Το άγνωστο ολοκαύτωμα του Κερασόβου Πωγωνίου Ιωαννίνων (15/8/1944)
Πού βρίσκεται το Κεράσοβο; Για ποιο λόγο οι Γερμανοί στοχοποίησαν το χωριό; Η πρώτη επιχείρηση στις 13/8/1944 – Η εκτέλεση 28 αμάχων στις 15/8/1944 - Η «μαρτυρική σπηλιά» του χωριού
Τα εγκλήματα των Ναζί στην Ελλάδα ήταν πάρα πολλά. Ανάμεσα στα άλλα, μαζικές εκτελέσεις άμαχου πληθυσμού, είτε με πρόσχημα κάποια ενέργεια ανταρτών σε βάρος των Γερμανών είτε χωρίς κανένα πρόσχημα. Ελάχιστοι από τους Γερμανούς εγκληματίες πολέμου πλήρωσαν όσα φριχτά διέπραξαν σε βάρος των Ελλήνων. Λίγοι καταδικάστηκαν στη Νυρεμβέργη, ενώ συνηθισμένη πρακτική των Γερμανών, ήταν να ρίχνουν εκ των υστέρων τις ευθύνες σε αξιωματικούς που είχαν σκοτωθεί…
Μια από τις πλέον άγνωστες, αλλά φρικιαστικές εγκληματικές ενέργειες των Γερμανών, έγινε τον Δεκαπενταύγουστο του 1944 στο χωριό Κεράσοβο Πωγωνίου του νομού Ιωαννίνων. Η πολύπαθη Ήπειρος υπέφερε τα πάνδεινα και κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τη μέρα της εορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου το 1944, οι Ναζί σκότωσαν 28 κατοίκους του Κερασόβου Πωγωνίου, τους 11 από αυτούς έξω από μια σπηλιά στην οποία έπειτα έβαλαν φωτιά. Επίσης κατέστρεψαν ολοκληρωτικά το χωριό. Στη συνέχεια έκαψαν και άλλα χωριά, όχι ολοκληρωτικά, της λεγόμενης Λάκκας Πωγωνίου και πιθανότατα, σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν την καταστροφή, συνέχισαν την πορεία τους προς τη Θεσπρωτία. Είναι επίσης σχεδόν βέβαιο ότι οι Ναζί καθοδηγούνταν από δωσίλογους της περιοχής… Ας δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες πώς οι Γερμανοί εκτέλεσαν 28 κατοίκους στα ακριτικά χωριά του Πωγωνίου.
Πού βρίσκεται το Κεράσοβο
Κλείσιμο
Ένα από τα χωριά του πανέμορφου, ακριτικού Πωγωνίου του νομού Ιωαννίνων είναι το Κεράσοβο. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 740 μέτρων, στις πλαγιές του όρους Κασιδιάρης.
Απέχει περίπου 55 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Ηπείρου. Μαζί με τα χωριά Περιστέρι, Στρατίνιστα, Ψηλόκαστρο, Δημόκορη, Λάβδανη, Κάτω Λάβδανη, Βραστοβά, Αγία Μαρίνα, Καστάνιανη, Χαραυγή και Κτίσματα, αποτελούν τη λεγόμενη Λάκκα Πωγωνίου ή Λάκκα του Μουχτάρ πασά, γιου του Αλή πασά, όπως ήταν γνωστή στο παρελθόν.
Σήμερα έχει ελάχιστους μόνιμους κατοίκους (λιγότερους από δέκα στη διάρκεια του χειμώνα) και «ζωντανεύει» κάπως όπως και τα γειτονικά χωριά, από το Πάσχα έως τα μέσα του φθινοπώρου. Η ελληνική Πολιτεία, διαχρονικά έχει αφήσει στο έλεος του Θεού τα χωριά του Πωγωνίου, μιας απίστευτα όμορφης περιοχής (δεν είναι άμοιροι ευθυνών και οι τοπικοί άρχοντες του Πωγωνίου…) Το όνομα Κεράσοβο είναι πιθανότατα σλαβικό.
Ο Vasmer το θεωρεί μεν σλαβικό, αλλά με «αρχή» ένα αμάρτυρο προσωπωνύμιο Κέρασος. Τόσο η εκδοχή αυτή όσο και η άποψη ότι το τοπωνύμιο είναι ελληνική ονοματοθεσία από τα προσωπωνύμια * Κέρασος/ * Κεράσης (το * δηλώνει αμάρτυρο τύπο λέξης) και τη δάνεια στην ελληνική, κατάληξη –οβο, την οποία διατυπώνει ο Κώστας Οικονόμου, μάλλον δεν ευσταθούν. Χωριά με το όνομα Κεράσοβο υπάρχουν επίσης στην Πρέβεζα και την Αιτωλοακαρνανία (Άνω και Κάτω Κεράσοβο).
Η δράση των ανταρτών
Η Ήπειρος συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση κατά των εισβολέων από τις 28 Οκτωβρίου 1940, ως τη μέρα που και ο τελευταίος Γερμανός στρατιώτης εγκατέλειψε την Ελλάδα.
Το 1944 υπήρχαν σε ολόκληρη την Ήπειρο 12.000 – 15.000 αντάρτες, τόσο του ΕΛΑΣ, όσο και του ΕΔΕΣ. Ο αριθμός είναι εντυπωσιακά μεγάλος σε σχέση με άλλες περιοχές. Οι περισσότεροι στο Πωγώνι ήταν ενταγμένοι στον ΕΛΑΣ. Ιδιαίτερα από το καλοκαίρι του 1943 αντάρτικες ομάδες διενεργούσαν δολιοφθορές και αιφνίδιες επιθέσεις σε εχθρικούς στόχους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το καλοκαίρι του 1943 μικρά παιδιά από το Κεράσοβο έκοψαν σε μια νύχτα και παρέδωσαν στους αντάρτες πολλά χιλιόμετρα τηλεγραφικού σύρματος.
Σχεδόν όλα τα χωριά της Λάκκας Πωγωνίου ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα έδρες μονάδων και υπομονάδων ανταρτών παρέχοντάς τους παράλληλα τροφή και στέγη. Το Κεράσοβο, βρίσκεται πολύ κοντά στην αμαξιτή οδό Ιωαννίνων – Αργυροκάστρου (κάποιες εκατοντάδες μέτρα στα αριστερά της), τη νυν οδό Ιωαννίνων – Κακαβιάς η οποία φαίνεται ότι μετά τον διαγωνισμό της 21/12/2023 και την ανάθεση της κατασκευής της σε ανάδοχη εταιρεία θα γίνει επιτέλους, ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος, και θα αποτελέσει το τελευταίο κομμάτι της Ιόνιας Οδού. Γυρίζουμε ξανά τώρα 80 χρόνια πίσω.
Οι Γερμανοί από την άνοιξη του 1944 είχαν προσπαθήσει να εισβάλλουν στη Λάκκα Πωγωνίου. Στις 31 Μαΐου 1944 έφτασαν λίγο έξω από το Κεράσοβο, αλλά εκδιώχτηκαν αφού πρόλαβαν να κάψουν ένα σπίτι. Το καλοκαίρι του 1944 πάντως κατάφεραν μετά από σκληρό αγώνα να εγκαταστήσουν μόνιμες φρουρές στο Δελβινάκι, την Πωγωνιανή, τα Κτίσματα και τους Δρυμάδες.
Στην περιοχή της Θεσπρωτίας δρούσαν ομάδες του ΕΔΕΣ υπό τον Λοχαγό Ευάγγελο Ζώτο. Από τις 5-8 Αυγούστου 1944 ισχυρές δυνάμεις του ΕΔΕΣ παραβιάζοντας τη Συμφωνία της Πλάκας επιτίθενται στην περιοχή Γραμμενοχωρίων και Καλαμά, από Μαλούνι μέχρι Σουλόπουλο. Αρχικά απωθούνται από τους άνδρες του ΕΛΑΣ, όμως στις 7-8 Αυγούστου καταλαμβάνουν τα χωριά Βρυσούλα, Λεπτοκαρυά, Λύκου, Ραβενή, Κεραμίτσα και Μαλούνι. Οι Γερμανοί επωφελούνται από τις συγκρούσεις των Ελλήνων μεταξύ τους και με ενισχύσεις Πυροβολικού από Ζίτσα και Ροδοτόπι μπήκαν στη Λάκκα Πωγωνίου από τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις: Χάνι Δελβινακίου – Κεράσοβο, Κτίσματα – Χαραυγή – Καστάνιανη – Κεράσοβο και Δεσποτικό – Ράικο – Ιερομνήμη – Φωτεινό – Άνω Λάβδανη – Κεράσοβο.
Η επίθεση των Γερμανών στο Κεράσοβο, οι 28 δολοφονίες και η καταστροφή του χωριού
Τα ξημερώματα της 13/8/1944 γερμανικά στρατεύματα καθοδηγούμενα από δωσίλογους της περιοχής μπήκαν στο Κεράσοβο.
Λόγω του καλοκαιριού, αλλά και του φόβου γερμανικής εισβολής οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού κοιμόταν στα αλώνια, στις παρυφές του οικισμού ή έβοσκαν τα ζώα τους στη γύρω περιοχή. Ένα τρίχρονο κοριτσάκι, η Αικατερίνη Γάτσου αναζήτησε τους γονείς της στο αλώνι. Οι γονείς της ξύπνησαν ταυτόχρονα με την εισβολή των Γερμανών στο χωριό. Ο πατέρας της μικρής, Βασίλειος Γάτσος έτρεξε και χτύπησε τις πόρτες των σπιτιών του Κερασόβου στα οποία είχαν παραμείνει κάποιοι κάτοικοί του, καλώντας τους να φύγουν γρήγορα για να σωθούν. Οι περισσότεροι πρόλαβαν και κρύφτηκαν στις γύρω πλαγιές, ενώ άλλοι βρήκαν καταφύγιο στα υπόγεια των σπιτιών τους. Κάποιοι που δεν πρόλαβαν να φύγουν συνελήφθησαν από τους Γερμανούς και οδηγήθηκαν στην πλατεία του χωριού.
Εκεί τους ανακοινώθηκε ότι αν σε 48 ώρες δεν παραδοθούν οι δράστες των επιθέσεων που είχαν γίνει σε βάρος των Ναζί, οι συλληφθέντες θα εκτελούνταν και το χωριό θα καιγόταν ολοσχερώς. Παράλληλα ανακάλυψαν, άγνωστο πώς, τη σπηλιά όπου φυλάσσονταν τα σιτηρά, αλλά και κρυμμένα πυρομαχικά στις γειτονικές καλύβες των αλωνιών κάτι που τους εξόργισε περισσότερο.
Τα ξημερώματα της 15ης Αυγούστου 1944 έληξε η προθεσμία των Γερμανών. Καθώς κανένας δεν είχε παραδοθεί στους Ναζί, αδιαφορώντας για την ιερότητα της μέρας πήραν τους ομήρους και τους οδήγησαν στον κεντρικό δρόμο του χωριού.
Τα δύο κοριτσάκια του ζεύγους Κολιμάντζου που είχε συλληφθεί κρύβονταν μέχρι τότε στην αυλή του σπιτιού τους. Όταν είδαν τους γονείς τους να περνούν έτρεξαν ξοπίσω τους.
Ούτε αυτά γλίτωσαν από τη διαστροφική μανία των Γερμανών. Όλους τους οδήγησαν στη σπηλιά, γνωστή ως «χτικιαρότρυπα», γιατί παλιά άφηναν εκεί να πεθάνουν όσους νοσούσαν από φυματίωση (χτικιό). Οι Ναζί έβαλαν φωτιά και αφού εκτέλεσαν τους ομήρους, τους πέταξαν στη φλεγόμενη σπηλιά! Λέγεται ότι λίγο πριν, ένας Γερμανός αξιωματικός που μάλλον διαφωνούσε με όσα έκαναν οι συμπατριώτες του φρόντισε να φυγαδευθούν από το Κεράσοβο κάποια μικρά παιδιά, τα οποία γλίτωσαν.
Οι Γερμανοί επέστρεψαν στο χωριό, έριξαν εύφλεκτο υλικό στα σπίτια και έβαλαν, ως άλλοι Νέρωνες, φωτιά με ιδιαίτερη ικανοποίηση. 99 σπίτια του Κερασόβου κάηκαν, μόνο ένα γλίτωσε! Δεν κάηκε επίσης ο Ιερός Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η εξόντωση των κατοίκων του Κερασόβου δεν τελείωσε όμως εκεί. Τις επόμενες ημέρες οι Γερμανοί σκότωσαν και άλλους στις περιοχές γύρω από το χωριό. Τους τελευταίους τρεις τους συνέλαβαν με δόλο στα αμπέλια του χωριού, πάνω από τη λίμνη Ζαραβίνα και τους εκτέλεσαν στο Χάνι Δελβινακίου, στον δρόμο Ιωαννίνων -Κακαβιάς. Μερικοί ακόμα πέθαναν από τις κακουχίες και τα μικρόβια των άταφων νεκρών. Συνολικά εκείνες τις μέρες σκοτώθηκαν από τους κατακτητές ή πέθαναν από κακουχίες τουλάχιστον 28 Κερασοβίτες (το χωριό είχε τότε περίπου 245 κατοίκους). Οι Γερμανοί παρέμειναν στη Λάκκα Πωγωνίου για πέντε ακόμα μέρες.
Μόνο το Μαυρονόρος και η Αγία Μαρίνα γλίτωσαν από τα γειτονικά χωριά. Ένα από αυτά που έκαψαν οι Ναζί, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, ήταν η ακριτική Καστάνιανη, απέναντι από το Κεράσοβο η οποία, ευτυχώς, δεν θρήνησε κάποιον νεκρό. Μετά από σφοδρές συγκρούσεις με τους αντάρτες, οι Ναζί που δεν μπόρεσαν ούτε να τους εξοντώσουν, ούτε να πατήσουν όρος Μουργκάνα, που ήταν βάση τους εγκατέλειψαν τη Λάκκα Πωγωνίου. Χωριά που για εκατοντάδες χρόνια έμειναν αλώβητα από Τούρκους και Τουρκαλβανούς καταστράφηκαν σε λίγες μέρες από τους «πολιτισμένους Ευρωπαίους»…
Η εκδίκηση των Ελλήνων
Τα γεγονότα στη Λάκκα Πωγωνίου συγκλόνισαν τους Έλληνες αντάρτες που τερμάτισαν τις μεταξύ τους συγκρούσεις και συνεννοήθηκαν να στήσουν μια μεγάλη ενέδρα εναντίον των κατακτητών. Έτσι, στις 30 Αυγούστου 1944 ακροβολίστηκαν στο Χάνι Δελβινακίου (απέχει περίπου 50 χλμ. από τα Γιάννενα και 25 χλμ. από την Κακαβιά. Τρεις μέρες αργότερα πέρασε από εκεί μια φάλαγγα δέκα φορτηγών με Γερμανούς στρατιωτικούς. Οι Έλληνες αντάρτες επιτέθηκαν και αιφνιδίασαν τους Γερμανούς που δεν περίμεναν τέτοια ενέργεια. Περισσότεροι από 23 Ναζί σκοτώθηκαν. Ανάμεσά τους, τέσσερις αξιωματικοί.
Εννιά φορτηγά αυτοκίνητα καταστράφηκαν ενώ πάρθηκαν ως λάφυρα οπλισμός και πυρομαχικά. Συνέλαβαν ακόμα έναν Γερμανό αιχμάλωτο, τον οποίο λίγες μέρες αργότερα παρέδωσαν στους Βρετανούς συνδέσμους, μαζί με το αρχείο της διαλυμένης γερμανικής ομάδας που αποτελούσε τμήμα της φρουράς της Πρεμετής. Από εκεί πληροφορήθηκαν για την επικείμενη αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, καθώς βρίσκονταν σε δεινή θέση σε όλα τα μέτωπα. Υπήρχαν επίσης οι προτεινόμενες οδοί διαφυγής από την Ήπειρο και τη Μακεδονία (Δυτική και Κεντρική).
Το μνημείο των θυμάτων του Ολοκαυτώματος του Κερασόβου
«Ιστορικός Τόπος» η Χτικιαρότρυπα
Η Χτικιαρότρυπα στην οποία βρήκαν τραγικό θάνατο τουλάχιστον έντεκα Κερασοβίτες το 1944, χαρακτηρίστηκε «Ιστορικός Τόπος» το 2013, με απόφαση του τότε Αναπληρωτή Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού Κώστα Τζαβάρα. Ο Σταυρός στον τόπο της θυσίας και το Μνημείο της Ειρήνης στη μνήμη των χαμένων Κερασοβιτών του Δεκαπενταύγουστου του 1944 αποτελούν ελάχιστη έκφραση ευγνωμοσύνης και υπενθύμισης της θυσίας τους. Κάθε χρόνο στο Κεράσοβο, στις 15 Αυγούστου, γίνονται εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα του χωριού.
Ογδόντα χρόνια αργότερα η ελληνική Πολιτεία δείχνει έμπρακτα την αδιαφορία της για το Κέρασοβο και το υπόλοιπο Πωγώνι, καθώς δεν ασχολείται καθόλου με την περιοχή. Τα περισσότερα χωριά ερημώνουν, τα σχολεία κλείνουν, οι απίστευτες φυσικές ομορφιές της περιοχής μένουν αναξιοποίητες και το μέλλον του Πωγωνίου διαγράφεται ζοφερό.
Ο Περιφερειάρχης Ηπείρου κύριος Αλέξανδρος Καχριμάνης και ο Δήμαρχος Πωγωνίου κύριος Κωνσταντίνος Καψάλης, θα πρέπει να εντείνουν της πιέσεις τους προς την Πολιτεία, να στρέψει το βλέμμα της και στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Ιωαννίνων. Μια περιοχή όπως το Πωγώνι με μακραίωνη ιστορία, που δέχτηκε επιδρομές από κάθε είδους βαρβάρους, άντεξε σχεδόν για 500 χρόνια την τουρκική κατοχή, καθώς απελευθερώθηκε το 1913, αλλά διατήρησε αναλλοίωτη την ελληνικότητά του και οι κάτοικοί του έχουν όλα τα στοιχεία εκείνα που έκαναν πολλούς Ηπειρώτες, πρωτοπόρους εθνικούς ευεργέτες και κορυφαίους πνευματικούς ανθρώπους της χώρας, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συνεχίσει να μένει στο περιθώριο.
Η ώρα μηδέν πλησιάζει για το Πωγώνι. Αν δεν ληφθούν άμεσα πρωτοβουλίες και δεν γίνουν ουσιαστικές κινήσεις για την περιοχή, η κατάσταση σύντομα θα είναι δραματική και μη αναστρέψιμη.
Αφίσα για τους νεκρούς του Κερασόβου
Σημειώνουμε ότι το Κεράσοβο εντάχθηκε επισήμως στα Μαρτυρικά Χωριά της Ελλάδας με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού το Νοέμβριο του 2014, την οποία και παραθέτουμε.. Οι σχετικές ενέργειες, όπως και για την ανάδειξη του ιστορικού τόπου, έγιναν από τον τότε πρόεδρο του Ένωσης Κερασοβιτών Πωγωνίου Ηπείρου κύριο Αριστοτέλη Π. Τζαβέλλα και τον τότε πρόεδρό της Ομοσπονδίας Αδελφοτήτων και Ενώσεων Επαρχίας Πωγωνίου κύριο Σταύρο Χ. Παππά.
Ο καφές στη Λάρισα δεν είναι ένα απλό ρόφημα αλλά τρόπος ζωής, και η δημοτική αρχή διοργανώνει στις 24, 25 και 26 Μαΐου μια σειρά εκδηλώσεων, με στόχο ενισχυθεί το εξωστρεφές προφίλ της πόλης.
