Ο Προκόπης Παυλόπουλος για τον Στίβεν Χόκινγκ

Τον Αύγουστο του 1998 Στίβεν Χόκινγκ βρέθηκε στην Ελλάδα. Σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο στην Κρήτη η ομιλία του στο πλαίσιο της 21ης Τριγωνικής Συνάντησης Αστροφυσικής μάγεψε τους παρευρισκόμενους. Η συνάντηση είχε θέμα τις «Μαύρες Τρύπες», ένα θέμα που ο παγκοσμίου φήμης φυσικός γνώριζε καλύτερα από κάθε άλλον επιστήμονα.
Στο πλαίσιο αυτής του της επίσκεψης βρέθηκε και ως καλεσμένος του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη γενέτειρα του Πυθαγόρα, στη Σάμο. 

Με αφορμή αυτή λοιπόν την επίσκεψη του 1998 κατά την οποία ο Στίβεν Χόκινγκ είχε εκφράσει και τον θαυμασμό του για την Ελλάδα, ανασύραμε ένα άρθορ του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου που είχε γράψει τότε για τον διάσημο αστροφυσικό. 

Ο τίτλος του άρθρου θα μπορούσε να είναι και σημερινός: Εις το επανιδείν κύριε Hawking.

Διαβάστε όλο το άρθρο του Προκόπη Παυλόπουλου 

«Τα γεγονότα που μονοπώλησαν, κατά την εβδομάδα που πέρασε, το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον στη Χώρα -και, κυρίως οι επιπτώσεις, σε παγκόσμια κλίμακα, της πολιτικής και οικονομικής κρίσης στη Ρωσία, ή, για να έλθουμε στα καθ’ ημάς, ο απόηχος της επώδυνης περιπέτειας της Ιονικής Τράπεζας- άφησαν στο περιθώριο δύο άλλες, prima faciae, άσχετες μεταξύ τους, ειδήσεις: ήτοι την άφιξη στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στη Σάμο, του παγκόσμιας πια φήμης θεωρητικού φυσικού Stephen Hawking και τη συζήτηση στη Βουλή του σχεδίου νόμου με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Μέριμνα για την απασχόληση προσώπων ειδικών κατηγοριών».  Θα μου πείτε τι, άραγε, μπορεί να συνδέει τα δύο αυτά θέματα και γιατί ν’ ασχοληθεί κανείς ιδιαίτερα μαζί τους;  Η απορία φαίνεται εύλογη. Ας μου επιτραπεί να εκθέσω γιατί, κατά τη γνώμη μου, η ανάδειξη του συσχετισμού τους είναι εξίσου δικαιολογημένη. 

I. Καλεσμένος του Πανεπιστημίου Αιγαίου έφθασε στη Σάμο, στο γραφικό νησί του Πυθαγόρα, που μοιάζει ν’ ατενίζει, ακοίμητος φρουρός, τα παράλια της Ιωνίας, ο κάτοχος της έδρας του Νεύτωνος στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, S. Hawking. Ίσως ο λαμπρότερος θεωρητικός φυσικός από την εποχή του Αϊνστάιν.
 
Η ιδιομορφία της περίπτωσής του είναι γνωστή ανά την υφήλιο: Χτυπημένος, ήδη από τα φοιτητικά χρόνια του στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, από την ανίατη μυατροφική πλευρική σκλήρυνση, γνωστή και ως ασθένεια των κινητικών νευρικών κυττάρων, καθηλώθηκε πολύ σύντομα στην αναπηρική καρέκλα.
Αυτό όμως που για άλλους θα συνιστούσε το τέλος, αποτέλεσε για τον Hawking την αρχή.  Την αρχή ενός αγώνα, μιας επικής, στην κυριολεξία, πάλης, ανάμεσα στην αδυναμία και τη φθορά του σώματος και στην αστείρευτη δύναμη του πνεύματος και της ψυχής.  Με πιστό σύμμαχο έναν ειδικά διαμορφωμένο μικρό προσωπικό υπολογιστή, που φέρει το χαρακτηριστικό όνομα «Κόσμος», στον οποίο έχει προσαρμοσθεί ένα συνθεσάιζερ φωνής, που του επιτρέπει να «χειρίζεται» ως δεκαπέντε λέξεις το λεπτό (!!!), άρχισε τη μεγάλη περιπέτεια της δημιουργίας.  Περιπέτεια που τον οδήγησε στην έδρα του Νεύτωνος στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. 
Η διαδρομή του, όπως διαγράφηκε μέσα σε μια ανοιχτή κοινωνία, οργανωμένη για να ευνοεί την πνευματική ανάταση και παραγωγή, υπήρξε αληθινό μνημείο της ανθρώπινης θέλησης.  Και το ως τώρα αποτέλεσμά της οδήγησε τον Hawking στο να συνδυάσει, συνεχίζοντας το έργο του Αϊνστάιν, σε μια συνεπή θεωρία, την κβαντική μηχανική και τη γενική θεωρία της σχετικότητας. 
Καρπός αυτού του συνδυασμού υπήρξε, μεταξύ των άλλων, ήδη από το 1974, η πιο σημαντική -κατά τη δική μου πάντοτε αξιολόγηση-ανακάλυψη: ότι, δηλαδή, οι «μαύρες τρύπες», αυτά τα μικροσκοπικά τμήματα του σύμπαντος, των οποίων το ασύλληπτα ισχυρό βαρυτικό πεδίο εθεωρείτο ως τότε αδιαπέραστο, δεν είναι απολύτως μαύρες. Με την έννοια ότι, αν λάβουμε υπόψη τη συμπεριφορά της ύλης σε μικροσκοπικό επίπεδο, είναι δυνατό να διαφύγουν ακόμη και από μια «μαύρη τρύπα» σωματίδια και ακτινοβολία.  Σε τελική ανάλυση, η «μαύρη τρύπα» εκπέμπει ακτινοβολία όπως ακριβώς και ένα θερμό αντικείμενο. 
Έτσι, καθώς οι τηλεοπτικοί φακοί «αιχμαλώτιζαν», κατά την άφιξή του στο αεροδρόμιο της Σάμου, την εικόνα του μεγάλου πνευματικού δημιουργού, καθηλωμένου στην αναπηρική καρέκλα, το πρόσωπο του, πίσω από τα χοντρά γυαλιά, είχε μια διπλή χαρακτηριστική έκφραση.  Πριν απ’ όλα, εκείνη της καρτερίας μπροστά στο αδυσώπητο κέλευσμα της ειμαρμένης και της αναπόφευκτης σωματικής φθοράς.  Και ύστερα, την έκφραση της λεπτής, αλλά τόσο διαπεραστικής, ειρωνείας του ανθρώπου, ο οποίος από τη μια πλευρά καταφέρνει να ξεπεράσει τα όριά του και από την άλλη αντιμετωπίζει με συγκατάβαση -ταυτοχρόνως πολλή κατανόηση- τον συνάνθρωπο της καθημερινότητας, της πεζότητας, του καταπιεστικού μέσου όρου. Και από αυτή την έκφραση ανάβλυζε, σε όλο του το μεγαλείο, ο συμβολισμός του κάκτου, που μέσα στην άνυδρη έρημο βρίσκει τη δύναμη να παίρνει και την τελευταία ικμάδα της πρωινής δροσιάς για να δώσει, όταν έρθει η ώρα, τον πιο εκτυφλωτικό ανθό της φύσης. 
II. Την ίδια στιγμή, στη Βουλή των Ελλήνων, εκτυλισσόταν η συζήτηση του σχεδίου νόμου για την απασχόληση των «προσώπων ειδικών κατηγοριών». Δηλαδή των ως σήμερα προσώπων «με ειδικές ανάγκες», που τόσο μίζερα – και όχι χωρίς δόση ρατσισμού – ο νομοθέτης αρνείται να χαρακτηρίσει, και να αποδώσει στοιχειώδη δικαιοσύνη, «άτομα ειδικών ικανοτήτων».
Αντιπροσωπευτικό δείγμα αποπνικτικής γραφειοκρατίας, αποκρουστικό παράδειγμα κοινωνικής υποκρισίας, το νέο αυτό «θεσμικό» κατασκεύασμα – κατά πάντα «αντάξιο» των προηγουμένων του – αντανακλά, διαχρονικώς και με ιδιαίτερη πιστότητα, τη θέση και διάθεση της πολιτικής ηγεσίας απέναντι σ’ ένα σημαντικό τμήμα του κοινωνικού συνόλου. Ένα τμήμα που ζητεί αγωνιωδώς μόνο τα απαραίτητα μέσα και τις κατάλληλες συνθήκες για ν’ ανοίξει διάπλατα τα φτερά της δημιουργίας του. Και όχι, βεβαίως, τον οίκτο που του προσφέρουν οι κυβερνητικοί ταγοί – πολλοί μάλιστα με το πολιτικώς αζημίωτο, μονοπωλώντας κατ’ επάγγελμα το σχετικό «ενδιαφέρον» - συνήθως με τη μορφή του βολέματος σε κάποιο σκοτεινό γραφείο μιας δημόσιας υπηρεσίας. Κυβερνητικοί ταγοί οι οποίοι δεν ευαισθητοποιήθηκαν ούτε από την κραυγή αγωνίας, αλλά και το μεγαλείο του νεαρού μαθητή με ειδικές ικανότητες στην τελευταία Βουλή των Εφήβων.
Β. Είναι στιγμές που συλλογίζομαι ότι, στον τόπο μας, ένας S. Hawking – και γιατί, άραγε, να μην υπάρχει – προτού καταλήξει, με την «ευγενή φροντίδα» κομματικού παράγοντα, σε κάποιο άσυλο ανιάτων, θα είχε εξαντλήσει τις ικανότητές του και την προσφορά του στο τηλεφωνικό κέντρο ενός δημόσιου οργανισμού, μέσα από γραφειοκρατικούς δαιδάλους αντάξιους της φαντασίας ενός Κάφκα. 
Γ. Και πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, σ’ έναν κοινωνικό περίγυρο όπου οι χρόνια παγιωμένες δομές του και το σύστημα παιδείας μαζικής κατανάλωσης μας εθίζουν να θαυμάζουμε τον Ρουσσώ και ν’ αγνοούμε επιδεικτικά τον Βολταίρο, να εμπιστευόμαστε την ισοπεδωτική ισότητα και να δυσπιστούμε σε κάθε δημιουργική πρωτοβουλία, να συμπεριφερόμαστε ως εικονολάτρες και να θεωρούμε επικίνδυνους τους εικονοκλάστες; Με απλές λέξεις, πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς σε μια εποχή μειωμένων – κατά την έκφραση του Κρούγκμαν – προσδοκιών, όπου ο πολιτικοί ιθύνοντες, πραγματικοί επίγονοι του Μιθριδάτη, επιχειρούν να μας πείσουν, αφ’ ενός, ότι η περίοδος των οραμάτων και της ανάτασης έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και, αφ’ ετέρου, ότι αυτή η μοίρα ταιριάζει στον Τόπο;

Εις το επανιδείν, λοιπόν, κύριε Hawking. Και όταν ξανάρθετε στη Χώρα μας – θέλω να πιστεύω πολύ σύντομα – εύχομαι η μεν επιστήμη να έχει κάνει τα βήματα εκείνα που θα σας επιτρέψουν ν’ απολαμβάνετε, όσο γίνεται, ακόμη και τις μικρές χαρές της ζωής. Η δε πνευματική σας δημιουργία να έχει φωτίσει πολλά από τα ως σήμερα καλά, κρυμμένα μυστικά του σύμπαντος. Και επιτρέψτε μου να τρέφω την ελπίδα ότι, σε τούτη τη Χώρα, που διακόνησε επί αιώνες το πνεύμα, αυτοί που θα είχαν τη δύναμη ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμά σας θα μπορούν να περιμένουν κάτι περισσότερο από μια πεζή σταδιοδρομία και ένα μισθό οίκτου σε κάποιο νομικό πρόσωπο του «ευρύτερου δημόσιου τομέα».