Ατλαντίδα: Μύθος ή πραγματικότητα;

Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια όλων των εποχών έχει την αφετηρία του σε μια διήγηση του μεγάλου αρχαίου φιλοσόφου Πλάτωνα (428 π.Χ.-347 π.Χ.). Στους διαλόγους του "Τίμαιος" και "Κριτίας", οι τίτλοι των οποίων προέρχονται από τα ονόματα των πρωταγωνιστών τους, γίνεται λόγος για την ιστορία της Ατλαντίδας (περ. 360 π.Χ.).

Για λόγους που δεν ξέρουμε ο Πλάτωνας δεν ολοκλήρωσε τον "Κριτία", ενώ ο μελετητής Benjamin Jowett και άλλοι υποστηρίζουν ότι ο μεγάλος αρχαίος φιλόσοφος σκόπευε να γράψει κι έναν ακόμα διάλογο με τίτλο "Ερμοκράτης". Στις συζητήσεις που καταγράφονται στους δύο αυτούς διαλόγους  συμμετέχουν ο Σωκράτης και ο φιλόσοφος Τίμαιος και οι πολιτικοί Κριτίας κι Ερμοκράτης.

Ο μόνος που αναφέρεται όμως στην Ατλαντίδα, είναι ο Κριτίας. Λέει ότι, όταν ήταν μικρό παιδί, άκουσε από τον παππού του την ιστορία της Ατλαντίδας, ο οποίος με τη σειρά του την είχε ακούσει από τον Σόλωνα (640 π.Χ.-558 π.Χ.). Ο Σόλωνας την είχε μάθει από έναν γέρο Αιγύπτιο ιερέα, όταν είχε ταξιδέψει στην Αίγυπτο. Χρονικά η ιστορία τοποθετείται γύρω στο 9.600 π.Χ.

Ας δούμε σε ελεύθερη μετάφραση τι αναφέρει στον "Τίμαιο" ο Πλάτωνας για την Ατλαντίδα:
"Ήταν ένα νησί που βρισκόταν πέρα από τα στενά που ονομάζετε Ηράκλειες Στήλες (το σημερινό Γιβραλτάρ) και ήταν μεγαλύτερο από τη Λιβύη (Βόρεια Αφρική) και τη Μικρά Ασία μαζί. Σε αυτό λοιπόν το νησί, την Ατλαντίδα, υπήρχε ένα βασίλειο με τεράστια δύναμη, που εξουσίασε όλη εκείνη την περιοχή, πολλά άλλα νησιά και τμήματα της ηπείρου. Ακόμα, οι βασιλιάδες του εξουσίαζαν αρκετές χώρες από τα στενά στη Βόρεια Αφρική ως την Αίγυπτο και στην Ευρώπη μέχρι την Τυρρηνία (Ιταλία). Η μεγάλη αυτή δύναμη επιχείρησε να υποτάξει και τη δική μου χώρα (Αίγυπτος) και τη δική σου (Ελλάδα) και ολόκληρη την περιοχή μέσα από τα στενά. Τότε, Σόλωνα, η χώρα σου (Αθήνα) νίκησε τους εισβολείς και μας έσωσε από τη σκλαβιά. Έπειτα όμως έγιναν μεγάλοι σεισμοί και πλημμύρες και, μέσα σ' ένα φοβερό μερόνυχτο, το νησί της Ατλαντίδας το κατάπιε η θάλασσα κι εξαφανίστηκε.

Η περιγραφή της Ατλαντίδας

Στον "Κριτία", ο Πλάτωνας περιγράφει αναλυτικά την Ατλαντίδα, την ιστορία, τη γεωγραφία και τους κατοίκους της. Αναφέρει πως προήλθαν από τον Ποσειδώνα και έχτισαν στο νησί επιβλητικά παλάτια, ναούς και λιμάνια. Η πρωτεύουσα είχε κυκλικό σχήμα και ήταν χτισμένη σε λόφο. Πίσω από την πόλη υπήρχε ένας εύφορος κάμπος που καλλιεργούσαν οι αγρότες. Ο βασιλιάς της Ατλαντίδας κατοικούσε σε ένα παλάτι στην κορυφή του λόφου. Στο κέντρο του παλατιού βρισκόταν ένας ναός αφιερωμένος στον Ποσειδώνα.

Αν και οι κάτοικοι της Ατλαντίδας είχαν ό,τι ήθελαν, έγιναν άπληστοι και διεφθαρμένοι. Γι' αυτό ο Δίας αποφάσισε να τους τιμωρήσει, βυθίζοντας το νησί τους και εξαφανίζοντας στα βάθη της θάλασσας τους ίδιους.

Την ίδια εποχή έγιναν σοβαρές καταστροφές και στην Ελλάδα. Οι πολεμιστές και ο πολύς λαός εξαφανίστηκαν και η Αττική πήρε τη μορφή που είχε στα χρόνια του Σόλωνα.

Οι αρχαίοι και μεταγενέστεροι συγγραφείς για την Ατλαντίδα

50 χρόνια μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, άρχισε η αμφισβήτηση των όσων έγραψε για την Ατλαντίδα.
Ο Αριστοτέλης μάλιστα τα θεωρούσε μυθοπλασία.

Ένας από τους πρώτους συγγραφείς που ασχολείται με μια μεγάλη χώρα, τη Μεροπίδα, η οποία βυθίστηκε, είναι ο Θεόπομπος (ο ίδιος διέσωσε το όνομα του Ηρόστρατου αν θυμάστε από το σχετικό άρθρο μας!). Ο Χιώτης αυτός ιστορικός επηρεάστηκε σαφώς από τον Πλάτωνα.
Ο Στράβωνας θεωρεί ότι η Ατλαντίδα ήταν η Τροία...

Στον Διόδωρο τον Σικελιώτη (1ος π.Χ. αιώνας) γίνεται μια γενική περιγραφή της Ατλαντίδας, αναφέροντας ότι οι Ατλάντιοι κατοικούν "τις προσκείμενες στον ωκεανό περιοχές και νέμονται μια πλούσια χώρα".
Ο Διόδωρος χρησιμοποιεί ως πηγή του πιθανότατα τον μυθογράφο Διονύσιο (2ος π.Χ. αιώνας) και όχι τον Πλάτωνα. Σύντομη αναφορά στην Ατλαντίδα κάνει και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος. Επίσης και ο μεγάλος ιστορικός Πλούταρχος αναφέρεται στις διηγήσεις του Πλάτωνα αναφέροντας μάλιστα τα ονόματα των ιερέων που μετέφεραν  στον Σόλωνα τις πληροφορίες για την Ατλαντίδα. Ήταν ο Ψένωπης από την  Ηλιόπολη και ο Εώγχης από τη Σάιδα!

Ο Αθήναιος από τη Ναύκρατη αναφέρει ένα απόσπασμα του "Κριτία", ενώ αργότερα ο Αμμιανός Μαρκελλίνος, ο τελευταίος από τους μεγάλους Ρωμαίους ιστορικούς, αφού αναφέρεται στα είδη των σεισμών, μιλά για μια σφοδρή ηφαιστειακή έκρηξη που εξαφάνισε στον Ατλαντικό ωκεανό ένα νησί "μεγαλύτερο κι από την Ευρώπη".

Ο Ιουδαίος ιστορικός Φίλων Αλεξανδρείος γράφει χαρακτηριστικά: "Η Νήσος της Ατλαντίδας μεγαλύτερη από τη Λιβύη και την Ασία μαζί, σύμφωνα με όσα λέει ο Πλάτων στον Τίμαιο, σε ένα ημερονύκτιο, μετά από δυνατούς σεισμούς και κατακλυσμούς ξαφνικά καταποντίστηκε στη θάλασσα και αφανίστηκε μετατρεπόμενη σε ωκεανό που δεν είναι πλεύσιμος αλλά βάραθρο."

Ο Τερτυλλιανός αναφέρεται στην πλατωνική διήγηση, ενώ ο χριστιανός ρήτορας Αρνόβιος θεωρεί την καταστροφή της Ατλαντίδας ιστορικό γεγονός. Αναφορά στην Ατλαντίδα κάνει ο Πρόκλος (412-485). Συγκεκριμένα, μιλά για επτά νησιά που βρίσκονται στην εξωτερική θάλασσα (Ατλαντικό Ωκεανό), ένα από τα οποία είχε έκταση 10.000 στάδια και αυτοί που το κατοικούσαν είχαν διατηρήσει την ανάμνηση για την Ατλαντίδα από τους προγόνους τους. Αναφέρεται μάλιστα στον περιηγητή Μάρκελλο, ο οποίος έχει επισκεφθεί τα νησιά αυτά.

Ο τελευταίος από τους συγγραφείς των αρχών του Μεσαίωνα που κάνει λόγο για την Ατλαντίδα είναι ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης (6ος αι.).

1485: Η αρχή νέων αναφορών στην Ατλαντίδα - Η ανακάλυψη της Αμερικής και οι νέες θεωρίες

Το 1485 στη Φλωρεντία ο ανθρωπιστής Marsilio Ficino μετέφρασε τα πλατωνικά έργα, με αποτέλεσμα να έρθουν εκ νέου στην επιφάνεια τα γραφόμενα για την Ατλαντίδα.

Η ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο το 1492 άνοιξε νέες συζητήσεις. Το 1527 ο Bartolome de Las Casas πίστευε ότι η Ατλαντίδα δεν είχε καταποντιστεί ολόκληρη και ένα μέρος της αποτελούσε η Αμερική. Το 1522 ο Francisco Lopez de Gomara αναφέρει ότι οι νέες χώρες (Αμερική) ανταποκρίνονται θαυμάσια στην πλατωνική αφήγηση και πως στο Μεξικό το νερό ονομάζεται atl.

Ο Γερμανός Ιησουίτης Athanase Kircher (1602-1680) αναφέρει ότι τα Κανάρια νησιά είναι τα απομεινάρια της Ατλαντίδας.

Ο περιηγητής J. Pitton de Tournefort θεωρεί ότι οι Αζόρες, τα Κανάρια Νησιά και η Αμερική είναι κατάλοιπα της Ατλαντίδας.

Ο Olof Rudbeck, σε έργο του που δημοσιεύτηκε μεταξύ του 1679 και του 1702 παραθέτει τη θεωρία ότι Ατλαντίδα ήταν η Σουηδία! Την ίδια άποψη είχε και ο Giuseppe Bartoli σε βιβλίο του που δημοσιεύθηκε το 1779. Λίγο αργότερα, ο αβάς Bonnaud διατύπωσε την άποψη ότι Ατλαντίδα ήταν η Παλαιστίνη. Η άποψη αυτή, όπως και ο παραλληλισμός χωρίων της Βίβλου με στοιχεία της πλατωνικής διήγησης, εμφανίζονται πολλές ακόμα φορές σε διάφορα βιβλία.

19ος αιώνας - Η θεωρία του Ιγνάτιου Ντόνελι

Το έργο που θεωρείται σταθμός για την Ατλαντίδα είναι το "Atlantis" ("Ατλαντίς") του Αμερικανού πολιτικού Ιγνάτιου Ντόνελι, που την τοποθετούσε στις Αζόρες, στον κεντρικό Ατλαντικό Ωκεανό και ισχυριζόταν μεταξύ άλλων ότι ο πολιτισμός αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στην Ατλαντίδα και η Αίγυπτος ήταν η πρώτη αποικία που ίδρυσαν οι Άτλαντες, οι οποίοι εφηύραν και το πρώτο αλφάβητο. Το βιβλίο αυτό αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για την Ατλαντίδα, προκάλεσε πολλές συζητήσεις, ωστόσο οι ισχυρισμοί του ήταν αβάσιμοι και καταρρίφθηκαν από αξιόλογους επιστήμονες.

Άλλες πιθανές και... απίθανες θεωρίες

Ο Βρετανός εξερευνητής Πέρσι Φόσετ πίστευε ότι η Ατλαντίδα βρισκόταν στη ζούγκλα της Βραζιλίας. Το 1924 ξεκίνησε για να τη βρει. Δεν επέστρεψε ποτέ.
Το νησί του Σεντ Μπρένταν, στον Ατλαντικό Ωκεανό, ήταν ένα ακόμη από αυτά που ταυτίστηκαν με την Ατλαντίδα.

Το 1976 στο βιβλίο του "Η Ατλαντίς του Βορρά", ο Γερμανός μελετητής Γιούργκεν Σπάνουτ προσπάθησε να αποδείξει πως η Ατλαντίδα βρισκόταν στα ανοιχτά των βορειοδυτικών ακτών της Γερμανίας, όπου βρισκόταν μια ομάδα βυθισμένων νησιών. Μέχρι σήμερα όμως δεν έχει βρεθεί κάποιο στοιχείο που να επαληθεύει τον ισχυρισμό του.

Ο Αμερικανός συγγραφέας Άλαν Όλφορντ το 1996 στο βιβλίο του "Οι Θεοί της Νέας Χιλιετίας", ισχυρίστηκε πως η Ατλαντίδα βρισκόταν στην Ανταρκτική. Ούτε αυτή η θεωρία όμως ευσταθεί.

Έξω από το Λαντς Εντ στην Κορνουάλη υπάρχει στη θάλασσα μια ομάδα βράχων, οι Επτά Αδελφές. Βρίσκονται σύμφωνα με το θρύλο στη θέση ενός βασιλείου που ένωνε κάποτε τη Βρετανία με τη Γαλλία και ονομαζόταν Λιονές. Η Λιονές όμως βυθίστηκε τον 5ο μ.Χ. αιώνα πολλές χιλιάδες χρόνια μετά την Ατλαντίδα. Μια αξιόλογη θεωρία παρουσιάστηκε το 1968, όταν ο αρχαιολόγος Τζ. Μάνσον Βαλεντάιν βρήκε ένα μονοπάτι σε σχήμα J από ορθογώνιες πέτρινες πλάκες, που είχε μήκος 700 μ. περίπου και βρισκόταν αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας έξω από την ακτή του βόρειου Μπίμινι στις Μπαχάμες. Ωστόσο το 1981 αποκαλύφθηκε ότι ο θαλάσσιος αυτός δρόμος δημιουργήθηκε με φυσικό τρόπο 2.500-3.500 χρόνια πριν. Έχουν γραφτεί περισσότερα από 60.000 βιβλία και άρθρα για την Ατλαντίδα (!). Λογικό είναι να μην μπορούμε να αναφέρουμε εδώ όλες τις απόψεις που διατυπώνονται σ' αυτά. Θεωρίες όμως ότι η Ατλαντίδα βρισκόταν κάπου στην Ελβετία (!) ή στην Κωπαΐδα της Βοιωτίας (!) μάλλον φαιδρές μπορούν να χαρακτηριστούν...

Η Μινωική Κρήτη - Ήταν η Σαντορίνη η χαμένη Ατλαντίδα;

Η ανακάλυψη του ανακτόρου της Κνωσού από τον Έβανς και ο ερχομός στο φως στοιχείων για τον μινωικό πολιτισμό πυροδότησαν μια σειρά από συζητήσεις για το κατά πόσο η Ατλαντίδα βρισκόταν στο Αιγαίο.

Το 1948 ο Σπυρίδων Μαρινάτος και το 1969 ο Άγγελος Γαλανόπουλος υποστήριξαν ότι στην πλατωνική αφήγηση για την Ατλαντίδα συναντάμε την απήχηση που είχε στους αρχαίους Αιγυπτίους η βύθιση μεγάλου μέρους του νησιού της Θήρας από έκρηξη του ηφαιστείου της το 1500 π.Χ. περίπου.

Όσο για τις διαστάσεις της Μητρόπολης της Ατλαντίδας (3.000 Χ 2.000 στάδια) που δίνει ο Πλάτωνας, είναι δεκαπλάσιες εκείνων του τμήματος της Θήρας που καταποντίστηκε. Παράλληλα ο Μαρινάτος δίνει ανάλογες ερμηνείες και για άλλα στοιχεία της διήγησης του Πλάτωνα που δεν "δένουν" με τη δική του θεωρία.

Τελική αποτίμηση

Συνοψίζοντας, αν η Ατλαντίδα δεν αποτελεί μια καθαρά πλατωνική επινόηση, το πιθανότερο είναι ότι βρισκόταν στον Ατλαντικό Ωκεανό, όπου είναι σίγουρο ότι υπήρχε ξηρά την εποχή των παγετώνων, όμως δεν ταιριάζει η ημερομηνία της καταβύθισής της με τις αλλαγές που ξέρουμε με βεβαιότητα ότι έγιναν μεταξύ 10000 π.Χ. και 9600 π.Χ. στον εξωτερικό φλοιό της Γης.
Το μυστήριο με την Ατλαντίδα παραμένει και ίσως μείνει για πάντα άλυτο...