Πομάκοι: Όνομα, καταγωγή και ιστορία

Με μία από τις τρεις «συνιστώσες» της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης, τους Πομάκους, θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο. Θα δούμε, κυρίως, το παρελθόν τους. Στοιχεία για την καταγωγή και την ιστορία τους που δεν είναι ευρέως γνωστά και αποδεικνύουν ότι  οι Πομάκοι είναι πιθανότατα, απόγονοι αρχαίων θρακικών φυλών.

Πού ζουν οι Πομάκοι;

 Οι Πομάκοι είναι λαός της νοτιοανατολικής Βαλκανικής Χερσονήσου. Ζουν στη Βουλγαρία, την Ελλάδα, τη FΥΡΟΜ, την Αλβανία και κάποιοι, ελάχιστοι στην Τουρκία . 

Στη χώρα μας, ζουν κυρίως στους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και σε πολύ μικρό ποσοστό στο νομό Έβρου. 

Σύμφωνα με την απογραφή του 1961, στο νομό Ξάνθης, σε σύνολο 89.594 κατοίκων, οι 18.904 ήταν Πομάκοι. Στον νομό Ροδόπης , σε σύνολο 109.201 κατοίκων, οι 7.259 ήταν Πομάκοι, ενώ στο νομό Έβρου, σε σύνολο 157.760 κατοίκων,  μόνο 780 ήταν Πομάκοι. Συνολικά, στους 356.555 κατοίκους της Θράκης οι 26.935 ήταν Πομάκοι.  Σήμερα ο αριθμός τους υπολογίζεται σε 35.000 περίπου. Από τους 150.000 Πομάκους, οι περισσότεροι ζουν στη Βουλγαρία.  Γενικά τα στοιχεία δεν είναι απόλυτα ακριβή, καθώς, συνήθως, στις απογραφές οι μουσουλμάνοι καταγράφονται ενιαία και όχι ανά πληθυσμιακή ομάδα. Οι Πομάκοι ζουν στην οροσειρά της Ροδόπης, τόσο στην ελληνική όσο και στη βουλγαρική πλευρά. Τα κυριότερα πομακοχώρια του νομού Ξάνθης είναι τα: Εχίνος, Μύκη, Σάτρες, Ωραίο, Θέρμες, Κιμμέρια και Σέλερο, Γλαύκη, Κένταυρος, Καλότυχο, Κύκνος, Πάχνη, Μέδουσα, Έρανος και Πόρτα.

Στο  νομό Ροδόπης, τα κυριότερα πομακοχώρια είναι:  Κέχρος, Χλόη, Βυρσίνη, Κάρδαμος, Σμιγάδα , Κύμη, Μυρτίσκη, Μελίταινα, Κρυστάλλη, Εσοχή και Ραγάδα.

Τέλος στον Έβρο κυριότερα πομακοχώρια είναι η Ρούσσα ,η  Σιδηρώ, το Σιδηροχώρι, το Μέγα Δέρειο και το Γονικό. 

Στην ανατολική Ροδόπη και στα πομακοχώρια του Έβρου, συναντάμε τους κιζιλμπάσηδες, μια αλεβίτικη  αίρεση Μπεκτασήδων με ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, που αποτελούν περίπου το 5%  των Πομάκων.



Από πού προέρχεται το όνομα των Πομάκων;

Σύμφωνα με το κορυφαίο ελληνικό λεξικό, το «Χρηστό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας», της Ακαδημίας Αθηνών (έκδοση 2014),  η λέξη «Πομάκος» προέρχεται από τη βουλγαρική λέξη  pomac.

Tο Λεξικό Μπαμπινιώτη (έκδοση 2012), γράφει:  ετυμ. Μεταφορά του γερμ.  Pomaken , πιθ.  βουλγ. Pomak, από λ.(έξη)  που σήμαινε βοηθός.

Η λέξη πομακικός, σύμφωνα πάντα με το Λεξικό Μπαμπινιώτη, πρωτοεμφανίστηκε το 1891. Πιθανότατα, πηγή του λεξικού είναι η μνημειώδης «Συναγωγή Νέων Λέξεων» του Στεφάνου Κουμανούδη (1818-1899). Τώρα τι σχέση έχουν οι Γερμανοί με τους Πομάκους, ομολογούμε ότι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε. Πρόκειται για μία ετυμολογία που δεν τη βρήκαμε κάπου αλλού…

Στο  «Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας», έκδοση του Ινστιτούτου Μανόλη Τριανταφυλλίδη , διαβάζουμε επίσης, ότι η λέξη Πομάκος προέρχεται από τη βουλγαρική λέξη Pomac. 



Περισσότερες εκδοχές έχει συμπεριλάβει στο σπουδαίο βιβλίο του «ΠΟΜΑΚΟΙ», ο Πέτρος Δ. Θεοχαρίδης. Ας τις δούμε με  λεπτομέρειες. 
Υπάρχει εκδοχή ότι η λέξη Πομάκος, προέρχεται από τη βουλγαρική λέξη Pomak, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από το πομακικό  και βουλγαρικό «πομάγκαμ», που σημαίνει «βοηθώ». 

Σύμφωνα με τη βουλγαρική άποψη, το όνομά τους αυτό, το πήραν οι Πομάκοι από τη βοήθεια που πρόσφεραν στους Οθωμανούς για την κατάπνιξη της βουλγαρικής επανάστασης.

Όμως, η λέξη Πομάκος,  υπήρχε πριν το 1876. Στο περιοδικό «Βύρων» I, το 1874 δημοσιεύτηκε το «Ελληνικόν λεξιλόγιον εκ της Ροδόπης». Ο συγγραφέας  του λεξιλογίου Γ. Σκορδέλης, γράφει μεταξύ άλλων:
«Και σήμερον (1874) δε έτι έχουσιν οι λαοί διαφόρους ονομασίας, κατά τόπους, καλούνται Ρούπτσοι, Αχριανίδες, Πόμακοι, Τσιτάκοι, Δαγλήδες… Περί των Πομάκων ή Πομμάκων μετά μεγίστου ενδοιασμού υποβάλλω την παραγωγήν παρά το ποτί(προτί=προς) και Μακετία (Μακεδονία) οιονεί  Ποτμαίνητες=Παραμακεδόνες, γείτονες τη Μακεδονία. Ουχ ήττον παραβλητέα η λέξις  Πομμάκ κατ’ αναλογίαν με το Πολλάτ (Πολλονία), Πομμέρν (Πομμερανία). (Διατηρούμε τη γραφή του κειμένου στην αρχική του μορφή)

Μια άλλη εκδοχή, προερχόμενη από Πομάκο, ετυμολογεί  τη λέξη «Πομάκος», από το τουρκικό μπομάκ ,που σημαίνει στραγγαλιστής, επειδή οι Πομάκοι «στραγγάλισαν» τους Βούλγαρους το 1876. Η εκδοχή αυτή δεν φαίνεται πιθανή.



Επίσης απίθανη είναι μία άλλη εκδοχή, που «θέλει» τη λέξη «Πομάκος», να προέρχεται από το τουρκικό παμούκ= βαμβάκι. 

Μία ενδιαφέρουσα άποψη, προερχόμενη από Πομάκο που γνωρίζει ελληνικά, βουλγάρικα, τουρκικά και, φυσικά, πομάκικα, ετυμολογεί  τη λέξη «Πομάκος» από τη λέξη της πομακικής γλώσσας «πομάτσιτι», που σημαίνει «δοκιμασμένοι, καταφρονεμένοι».  Η ονομασία αυτή, θα δόθηκε  από τους Έλληνες κατά τα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, καθώς όντως οι Πομάκοι υπέφεραν τόσο από τους Οθωμανούς όσο και από τους Βούλγαρους.

Ο Κ. Άμαντος,  στο έργο του «Οι Βόρειοι Γείτονες της Ελλάδος», γράφει: «Το όνομα Πομάκοι δεν ηρμηνεύθη  μέχρι τούδε ασφαλώς, κατά τίνας σημαίνει τους κατοίκους του ΡΟΜΑ, αρχαίου θρακικού τοπωνυμίου»
Ο Κ.Μ.  Αποστολίδης, στο «Αρχείο θρακικού θησαυρού», τ. Η’ σ. 104 ,  γράφει :
«Η ετυμολογία της λέξεως είναι ακαθόριστη. Εκ της καταλήξεως  ακ φαίνεται ότι η λέξη είναι τουρκική αγνώστου σημασίας».

Το βέβαιο είναι ότι το όνομα  «Πομάκοι» δόθηκε στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν και το όνομα «Αχριάν». Προφανώς,  από το ελληνικό Αγριάνες (ή Αγραίοι). Κλείνουμε εδώ το κεφάλαιο με την ετυμολογία του ονόματος και συνεχίζουμε με την καταγωγή των Πομάκων.




Η καταγωγή των Πομάκων – Οι επιστημονικές απόψεις και οι θεωρίες Τούρκων και Βούλγαρων

Για τους Πομάκους και την καταγωγή τους, υπάρχουν πολλές απόψεις, που διαφέρουν μεταξύ τους. Ο Πέτρος Θεοχαρίδης, υιοθετεί την άποψη ότι οι Πομάκοι είναι ντόπιοι, μόνιμοι κάτοικοι της Ροδόπης, όπου ζουν για χιλιάδες χρόνια. «Ονομάζονταν Αγριάνες και ήταν Θρακοέλληνες, Έλληνες της Θράκης. Είχαν την ίδια με τους άλλους Έλληνες θρησκεία και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, όπως και όλοι οι άλλοι Έλληνες», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Στα βυζαντινά χρόνια, το όνομά τους από «Αγριάνες» έγινε «Αχριάνες». Η Ροδόπη ονομάστηκε Αχριδώ ή Αχριδός. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού στη Ροδόπη, οι Αγριάνες έγιναν Χριστιανοί. Χτίστηκαν τότε πολλές εκκλησίες, παρεκκλήσια και χριστιανικά
Μοναστήρια. Μάλιστα αυτά ήταν τότε πολλά στη Ροδόπη, ώστε αργότερα οι Τούρκοι την ονόμασαν Ντεσπότ – Νταγ, δηλαδή Δεσποτοβούνι.



Οι Βούλγαροι από τα χρόνια του Κρούμου (803- 814) ως ακόμα και την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, προσπαθούσαν να «εκβουλγαρίσουν» τους κατοίκους της Ροδόπης. Μπόρεσαν όμως, μόνο γλωσσικά να τους «εκβουλγαρίσουν». Η συνείδηση των Πομάκων παρέμεινε ελληνική.
Στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, οι πολλές στερήσεις, η δυσφήμηση της χριστιανικής θρησκείας, η πίεση, οι απειλές, η βία και τα βασανιστήρια, οδήγησαν τους Πομάκους στον εξισλαμισμό.

Ακολουθώντας τη γνωστή τακτική τους οι Τούρκοι (Οθωμανοί), μετέφεραν από τη Μ. Ασία Γιουρούκους, οι οποίοι τρομοκρατούσαν και λήστευαν τους Πομάκους.

Έτσι τριακόσια περίπου χρόνια μετά την κατάκτηση της Ροδόπης από τους Οθωμανούς, στα χρόνια του σουλτάνου Μεχμέτ IV και του Μεγάλου Βεζίρη Μεχμέτ Κιοπρουλού (1656 – 1661), Έλληνα  που αλλαξοπίστησε και τούρκεψε, ομαδικά οι προύχοντες των πομακικών χωριών μαζί τους χριστιανούς ιερείς τους παρουσιάστηκαν στον ανώτατο διοικητή της Φιλιππούπολης και ασπάστηκαν τον μωαμεθανισμό, παρά τις προσπάθειες του μητροπολίτη Φιλιππούπολης Γαβριήλ (1636 – 1672).

Όταν οι προύχοντες επέστρεψαν στα μέρη τους, διέδωσαν και επέβαλαν τη νέα θρησκεία, κι έτσι οι κάτοικοι της Ροδόπης έγιναν μουσουλμάνοι (1672).
Ας δούμε και τις απόψεις Ελλήνων και ξένων επιστημόνων για την καταγωγή των Πομάκων.

Ο Γ. Σκαλιέρης («Λαοί και Φυλαί της Μ. Ασίας, Αθήναι 1922, σελ. 91, γράφει ότι οι Πομάκοι είναι Θράκες που εξισλαμίστηκαν.

Ο Τσέχος Γκάιτλερ, θεωρεί τους Πομάκους ως απογόνους των Θρακών, της πολεμικής φυλής των Αγριάνων που κατοικούσαν στη Ροδόπη και τα γύρω μέρη. Παλαιότερα, ζούσαν σε ολόκληρη την περιοχή από την Φιλιππούπολη ως τον Αξιό και ήταν περίπου 400.000.

Ο Albert Dumont, στο έργο του «Βούλγαροι» (1881), αφού αναφέρεται στο ορεινό διαμέρισμα της «Δέσποτα Πλανίνα», που βρίσκεται μεταξύ της επαρχίας Φιλιππουπόλεως και της επαρχίας Σερρών γράφει:
«…Οι κάτοικοι ούτοι, ους ονομάζουσι Βουλγάρους Πομάκους, ομιλούσιν σλαβιστί, αλλ’ έχουσιν τύπον, ο οποίος δεν ομοιάζει ούτε προς τους Βουλγάρους, ούτε προς τους Σέρβους.

Οι Πομάκοι εκλαμβάνονται ως Μουσουλμάνοι, επειδή έχουσι τζαμία τινά, χωρίς να γιγνώσκωσι τον Κοράνιον και χωρίς ν’ ασκώσει τους νόμους, ως αυτό περιλαμβάνει»

Ο Κ. Άμαντος, στο βιβλίο του «Οι Βόρειοι Γείτονες της Ελλάδος», γράφει (σελ. 44)
«Δια τούτο πιστεύω ότι οι Πομάκοι της Ροδόπης, ήτοι οι Σλαβόφωνοι Μωαμεθανοί αυτής είναι μείγμα τούτων των παλαιότερων Τούρκων και Σλάβων, δεν είναι δηλαδή καθαροί Σλάβοι ή Βούλγαροι, ως γράφεται συνήθως».

Ο Π. Παπαχριστοδούλου στο έργο «Οι Πομάκοι, υπόδουλος λαός των Βουλγάρων επί της Ροδόπης», γράφει:
«Οι Τούρκοι τους θεωρούν Τούρκους, ενώ είναι απλώς Μωαμεθανοί εξισλαμισθέντες του 17ον αιώνα. Τούτο το βεβαιώνει και η φυσιογνωμία τους η ελληνικότατη, σαν φυσιογνωμία Θρακοελλήνων ή Ροδοπαίων. Το βεβαιώνουν τα πανάρχαια ελληνικά ήθη κι έθιμα τους και η ανάμνηση που έχουν για την ελληνική καταγωγή τους, πράγμα που είναι και αιτία να συμπαθούν τους Έλληνας, ώστε να εκδηλώσουν στον  Α’ Μεγάλο (ενν. Παγκόσμιο) πόλεμο την προτίμησή τους προς την Ελλάδα αντί προς την Βουλγαρία»

Ο Κ. Κουρτίδης («Ιστορία της Θράκης, τόμ Α’ σ. 312), γράφει:
«Θεωρούμεν απογόνους των αρχαίων Θρακών τους Πομάκους, την ρωμαλέαν και πολεμικήν φυλήν, η οποία ως όλως ξεχωριστή φυλή κατοικεί εις την βορειοανατολικήν Ροδόπιν εξισλαμίσθησαν, πλην διετήρησον ως γλώσσας σλαβικόν τι ιδίωμα αλλά και ιδιαίτερα φυλετικά γνωρίσματα. Πιθανόν φαίνεται, ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των Βησσών Θρακών ή των Δίων, οίτινες κατοικούσαν από μακρών αιώνων της χώραν ταύτην».

Ο Μ. Αποστολίδης, γράφει:
«Θρακοέλληνες είναι και οι ελληνόφωνοι Πομάκοι οι καλούμενοι Γραβανίτηδες και Μαρήδες, οικούντες κυρίως επί των ταπεινών (ενν. χαμηλών) υπωρειών της μέσης ανατολ. (ικής) Ροδόπης παρά τω παραποτάμω του Έβρου Ερυθροποτάμω, μεταξύ Διδυμοτείχου και Ορτάκιοι. Ωσαύτως οι Ροδοπαίοι της περιφέρειας Timrisch κατά τας σωζομένας τοπικάς παραδόσεις ήσαν Θρακοέλληνες, ότε εξισλαμίσθησαν μεσούντος του ΙΖ’ (17ου) αιώνος και είχον Ελληνικήν φλέβα».

Ο Ν. Μοσχόπουλος, στο έργο του «Η Ελληνική Θράκη» γράφει:
«Η καταγωγή των μουσουλμάνων τούτων, οίτινες κατοικούν εις τας βορείους περιοχάς της Δυτικής Θράκης, είναι αρκετά σκοτεινή. Εν όμως είναι βέβαιον: Βούλγαροι δεν είναι».

Τέλος σε άρθρο του στην εφημερίδα «Έθνος» στις 17/11/1947, ο Α. Δασκαλάκης γράφει:
«Η βουλγαρική περιφέρεια της Ροδόπης έχει πληθυσμό περίπου 650 χιλ. Εξ αυτών 300 χιλ. είναι Πομάκοι Μουσουλμάνοι… (Οι Βούλγαροι) τους Πομάκους τους χαρακτηρίζουν ως «εξισλαμισθέντες Βουλγάρους» και με τον χαρακτηρισμόν αυτόν δικαιολογούν όλα τα βάρβαρα, συνήθη εις την τακτική των, μέσα εκβουλγαρισμού…Οι Πομάκοι αποκηρύσσουν με αγανάκτησιν ότι είναι Βουλγαρικής καταγωγής. Προτάσσουν ιστορικά, γλωσσολογικά και ανθρωπολογικά επιχειρήματα προς απόδειξην ότι είναι ιθαγενείς κάτοικοι της Θράκης.

Πριν φθάσουν έως εκεί Βούλγαροι και Τούρκοι. Επομένως, δεν έχουν καμίαν εθνικήν συγγένειαν ούτε με τους μεν ούτε με τους δε, ενώ είναι συγγενέστατοι με τους Έλληνες.

Οι θεωρίες Βουλγάρων και Τούρκων για τους Πομάκους.

Οι Βούλγαροι ισχυρίζονται  ότι οι Πομάκοι είναι ομοεθνείς τους. Όμως οι γεωγράφοι και οι βουλγαρικοί χάρτες τους αναφέρουν ως ξεχωριστή εθνότητα. Ο Σέρβος Vidjick, στον εθνογραφικό χάρτη του, σημειώνει τους Πομάκους ως ξεχωριστή εθνότητα. Ομοίως, ο επιτελικός γερμανικός χάρτης του 1940, σημειώνει ξεχωριστά την περιοχή όπου κατοικούν οι Πομάκοι.
Βασικό επιχείρημα των Βουλγάρων στις θεωρίες αυτές, είναι το γλωσσικό ιδίωμα των Πομάκων . Αλλά όπως γράφει και ο σπουδαίος ιστορικός K.I Beloch : «Η γλώσσα μόνη δεν αρκεί βεβαίως δια τον καθορισμόν της ατομικότητος ενός λαού . Νέγρος τις ομιλών αγγλικά ουδαμώς είναι και Άγγλος δια τούτο ». Ανάλογες είναι οι απόψεις και άλλων διαπρεπών επιστημόνων. Από τον 7ο αιώνα που έφτασαν στη Βαλκανική Χερσόνησο, ποτέ δεν είχαν καλές σχέσεις με τους Πομάκους. Όπως αναφέραμε, οι Πομάκοι συμμετείχαν στην καταστολή της εξέγερσης των Βουλγάρων το 1876.Οι Τούρκοι από την άλλη πλευρά, θεωρούν ότι οι Πομάκοι είναι Τούρκοι που έχασαν την γλώσσα τους όχι όμως την θρησκεία τους . 
Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, ο Φαΐκ Βέης, που υπήρξε και βουλευτής Αδριανούπολης, διατύπωσε τη θεωρία ότι οι Πομάκοι κατάγονται από τους Πετσενέγους (ή Πατσινάκες).

Ας δούμε όμως ποιοι ήταν οι Πετσενέγοι.



Λαός τουρανικής καταγωγής που κινήθηκε τον 8ο αιώνα από τον Βόλγα προς την Δύση και έκανε αισθητή την παρουσία του στις περιοχές βόρεια του Εύξεινου Πόντου κατά τον 9ο αιώνα . Συγγένευαν με τους Κουμάνους, με τους οποίους μιλούσαν την ίδια γλώσσα. Ζούσαν ημινομαδικό βίο. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο, διακρίνονταν σε 8 φυλές και 40 γένη και ζούσαν μεταξύ Δούναβη και Δνείπερου (10ος αιώνας).
Έκαναν συνεχείς επιδρομές εναντίον του Βυζαντινού θέματος της Χερσώνας, των Ρώσων του Κιέβου και των Βουλγάρων της ποτάμιας οδού του Δνείπερου. Ήταν πρόθυμοι σύμμαχοι των Βυζαντινών, των Ρώσων και των Βούλγαρων, στις μεταξύ τους συγκρούσεις .Τον 11ο αιώνα, επιχείρησαν αλλεπάλληλες επιδρομές εναντίον του Βυζαντίου(1036, 1040,1046,1049,1059 κλπ.)



Η εμφάνιση των Πολοβίτσι, ενός συγγενικού λαού των Πετσενέγκων τον 12ο αιώνα και η παρουσία τους στην περιοχή βόρεια από τον Εύξεινο Πόντο, είχε σαν αποτέλεσμα την παρακμή και την βαθμιαία εξαφάνιση των Πετσενέγκων από το προσκήνιο.

Νωρίτερα, είχαν υποστεί ισχυρό πλήγμα από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι τους συνέτριψαν στη μάχη του Λεβουνίου, κοντά στον ποταμό ‘Εβρο (1091). Επικεφαλής του Βυζαντινού στρατού, ήταν ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός.

Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος γράφει,   ότι  όσοι Πετσενέγκοι επιβίωσαν, κατευθύνθηκαν προς τη Σαρδική (Σοφία) και συγχωνεύτηκαν με τους Βούλγαρους και τους Ούγγρους. Από τα στοιχεία που παραθέσαμε, δεν φαίνεται καμία απολύτως σχέση των Τούρκων με τους Πετσενέγκους και, κατά συνέπεια, με τους Πομάκους… Και οι εικόνες των Πετσενέγκων που βλέπετε, μάλλον το επιβεβαιώνουν.

Μάλιστα οι Οθωμανοί ονόμαζαν τους Πομάκους ‘’Αχριάν’’. Μεταξύ Πομάκων και Τούρκων, υπήρχε ως το1950 περίπου, έντονη αντιπαλότητα. Λάθη της ελληνικής πολιτείας, συντέλεσαν στο να εμφανίζονται οι Τούρκοι ως ‘’αδελφοί’’  και προστάτες των Πομάκων. Το ότι οι Πομάκοι, σχεδόν σίγουρα, είναι απόγονοι των αρχαίων Αγριάνων, προκύπτει και από το ότι «… μία από τις τρεις θρησκευτικές αιρέσεις στις οποίες κατανέμεται η φυλή των Πομάκων φέρει ειδικώς το όνομα ‘’Αγριανοί’’ που τους χωρίζει από τους άλλους ομοεθνείς τους…».
(Δ.Κ Βογαζλής, ‘’Αρχείο Θρακικού Θησαυρού’’, τ.12)

Οι αυτονομιστικές ενέργειες των Πομάκων

Η πρώτη προσπάθεια των Πομάκων για αυτονόμηση, έγινε το 1879. Τον προηγούμενο χρόνο, με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, οι περισσότεροι Πομάκοι εντάσσονταν στην τεράστια Βουλγαρική Ηγεμονία που ιδρυόταν. Λίγοι, παρέμειναν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Πομάκοι κινήθηκαν για αυτονόμηση της περιοχής τους, χωρίς αποτέλεσμα.

Ευτυχώς βέβαια, με τις αποφάσεις του Συνεδρίου του Βερολίνου το βουλγαρικό κράτος – γίγας, έμεινε ουσιαστικά στα χαρτιά.

Το 1913,αν και ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τη Θράκη, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, η Δυτική Θράκη παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία. Οι Πομάκοι ζήτησαν την αυτονόμηση της περιοχής της Ροδόπης και τη μη ένταξή της στη Βουλγαρίας, όμως δεν τα κατάφεραν.

Το 1919, με τη Συνθήκη του Νεϊγί, καθορίστηκαν τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπως ισχύουν μέχρι σήμερα. Τότε έγινε δημοψήφισμα στον Εχίνο, για το αν οι Πομάκοι προτιμούν να ενταχθούν στην Ελλάδα ή τη Βουλγαρία. Το σύνολο σχεδόν των Πομάκων, ψήφισε την ένταξή τους στο ελληνικό κράτος.
Και πάλι όμως το αίτημα τους δεν έγινε δεκτό.

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στο Συνέδριο της Ειρήνης του Παρισιού (1946), παρουσιάστηκαν εκπρόσωποι των Πομάκων, οι Χαμβδή Χουσείν Φεχμή Μπέης και Χακή Σουλεϊμαν Βέης, που ζήτησαν την "απόσπασή" τους από τη Βουλγαρία και την ένταξή τους στην Ελλάδα. Η άφιξή τους ήταν κάπως καθυστερημένη, και η Ελλάδα δεν μπόρεσε να τους υποστηρίξει όπως έπρεπε. Έτσι δεν πέτυχαν τον σκοπό τους. Το ίδιο έτος, επισκέφτηκαν τις Η.Π.Α. και την έδρα του Ο.Η.Ε., ζητώντας να ενταχθούν στην Ελλάδα και οι Πομάκοι της Βουλγαρίας. Ο αμερικανικός τύπος, έγραφε τότε:
"Από την Ουάσινγκτον αναγγέλθηκε ότι αντιπρόσωποι μιας φυλής που ιστορείται από της προ του Μεγάλου Αλεξάνδρου εποχής, έφτασαν στην πρωτεύουσα για να επιδιώξουν την ελευθερία των Πομάκων, ενός λαού που κατοικεί στη Ροδόπη, ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία".

Ο διευθυντής ραδιοφωνικού σταθμού της Ουάσινγκτον, ανέφερε στη διάρκεια εκπομπής, τα εξής:
"Ένα ακόμα πρόβλημα μειονότητας παρουσιάστηκε σήμερα στο πρόσωπο των Πομάκων, οι οποίοι είναι αρχαία ελληνική φυλή, ιστορούμενη από της προ του Μεγάλου Αλεξάνδρου εποχής. Οι Πομάκοι είναι μουσουλμανικός λαός που κατοικεί στη Ροδόπη…"
(Από το άρθρο του Α. Δασκαλάκη στο ΕΘΝΟΣ, 17/12/1947)



Η Συνθήκη της Λωζάνης και οι Μειονότητες – Η απίστευτη ενέργεια της κυβέρνησης Παγάγου

Τι αναφέρεται όμως στη Συνθήκη της Λωζάνης για τις μειονότητες στην Ελλάδα;

Στο άρθρο 45, διαβάζουμε:
"Τα αναγνωρισθέντα δια των διατάξεων τους παρόντος Τμήματος δικαιώματα εις τας εν Τουρκία μη μουσουλμανικάς μειονότητας, αναγνωρίζονται επίσης υπό της Ελλάδος εις τας εν τω εδάφει αυτής ευρισκομένας μουσουλμανικάς μειονότητας"

Το ελληνικό κείμενο, χρησιμοποιεί τον όρο "μουσουλμανικές μειονότητες", στον πληθυντικό. Στα πρωτότυπα κείμενα της Συνθήκης, σε γαλλικά και αγγλικά, αναφέρονται αντίστοιχα οι όροι "la minorite musulmanl" και "Moslem minority" (μουσουλμανική μειονότητα", στον ενικό αριθμό).
Λίγο πριν την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, στο νομό Ξάνθης ζούσαν 14.824 Πομάκοι, στο νομό Ροδόπης 8.000 Πομάκοι και στο νομό Έβρου 675 Πομάκοι (Σύνολο 23.499 Πομάκοι). Το 1951, στο νομό Ξάνθης ζούσαν 18.722, στο νομό Ροδόπης 7.213 Πομάκοι και στο νομό Έβρου 657 Πομάκοι (Σύνολο 26.592 Πομάκοι).

Η Τουρκία, που όπως είδαμε και στο άρθρο μας για την Ίμβρο και την Τένεδο καταπατούσε από την πρώτη στιγμή τη Συνθήκη της Λωζάνης, επιδίωκε να δημιουργήσει εθνική τουρκική μειονότητα στη Δυτική Θράκη. Από το 1924 ήδη, άρχισε τις επίσημες διαμαρτυρίες προς την ΚτΕ για εγκατάσταση Ελλήνων προσφύγων σε μουσουλμανικές ιδιοκτησίες στη Δυτική Θράκη. Ο Ε. Βενιζέλος, το 1930 δέχτηκε την ίδρυση τουρκικού προξενείου στην Κομοτηνή, χωρίς ουσιαστικά κανένα αντάλλαγμα. Ο σκοτεινός και ανθελληνικός ρόλος του προξενείου μέχρι τις μέρες μας, είναι πανθομολογούμενος…

Το μεγαλύτερο, ίσως λάθος της Ελλάδας στο θέμα της μουσουλμανικής μειονότητας, έγινε το 1953 από την κυβέρνηση Παπάγου. Μετά από διάβημα του Τούρκου πρεσβευτή στην Αθήνα Τζεμίλ Χουσνί Ταράν, δόθηκε εντολή, να χρησιμοποιείται για τη μειονότητα ο όρος "τουρκική" αντί του "μουσουλμανική".



Μάλιστα, όπως φαίνεται στο δεύτερο από τα έγγραφα που παραθέτουμε, διατάσσεται άμεση αντικατάσταση πινακίδας σχολείου στο χωριό Άρατος!
Ζητείται, επιγραφή "Μουσουλμανικόν Σχολείον να αντικατασταθεί αμέσως…

Προς τιμήν τους, οι Πομάκοι, αρνήθηκαν να εκτελέσουν αυτή τη διαταγή. Μόνο ένα (του Εχίνου), από τα 76 σχολεία του νομού Ξάνθης, άλλαξε την πινακίδα του. 



Επίσης, παρά τα όσα προβλέπει η Συνθήκη της Λωζάνης ,για διδασκαλία της μητρικής γλώσσας των Πομάκων, αυτό δεν συμβαίνει. Στα πομακικά σχολεία, διδάσκεται η τουρκική γλώσσα.

Η γλώσσα των Πομάκων, είναι ένα τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, δημιούργημα της συγχώνευσης γλωσσικών στοιχείων της ελληνικής, της βουλγαρικής και τουρκικής γλώσσας.

Με την υποστήριξη του Δ' Σώματος Στρατού, ο Πομάκος Ριτβάν Καρά – Χότζα, κυκλοφόρησε το 1995, το πρώτο Πομακο – Ελληνικό λεξικό. Από τότε, μέχρι σήμερα, το λεξικό αυτό έχει γνωρίσει πολλές αναθεωρημένες εκδόσεις, με πιο πρόσφατη αυτή του 2017 ως:
Βασικό Μορφολογικό) "Λεξικό της Πομακικής", με 50.000 λημματικές καταχωρήσεις.

Όσο για το DNA των Πομάκων, όπως αναφέραμε σε πρόσφατο άρθρο μας, επιβεβαιώνει ότι οι Πομάκοι "βρίσκονται γενετικά πλησιέστερα προς τους Ευρωπαίους και τους Έλληνες" και ότι γενετικά πλησιέστερες ομάδες προς αυτούς, είναι οι Έλληνες και οι Βούλγαροι.

Με το θέμα της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη ,γενικότερα, τις προβλέψεις της Συνθήκης της Λωζάνης για τους μειονοτικούς πληθυσμούς και την καταστρατήγησή τους από την Τουρκία, θα ασχοληθούμε σε άρθρο μας στο άμεσο μέλλον.

Πηγές: ΠΕΤΡΟΣ Δ. ΘΕΟΧΑΡΙΔΗΣ, "ΠΟΜΑΚΟΙ – ΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ", ΕΚΔΟΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΘΡΑΚΗΣ, ΞΑΝΘΗ 1995.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, ΘΡΑΚΗ", ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ αδελφών Κυριακίδη, 2000.