Παυλόπουλος: Το πνεύμα της Αρχαίας Αθήνας σημάδεψε την προσωπικότητα του Αδριανού

Στην πολύπλευρη προσωπικότητα και στις ελληνικές, ιδίως «Αθηναϊκές», ρίζες του Αδριανού, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος στην ομιλία του κατά την έναρξη του Συνεδρίου «Αθήνα-Ρώμη 117-2017 μ.Χ., Αφιέρωμα στον Φιλέλληνα Ρωμαίο Αυτοκράτορα και Αθηναίο Άρχοντα Αδριανό», στην Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή.

Ο κ. Παυλόπουλος περιέγραψε αναλυτικά το «διπολικό» ελληνορωμαϊκό μέγεθος και αντίστοιχο κλασικό μεγαλείο της αυτοκρατορικής οντότητας του φιλέλληνα Ρωμαίου αυτοκράτορα, αναδεικνύοντας τις πτυχές της προσωπικότητάς του και κυρίως τον χαρακτήρα της εκπαίδευσης, που είχε λάβει με έμφαση την αρχαία ελληνική Παιδεία.

Όπως σημείωσε: «Η εκπαίδευση του Αδριανού ήταν διπλή: Από την μια πλευρά καλλιεργούσε την μόρφωσή του, με τόσο έντονα να ελληνικά της στοιχεία, ώστε οι σύγχρονοί του στη Ρώμη του έδωσαν το προσωνύμιο "Graeculus", "Μικρός Έλληνας". Και, από την άλλη πλευρά, ολοκλήρωνε τη στρατιωτική του παιδεία, ακολουθώντας, σχεδόν πάντα, τον Τραϊανό στις εκστρατείες του εκτός Ρώμης, ιδίως τα τελευταία χρόνια, όταν ο αυτοκράτορας είχε επεκτείνει την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε τέτοιον βαθμό, ώστε ν΄ αποκτήσει τη μεγαλύτερη έκτασή της στην ιστορία της».

Μάλιστα, τόνισε ότι «αυτή την κληρονομιά του Τραϊανού παρέλαβε ο Αδριανός, ένας αυτοκράτορας πραγματικός "Ιανός", αφού στην όλη αυτοκρατορική προετοιμασία του μετείχε η Ρώμη, ως προς το Imperium, και η Αθήνα, ως προς την κλασική Παιδεία του. Η όλη αυτοκρατορική του πορεία -πρωτίστως δε το γεγονός ότι δεν ενδιαφέρθηκε για την περαιτέρω επέκταση των ορίων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας- απέδειξαν ότι στον χαρακτήρα του Αδριανού επικράτησε η Αθήνα, ενώ η Ρώμη απλώς προσέθεσε σ΄ αυτόν το θεσμικό στίγμα της υποδειγματικής θεραπείας της Res Publica».

Υπενθύμισε, επίσης, την ιδιαίτερη σχέση του Αδριανού με την Αθήνα, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Το Πνεύμα της αρχαίας Αθήνας άφησε βαθιά τα σημάδια του στην προσωπικότητα του Αδριανού, ήδη από την εφηβική του ηλικία, καθώς οι πρώιμες φιλοσοφικές του ανησυχίες τον κατεύθυναν στον δρόμο των Στωικών, αλλ΄ ακόμη και του Επικουρείων. Τον επηρέασε όμως κατ΄ εξοχήν ο "στωικισμός", μέσω της μελέτης του Επικτήτου».

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, εξήγησε, παράλληλα, ότι ίσως ήταν η θέση του Επικτήτου, σύμφωνα με την οποία η πεμπτουσία της ελεύθερης βούλησης πρέπει να κατευθύνεται όχι στην επαύξηση αλλά στην πιο σώφρονα διαχείριση των κεκτημένων, που τον οδήγησε να επιλέξει όχι την επέκταση των ορίων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά την πιο ορθολογική οργάνωσή της, με πυρήνα την Res Publica. «Ήταν αυτή η νοοτροπία του Αδριανού που ώθησε τον Σίλερ να τον αποκαλέσει "πρώτο υπηρέτη της Αυτοκρατορίας"» υπογράμμισε ο κ. Παυλόπουλος, προσθέτοντας πως «έτσι ο Αδριανός έμεινε στην ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας περισσότερο ως ο "Princeps" που φρόντισε με ζήλο την εμπέδωση της ειρήνης, τον εξορθολογισμό της αυτοκρατορικής διοίκησης και τον εξωραϊσμό των πόλεων».

Αναφερόμενος δε στην μακρόχρονη παρουσία του Αδριανού στην Ελλάδα, κυρίως δε στην Αθήνα, τόνισε ότι επισφράγισε εμβληματικά την «Αθηναϊκή» όψη του «Αδριανού-Ιανού» και προσέθεσε ότι οι ελληνικές -ιδίως δε «Αθηναϊκές»- ρίζες του Αδριανού μαρτυρούν ανά τους αιώνες τα έργα του στην Ελλάδα.

«Πλειάδα μνημείων της Αρχαίας Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς οφείλουν την "επιβίωσή" τους ανά τους αιώνες στις πρόνοιες του Αδριανού. Ιδιαίτερης μνείας αξίζει η "Πύλη του Αδριανού", δια της οποίας ο Αδριανός θέλησε να οριοθετήσει το "σύνορο" μεταξύ της "Παλαιάς Αθήνας" που ολοκλήρωσε -με σημείο αναφοράς τον Ναό του Ολυμπίου Διός, ο οποίος δεν είχε περατωθεί από την εποχή του Πεισιστράτου-, και της "Νέας Αθήνας", προς την πλευρά της Ακρόπολης, που αποκατέστησε με τρόπο ο οποίος σεβάστηκε στο ακέραιο την αρχετυπική της μορφή. Υπό τα δεδομένα αυτά, η Πύλη του Αδριανού θα μπορούσε κάλλιστα να συμβολίσει έναν άλλο Αδριανό "Ιανό", εκείνον μεταξύ της Αθήνας πριν από την εποχή του και της Αθήνας μετά απ΄ αυτόν», ανέφερε ο κ. Παυλόπουλος στην ομιλία του.

Επιπλέον, υπενθύμισε, ότι «η "Αδριάνεια Βιβλιοθήκη" και το "Αδριάνειο Υδραγωγείο" στην Αθήνα δεσπόζουν, ακόμη και σήμερα, στο "ταμείο" της συνεισφοράς του για την διάσωση και την περαιτέρω ανάδειξη του μεγαλείου της Αρχαίας Ελλάδας».

Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας του, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, ανέλυσε διεξοδικά την «Ρωμαϊκή» όψη του «Αδριανού-Ιανού», η οποία συνθέτει κυρίως το θεσμικό του έργο. Κατ΄ εξοχήν δε την νομοθεσία του, το περιεχόμενο της οποίας όμως αναδεικνύει εμφανώς, και εδώ, την έντονη επιρροή της Αθήνας, με προεξάρχουσα την επιρροή του στωικισμού.

«Δεν είναι υπερβολή να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι ο Αδριανός επιχείρησε ν’ αναβαπτίσει το "Imperium" και την "Res Publica" της Ρώμης στα νάματα της ελληνικής φιλοσοφίας -ιδίως δε της στωικής- προσανατολίζοντας την "Εξουσία" στην εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος» επισήμανε ο Πρόεδρος και επικαλέστηκε χαρακτηριστικά δείγματα της νομοθετικής -και, εν γένει, της θεσμικής- κληρονομιάς του Αδριανού: «Κορυφαία θέση στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις στου Αδριανού κατέχουν εκείνες που αφορούν στην οργάνωση και τη λειτουργία της απονομής της Δικαιοσύνης» σημείωσε ο κ. Παυλόπουλος συμπληρώνοντας ότι «η τελειοποίηση της "Cognitio Extra Ordinem" και των εξ αυτής καταγόμενων γενικών ρητρών της έννομης τάξης, δίνει το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της συνεισφοράς του Αδριανού προς αυτή την κατεύθυνση».

Παράλληλα, επισήμανε ότι το stricto sensu, νομοθετικό έργο του Αδριανού, εξαιρετικά εκτεταμένο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες των ιδιαιτεροτήτων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της περιόδου του, φέρει βαθειά τ΄ ανθρωπιστικά χαρακτηριστικά που απορρέουν από την στωική φιλοσοφία, ιδίως δε από το έργο του Επικτήτου.

Στο πεδίο του, lato sensu, ποινικού δικαίου, ο Αδριανός επέφερε βαθύτατες τομές με ανθρωπιστικό στίγμα, κυρίως καθιερώνοντας τον γνήσιο υποκειμενικό χαρακτήρα της ποινικής ευθύνης που, ως τις μέρες του, έφερε πολλά οιονεί αντικειμενικά χαρακτηριστικά, αφού αρκούσε για την επιβολή ποινής ακόμη και η απλή αμέλεια.

Ο Αδριανός, επίσης, ήταν εκείνος που υιοθέτησε πρώτος τη γενική αρχή, σύμφωνα με την οποία πυρήνας της υποκειμενικής υπόστασης του εγκλήματος είναι ο δόλος. Και στις περισσότερες περιπτώσεις μάλιστα ο άμεσος δόλος πρώτου βαθμού. Συνεπώς, από τον Αδριανό κατάγεται ο κανόνας που απαντάται στους Πανδέκτες (Digesta, 48.8.14): «In maleficiis voluntas spectatur, non exitus»).

Αλλά και στο πεδίο του αστικού δικαίου, του «Jus Civile», η νομοθεσία του Αδριανού διακρίνεται για την υιοθέτηση κανόνων δικαίου που στηρίζονται στην υπεράσπιση του Ανθρώπου και των -στοιχειωδών βεβαίως ακόμη- ελευθεριών του στο πλαίσιο ρύθμισης των κατ’ ιδίαν κοινωνικών σχέσεων.

Κλείνοντας, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημείωσε ότι αυτό το «διπολικό» ελληνορωμαϊκό μέγεθος και αντίστοιχο κλασικό μεγαλείο της αυτοκρατορικής οντότητας του Αδριανού μπορούμε να το ανακαλύψουμε και στο πεδίο της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του Αρχαίου Κόσμου, επικαλούμενος το «πάντρεμα», του ρωμαϊκής καταβολής Πανθέου, που κατασκεύασε αρχικώς ο Αγρίππας και αποκατέστησε -μετά την καταστροφή του από πυρκαγιά περί το 80 μ.Χ- ο Αδριανός, με τον ανυπέρβλητο θόλο του να εμπνέει την αρχιτεκτονική παράδοση της Αναγέννησης. Και κατέληξε με την επισήμανση ότι την πνευματική και θεσμική αίγλη του Αδριανού, που τον οδήγησε στην κορυφή των αυτοκρατόρων του Αρχαίου Κόσμου -και όχι μόνο της Ρώμης- ολοκλήρωσε η διαδοχή που ο ίδιος προετοίμασε, κατά το πρότυπο του προκατόχου του Τραϊανού. «Ο αυτοκράτορας Αντωνίνος όχι μόνο σεβάσθηκε, αλλά πραγματικά εξύψωσε το πρότυπο του Αδριανού, εγκαινιάζοντας την εξίσου εμβληματική περίοδο των Αντωνίνων», υπογράμμισε ο κ. Παυλόπουλος.