeneration de la Greece" 1826).

"Ο τόπος όπου ήταν το Μεσολόγγι θα μείνει ιερός. Μια πολιορκία για πάντα αλησμόνητη προσφέρει μια υπέροχη σελίδα στην ιστορία".
(Paganel: "Missolonghi n' est plus", 1826)

Ο Fabre, στον πρόλογο του έργου του "Histoire du Siege de Missolonghi" (1827), γράφει:

“Τότε σκέφθηκα πως θα μπορούσε περισσότερο από καθετί άλλο, να ήταν χρήσιμο για την υπόθεση των Ελλήνων, που έγινε υπόθεση ολόκληρης της Ευρώπης, να γράψω με μεγάλη απλότητα τη διήγηση της πολιορκίας που θα μνημονεύεται πάντα και να πω στο κοινό: “Διαβάστε, δεν θα βρείτε μέσα σ' αυτή παρά μονάχα την αλήθεια. Κοιτάξτε αν η άμυνα του Μεσολογγίου, αφηγημένη χωρίς την παραμικρή υπερβολή, δεν παρουσιάζει ένα από τα πιο ωραία πρότυπα, ίσως το ωραιότερο απ' όλα, που ο πατριωτισμός και το θάρρος προσφέρανε ποτέ στην ανθρωπότητα".

"Πνεύμα ελληνικού ηρωισμού σπάνιο! στην Ελληνική Επανάσταση,σπάνιο ακόμη και στην ιστορία όλης της ανθρωπότητας διαπερνούσε κάθε στήθος",γράφει ο George Finlay.
Όταν έφτασε στο Παρίσι η είδηση για την πτώση του Μεσολογγίου, οι φοιτητές έκαναν διαδήλωση τα μεσάνυχτα (!) και έφτασαν ως το παλάτι, ζητώντας από τον βασιλιά Κάρολο να επέμβει ώστε να σωθεί η Ελλάδα. Στο Λονδίνο, παίζεται μελόδραμα που έχει για υπόθεσή του την πολιορκία του Μεσολογγίου και στο Παρίσι, στο θέατρο "Οντεόν", ανεβαίνει το δράμα "Η Τελευταία Νύχτα του Μεσολογγιού", σε στίχους του Ozaneu.

Κορυφαίοι ζωγράφοι όπως οι Ντελακρουά, Ζερικό, Φλαντέν, Πενανβίλ, Ντε Σεζέρ, Ντελανσάκ, Λαγκλουά κ.ά., φιλοτεχνούν πίνακες εμπνευσμένους από το δράμα του Μεσολογγίου.
Αλλά και οι λογοτέχνες, δεν μένουν ασυγκίνητοι.

Ο Γκαίτε, στο β' μέρος του "Φάουστ", που έγραψε λίγο πριν πεθάνει (1832), παρουσιάζει τον ήρωά του Ευφορίωνα, που αντιπροσωπεύει τη λευτεριά και την ανδρεία, στο Μεσολόγγι, να λέει: "Πάντα ψηλότερα ν' ανεβαίνω! Πάντα μακρύτερα να κοιτάζω!".

Ο Ουγκό, στα "Κεφάλια του Σεραγιού" (Ιούνιος 1826), ο Γουλιέλμος Μίλερ με τέσσερα ποιήματα και ο Klysse Tence, στη σύνθεσή του “Το Φάντασμα του Μεσολογγίου”, υμνούν τη θυσία των αγωνιστών του Μεσολογγίου. "Λιγόκαρδοι Χριστιανοί", γράφει ο Tence, "σεις που έπρεπε να σταθείτε άτρομοι στο πλευρό των Ελλήνων, σεις, βασιλιάδες που αφήνετε ξευτελισμένα και περιφρονημένα στην Ιστορία τα ονόματά σας, ονόματα που η νίκη υποσχόταν να τα στεφανώσει μ' αιώνια λάμψη, καταραμένοι νάσαστε! Εσείς στεκόσαστε η αιτία του χαμού μας".

Ο Άγγλος ποιητής Francis Glasse, με το ψευδώνυμο Βρεττανικός, στο σατιρικό,, όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος, ποίημά του "Η πολιορκία του Μεσολογγίου", γράφει: "Οι Έλληνες αγαπάνε να πολεμάνε για τα δικαιώματα του ανθρώπου και όχι για βασιλιάδες ή αυτοκράτορες που τους σκλαβώνουν".

Ακόμα και παιδιά συγκίνησε η Έξοδος του Μεσολογγίου στην Ευρώπη. Ένας 14χρονος Άγγλος, που υπογράφει ως "Young gentleman fourteen years of age", εκδίδει στο Λονδίνο το 1829 το βιβλίο "The Siege of Missolonghi and Other Poems" ("Η Πολιορκία του Μεσολογγίου και Άλλα Ποιήματα"). Δυστυχώς, ποτέ δεν θα μάθουμε το όνομα αυτού του νεαρού, το 1829, Άγγλου, καθώς ούτε ο Δημήτρης Φωτιάδης που γράφει γι' αυτόν, αναφέρει κάτι άλλο, ούτε στο διαδίκτυο βρήκαμε περισσότερα, παρά μόνο 4 απλές αναφορές στο συγκεκριμένο βιβλίο.

Φυσικά, η Έξοδος του Μεσολογγίου υμνήθηκε και από Έλληνες λογοτέχνες, με κορυφαίο όλων το αριστούργημα του Διονυσίου Σολωμού "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι". Ευρεία διάδοση γνώρισε η "Μεσολογγιάς" του Αντωνίου Ι. Αντωνιάδη (1876) και στα χρόνια της Κατοχής, το θεατρικό έργο του Βασίλη Ρώτα "Να ζη το Μεσολόγγι"
Κλείνουμε το άρθρο αυτό με μερικούς στίχους από τους “Ελεύθερους Πολιορκημένους”.

“Μια φούχτα χώμα να κρατώ και να σωθώ μ’ εκείνο.
Πάντ’ ανοιχτά, πάντ’ άγρυπνα, τα μάτια της ψυχής μου...
Είν’ έτοιμα στην άσπονδη πλημμύρα των αρμάτων
δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά, κ’ ελεύθεροι να μείνουν,
Εκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με το Χάρο”.

Πηγές: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ, “Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821”, Τόμος γ’, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σ.Κ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, 2018 ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, “Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821”, Δ’ ΜΕΡΟΣ