Η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου και η ιστορική απόφαση του ΣτΕ για τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή

Στο σημερινό μας άρθρο θα ξεφύγουμε από τη συνηθισμένη θεματολογία μας. Θα ασχοληθούμε με μία απόφαση που εξέδωσε το 2019 το Συμβούλιο της Επικρατείας με πρόεδρο την Αικατερίνη Σακελλαροπούλου (την επόμενη Πρόεδρο της Δημοκρατίας) για τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή. Εύλογα θα αναρωτηθούν πολλές και πολλοί τι ενδιαφέρον παρουσιάζει το όλο θέμα.

Όλα ξεκίνησαν όταν από περιέργεια αναζητήσαμε τις αποφάσεις που εξέδωσε το ΣτΕ με πρόεδρο την κυρία Αικατερίνη Σακελλαροπούλου. Ανάμεσα στις αποφάσεις αυτές εντοπίσαμε την απόφαση 1319/2019 για τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή. Έχοντας και λόγω καταγωγής, μια ιδιαίτερη ευαισθησία στα θέματα της Ηπείρου αναζητήσαμε περισσότερες λεπτομέρειες για το συγκεκριμένο ζήτημα και νομίζουμε ότι βρήκαμε πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία.

Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης: Μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες
Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχει έρθει πάλι στην επικαιρότητα το θέμα των εθνικών ευεργετών. Σκοπεύουμε να γράψουμε ένα σχετικό θέμα για τους μεγάλους εθνικούς ευεργέτες, περίοπτη θέση ανάμεσα στους οποίους κατέχουν αναμφίβολα οι Ηπειρώτες. Η Ελλάδα και οι γενιές μετά από αυτούς τους οφείλουν πάρα πολλά και σίγουρα θα πρέπει να βρουν μιμητές και στις μέρες.
Δύο από τους μεγαλύτερους εθνικούς ευεργέτες ήταν οι αδελφοί Μάνθος (Ματθαίος) και Γεώργιος Ριζάρης. Υπήρξαν μεγάλοι ευεργέτες της Φιλικής Εταιρείας και του Έθνους και ιδρυτές της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής στην Αθήνα. Ο Μάνθος Ριζάρης γεννήθηκε το 1764 (πιθανότατα) και ο αδελφός του Γεώργιος το 1769 στο πανέμορφο Μονοδένδρι, ένα από τα Ζαγοροχώρια του νομού Ιωαννίνων.

Ο πατέρας τους Ρίζος Μάνθος πέθανε το 1772 και τα δύο αδέλφια ορφάνεψαν πολύ νωρίς. Ο πρωτότοκος γιος Μάνθος Ριζάρης ,σε νεαρή ηλικία πήγε στη Ρωσία και εγκαταστάθηκε στην πόλη Νίζνα όπου ζούσε ο θείος του Πανταζής. Εκεί υπήρχε σημαντική ελληνική κοινότητα και το εμπόριο γνώριζε μεγάλη άνθηση. Ο Μάνθος ασχολήθηκε με εμπορικές επιχειρήσεις τις οποίες επέκτεινε στη συνέχεια στη Μόσχα, όπου διέμενε κυρίως, την Οδησσό, τη Βεσαραβία, τις Παραδουνάβιες χώρες και την Κωνσταντινούπολη. Η επιτυχία του στο εμπόριο τον έκανε το 1806 να καλέσει στη Ρωσία και τον αδελφό του Γεώργιο και να ιδρύσει δικό του εμπορικό οίκο.

Ο Μάνθος Ριζάρης ήταν από τους πρώτους που μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία (1814) και μάλιστα από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, έναν από τους ιδρυτές της. Έλαβε μάλιστα το χαρακτηριστικό συνθηματικό όνομα ‘’Πρόθυμος’’, γιατί ως μέλος της Εταιρείας έδειξε μεγάλη προθυμία και δραστηριότητα. Συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και ως τον θάνατό του πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στο Έθνος. Μάλιστα στις 7 Ιουλίου 1820 έστειλε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη για τις πρώτες ανάγκες του 30.000 ρούβλια και εξ ονόματος του αδελφού του Γεωργίου. Επίσης στον επιφανή Φιλικό Νικόλαο Παξιμάδη έστειλε άλλες 8.000 ρούβλια για τροφοδοσία και συντήρηση των αγωνιστών. Η Φιλική Εταιρεία τον ανακήρυξε Μέγαν Ευεργέτην. Οι αδελφοί Ριζάρη πρόσφεραν άλλες 50.000 ρούβλια για τις ανάγκες της Επανάστασης του 1821. Το μεγάλο όραμά τους όμως ήταν να ενισχύσουν την παιδεία του Έθνους ιδρύοντας σχολεία. Δυστυχώς ο Μάνθος πέθανε το 1824 και δεν πρόλαβε να δει την υλοποίηση του μεγάλου αυτού οράματός του. Το έργο ανέλαβε να υλοποιήσει ο νεότερος αδελφός του Γεώργιος που αφού συγκέντρωσε όλη την περιουσία τους έφυγε το καλοκαίρι του 1837 από τη Ρωσία και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Είχε αλληλογραφία με τον Αδαμάντιο Κοραή και τον Κωνσταντίνο Οικονόμο για να τους συμβουλευθεί σχετικά με τη διάθεση της τεράστιας περιουσίας του, που ανερχόταν τότε σε 340.000 ρούβλια.

Κατέληξε στην απόφαση να ιδρυθούν στο Μονοδένδρι ,που τότε ανήκε ακόμα στην οθωμανική αυτοκρατορία ελληνικό σχολείο και οικοτροφείο και στην Αθήνα Εκκλησιαστική Σχολή, η οποία να δίνει στην Εκκλησία μορφωμένα στελέχη. Σημαντικό ρόλο στην απόφασή του έπαιξε η προσπάθεια για ανόρθωση της Ελλάδας που είχε ξεκινήσει ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Ο Γεώργιος Ριζάρης, γνωστός στη Ρωσία και ως Ραδιόνοφ αναθεώρησε τη διαθήκη του την οποία είχε συντάξει το 1833 στην Οδησσό, με νέα άρθρα το 1840 και το 1841, έτσι έφτασαν τα 141. Μάλιστα τρεις ημέρες πριν τον θάνατό του έγραψε κι έναν μυστικό κωδίκελλο (διάταξη τελευταίας βούλησης του διαθέτη η οποία συμπληρώνει ή τροποποιεί τη διαθήκη). Στη διαθήκη του ο Γεώργιος Ριζάρης περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια όλα όσα αφορούν την ιδρυόμενη ‘’Μάνθου και Γεωργίου Ριζάριδων Εκκλησιαστικήν Σχολήν’’.

Το πατρικό σπίτι των αδελφών Ριζάρη στο Μονοδένδρι επισκευάστηκε και λειτούργησε από τον Δεκέμβριο του 1835 ως Σχολείο ‘’Κοινή Σχολή των ελληνικών μαθημάτων’’ συγχρόνως με το Οικοτροφείο-Ορφανοτροφείο του. Τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή όμως ο Γεώργιος Ριζάρης δεν πρόλαβε να τη δει, γιατί πέθανε λίγους μήνες μετά την έναρξη της οικοδόμησής της (1841). Τα οστά των δύο αδερφών εναποτέθηκαν στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου στη Σχολή που βρισκόταν τότε στη σημερινή λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας απέναντι από τον Ευαγγελισμό. Η έναρξη λειτουργίας της Σχολής έγινε με λαμπρότητα παρουσία του βασιλιά Όθωνα, της κυβέρνησης και της Ιεράς Συνόδου στις 15 Μαΐου 1844. Πολλοί απόφοιτοι της Σχολής, η οποία είχε για ένα χρονικό διάστημα διευθυντή τον Άγιο Νεκτάριο, διέπρεψαν στα γράμματα και τις τέχνες. Από το 1960 η Σχολή λειτουργεί στις σύγχρονες νέες εγκαταστάσεις της στο Χαλάνδρι.

Η ελληνική κυβέρνηση σε ένδειξη ευγνωμοσύνης απένειμε το 1841 στον Γεώργιο Ριζάρη το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Σωτήρος και ο Όθωνας εξέφρασε την ευαρέσκειά του ‘’διά τον απαράμιλλον ζήλον περί την εκπαίδευσιν των κληρικών του Ελληνικού Κράτους’’ ενώ η Βουλή των Ελλήνων αναγνωρίζοντας την προσφορά των αδελφών Ριζάρη ανέγραψε τα ονόματά τους στην αίθουσά της, ανάμεσα σ’ εκείνα των μεγάλων ευεργετών του Έθνους.

Τα κληροδοτήματα των αδελφών Ριζάρη, συνεχίζουν μέχρι και σήμερα, να προσφέρουν σημαντικό κοινωνικό έργο. (Τα στοιχεία για τους αδελφούς Ριζάρη, προέρχονται από το “ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ” Τόμος 9, της ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ και το λήμμα “Ριζάρης Μάνθος και Γεώργιος”, που υπογράφει ο ΕΜΜ. Ι. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ).

Τι γράφει για το Συμβούλιο που διοικεί τη Ριζάρειο ο ιδρυτής της στη διαθήκη του

Το Ίδρυμα της Ριζάρειο Εκκλησιαστικής Σχολής, διοικείται από Πολυμελές δεκαμελές Συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από εξέχοντα μέλη της ελληνικής κοινωνίας τα οποία προσφέρουν τις υπηρεσίες τους χωρίς αμοιβή και από Τριμελές ή Διοικητικό Συμβούλιο συγκροτούμενο από μέλη του Πολυμελούς.

Ο Γεώργιος Ριζάρης, όρισε τα μέλη του Συμβουλίου να κατάγονται από τις εξής περιοχές:

α) 4 από την ιδιαίτερη πατρίδα του το Ζαγόρι Ιωαννίνων

β) 1 από την περιοχή των Ιωαννίνων

γ) 2 από τη Σμύρνη

δ) 1 από τη Χίο

ε) 1 από τη Θεσσαλία

στ) 1 από την Κρήτη

Όλα τα μέλη του Πολυμελούς Συμβουλίου είναι ισόβια (Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής).

Όπως βλέπουμε, πουθενά δεν αναφέρεται ότι θα πρέπει στο Συμβούλιο της Ριζαρείου να υπάρχει κάποιος κληρικός οποιασδήποτε βαθμίδας.

Το βασιλικό διάταγμα του 1958

Με βασιλικό διάταγμα της 8ης Μαΐου, 1958, το οποίο υπογράφουν ο βασιλιάς Παύλος Β’ και οι Υπουργοί Παιδείας Γεώργιος Ράμμος και Οικονομικών Θεόδωρος Μερτικόπουλος, ρυθμίζονται όλες οι λεπτομέρειες για τη διοίκηση και τη διαχείριση της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής.

Παραθέτουμε αποσπάσματα από το συγκεκριμένο Βασιλικό Διάταγμα. Όπως αναγράφεται σ’ αυτό:

“Εγκρίνομεν τον από του Συμβουλίου των εκτελεστών της διαθήκης Γεωργίου Ραδ. Ριζάρη καταρτισθέντα οργανισμόν διοικήσεως και διαχειρίσεως της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής εξ άρθρων είκοσι δύο (22) καταχωριζομένων κατωτέρω, ως ρύτος ετροποποιήθη και συνεπληρώθη υπό των Υπουργών Οικονομικών και Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας.

Το άρθρο 52 παρ. Ζ. του ν. 4301/2014

Το φθινόπωρο του 2014, η κυβέρνηση Αντώνη Σαμαρά, ψήφισε τον νόμο υπ’ αριθμ. 4301 ΦΕΚ Α’ 223/07.10.2014, για την “Οργάνωση της νομικής μορφής των θρησκευτικών κοινοτήτων και των ενώσεών τους στην Ελλάδα και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων και λοιπές διατάξεις”. Ο νόμος αποτελείται από 56 άρθρα .Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων ήταν τότε ο Ανδρέας Λαβέρδος.
Ενδιαφέρον για τη Ριζάρειο, παρουσιάζει το άρθρο 52, παρ. 2, με το οποίο χωρίς καμία αιτιολογία τροποποιείται το βασιλικό Διάταγμα του 1958, αλλά ουσιαστικά η διαθήκη και η επιθυμία του Γεώργιου Ριζάρη, καθώς ορίζεται ότι στο Πολυμελές Συμβούλιο της Ριζαρείου,θα μετέχει στο εξής και εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος. Παραθέτουμε αυτούσια τη σχετική παράγραφο 2.

Προστίθεται παράγραφος 5 στο άρθρο 5 του από 17.5.1958 βασιλικού διατάγματος (Α΄81), η οποία έχει ως ακολούθως:

«5. Άνευ ψήφου μετέχει επίσης του Πολυμελούς Συμβουλίου και εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο οποίος ενημερώνει το Συμβούλιο για τις θέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος επί των ζητημάτων οργάνωσης και περιεχομένου της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης. Το Συμβούλιο συνεδριάζει νόμιμα χωρίς την παρουσία του εκπροσώπου της Εκκλησίας της Ελλάδος, εάν αυτός έχει προσκληθεί. Εφόσον ο εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος παρίσταται, συνυπογράφει τα πρακτικά της οικείας συνεδρίασης του Συμβουλίου. Ο εκπρόσωπος ορίζεται από τη Διαρκή Ιερά Σύνοδο για θητεία ενός έτους, η οποία δύναται να ανανεώνεται.»


Αυτό, κατά την άποψη μας, ήταν εντελώς άστοχο και λανθασμένο. Με ποιο σκεπτικό, τοποθετήθηκε εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος στο Πολυμελές Συμβούλιο της Ριζάρειου, όταν ο Γεώργιος Ριζάρης πουθενά στη διαθήκη του δεν ανέφερε κάτι τέτοιο; Το Πολυμελές Συμβούλιο της Ριζαρείου, προσέφυγε στη Δικαιοσύνη, ωστόσο από την ψήφιση του νόμου 4301/2014 κι έπειτα, εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδας και συγκεκριμένα Μητροπολίτης, μετείχε στο Συμβούλιο.

Η απόφαση του ΣτΕ με πρόεδρο την κυρία Σακελλαροπούλου

Το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την απόφαση 1319/2019, έκρινε ότι η διάταξη του ν. 4301/2014 για τη συμμετοχή στο Πολυμελές Συμβούλιο της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής εκπροσώπου της Εκκλησίας της Ελλάδος, είναι αντισυνταγματική, καθώς δεν προκύπτει ότι εξυπηρετείται σκοπός δημοσίου συμφέροντος και αντίκειται στο άρθρο 109 του Συντάγματος.

Πρόεδρος του ΣτΕ που εξέδωσε την απόφαση, ήταν η κυρία Αικατερίνη Σακελλαροπούλου και εισηγητής ο κύριος Δ. Εμμανουηλίδης. Παραθέτουμε αυτούσiα και τη συγκεκριμένη:

Σ.τ.Ε. 1319/2019

Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή

Εισηγητής: Δ. Εμμανουηλίδης

Με την απόφαση αυτή του Δικαστηρίου κρίθηκε ότι η διάταξη του άρ. 52 παρ. 2 του ν. 4301/2014 για τη συμμετοχή στο Πολυμελές Συμβούλιο της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής εκπροσώπου της Εκκλησίας της Ελλάδος συνιστά επέμβαση στη βούληση του διαθέτη με την οποία δεν προκύπτει ότι εξυπηρετείται σκοπός δημοσίου συμφέροντος και συνεπώς αντίκειται στο άρθρο 109 του Συντάγματος. Τούτο διότι η συμμετοχή αυτή (που συνίσταται στην υποχρεωτική πρόσκληση του εκπροσώπου της Εκκλησίας σε κάθε συνεδρίαση του συλλογικού οργάνου και στη συνυπογραφή των οικείων πρακτικών, οπότε αν αρνηθεί να υπογράψει δημιουργείται ζήτημα νομιμότητος των σχετικών αποφάσεων) δεν προβλέπεται στη διαθήκη, ούτε συνάγεται ότι είναι σύμφωνη με τη βούληση του διαθέτη, ενώ, άλλωστε, η Ριζάρειος έχει ήδη υπαχθεί στο ενιαίο σχήμα δημόσιας εκκλησιαστικής εκπαίδευσης, στο Εποπτικό Συμβούλιο της οποίας η Εκκλησία εκπροσωπείται με δύο από τα πέντε μέλη του.

Μειοψηφία 6 Συμβούλων υποστήριξε ότι η διάταξη είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα διότι η συμμετοχή εκπροσώπου της Εκκλησίας μόνο για τα εκπαιδευτικά ζητήματα δεν θίγει τη διοίκηση και διαχείριση της καταλειφθείσης(σημ. από το ρ . καταλείπω=αφήνω) περιουσίας και δικαιολογείται από λόγους που ανάγονται στην αρτιότερη δυνατή λειτουργία της Ριζαρείου.

Έτσι, στο Πολυμελές Συμβούλιο της Ριζαρείου, δεν μετέχει πλέον εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Μερικές (εύλογες) απορίες

Όταν βρήκαμε όλα τα στοιχεία που αναφέραμε παραπάνω, μας δημιουργήθηκαν ορισμένες, εύλογες πιστεύουμε, απορίες τις οποίες πιθανότατα να έχουν και αρκετοί από τους αναγνώστες μας.

Για ποιο λόγο η κυβέρνηση Σαμαρά ψήφισε τη διάταξη με την οποία τοποθετείται εκπρόσωπος της Εκκλησίας στο Πολυμελές Συμβούλιο της Ριζαρείου;

Έγινε αυτό καθαρά με πρωτοβουλία της κυβέρνησης ή και σε συνεννόηση με την Εκκλησία της Ελλάδος;

Ο Ηπειρώτης Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, γιατί δέχτηκε να υπογράψει τη διάταξη αυτή, η οποία καταστρατηγούσε κατάφωρα τη βούληση του μεγάλου εθνικού ευεργέτη Γεώργιου Ριζάρη;

Οι βουλευτές που ψήφισαν τη συγκεκριμένη διάταξη, ήξεραν τι ακριβώς ψήφισαν; Πόσοι από αυτούς αλήθεια γνώριζαν τους αδελφούς Ρίζαρη, τα ονόματα των οποίων έχουν γραφτεί στο Κοινοβούλιο;

Ο διαπρεπής συνταγματολόγος κύριος Λοβέρδος, πώς αισθάνεται που μία διάταξη που ψηφίστηκε επί υπουργίας του κρίθηκε αντισυνταγματική από το ΣτΕ;

Η Εκκλησία της Ελλάδος, σαφώς δυσαρεστήθηκε από τη συγκεκριμένη απόφαση του ΣτΕ.Θα διαδραματίσει αυτό κάποιο ρόλο στις σχέσεις της με τη νέα Πρόεδρο της Δημοκρατίας;

Όσο ενημερωμένος κι αν είναι κάθε πολίτης, ακόμα κι αν κάποιος διαβάζει προσεκτικά τα ΦΕΚ, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να εντοπίσει τι ακριβώς περιλαμβάνει η διάταξη του νόμου 4301/2014.

Δεν γνωρίζουμε προσωπικά την κυρία Σακελλαροπούλου, την μάθαμε όταν έγινε Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, ούτε έχουμε κάποια σχέση με τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή.

Θεωρούμε πάντως, ότι με τη συγκεκριμένη απόφαση του ΣτΕ, πέρα απ’το νομικό της σκέλος, αποτελεί έστω και έμμεσα, αναγνώριση της προσφοράς των εθνικών ευεργετών προς το Έθνος.

Η επέμβαση από το Κράτος στη βούληση του διαθέτη, όπως έκρινε και το ΣτΕ είναι αντισυνταγματική και, κατά την ταπεινή άποψή μας, δημιουργεί ένα τεράστιο ηθικό ζήτημα. Όταν η Πολιτεία, δεν σέβεται τη βούληση των ανθρώπων που έδωσαν ό,τι είχαν και δεν είχαν για την Ελλάδα, πόσο σέβεται τους απλούς πολίτες;