Διαδικτυακός εκφοβισμός

Zούμε σε μια εποχή όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις τρέχουν με την ταχύτητα της σκέψης. Καθημερινά βρισκόμαστε μπροστά σε καινοτομίες που μόλις πριν από λίγα χρόνια δεν υπήρχαν καν στη φαντασία μας. Σε αντίθεση με τους ενήλικες, τα παιδιά έχουν μεγαλώσει με αυτές τις τεχνολογίες, ιδιαίτερα με το Διαδίκτυο, το οποίο μπορεί να αποτελέσει γι’ αυτά εξαιρετικό περιβάλλον για μάθηση, ενημέρωση, ψυχαγωγία, για να συνομιλήσουν με φίλους ή απλώς να χαλαρώσουν και να ερευνήσουν διάφορα θέματα. Ωστόσο, η δυνατότητα πρόσβασης σε έναν τεράστιο και ανεξέλεγκτο όγκο πληροφοριών ενίοτε μπορεί να εγκυμονεί κινδύνους για τα παιδιά, είτε πρόκειται για ιστότοπους, είτε για τα social media, με τη μορφή του διαδικτυακού εκφοβισμού (cyberbullying). O διαδικτυακός εκφοβισμός είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα. Oι απειλές και ο εκφοβισμός εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στα σπίτια και δυστυχώς αυξάνονται. Το παιδί ή ο έφηβος που εκφοβίζεται αισθάνεται τελείως απροστάτευτο και συγκλονισμένο. 

Πώς εκφράζεται;

Συνήθως παίρνει τη μορφή βίαιων και φαύλων διαδικτυακών μηνυμάτων, αποστολής υβριστικών χαρακτηρισμών σε χώρους κοινωνικής δικτύωσης (chat rooms), αλλοίωσης του προφίλ σε διαδικτυακούς τόπους, ή, τέλος, αποστολής εκφοβιστικών ή σκληρών email. Ενα παιδί μπορεί να αρχίσει να λαμβάνει ανώνυμα εκφοβιστικά ή χλευαστικά email χωρίς απαραίτητα να υπάρχει αντίστοιχος εκφοβισμός στο σχολείο (δηλαδή το κλασικό bullying). Το θύμα, μη γνωρίζοντας ποιος του στέλνει αυτά τα μηνύματα, αρχίζει να υποπτεύεται τους πάντες και θεωρεί πως όλοι είναι εναντίον του. Και δυστυχώς σπάνια μιλάει -κυρίως- στους γονείς του. Αν κάποιο παιδί παίρνει μέρος στον διαδικτυακό εκφοβισμό κάποιου άλλου παιδιού και το θεωρεί αστείο, πρέπει να κατανοήσει πως ούτε αστείο είναι, ούτε χωρίς επιπτώσεις. Το παιδί αυτό είναι στον ίδιο βαθμό ένοχος παραβατικής συμπεριφοράς, όπως θα ήταν και σε κάθε άλλη περίπτωση εκφοβισμού. 

Γιατί κάποιοι εκφοβίζουν μέσω Διαδικτύου;

Η βία είναι γνωστή και παρούσα από πάντα. Η μεγάλη διαφορά στον διαδικτυακό εκφοβισμό, όμως, είναι ότι ο δράστης μπορεί να μείνει ανώνυμος. Πιο εύκολα εκφοβίζει κάποιος κρυμμένος απ’ ό,τι πρόσωπο με πρόσωπο. Στο Διαδίκτυο ο θύτης μπορεί να επιλέξει το θύμα του με πολύ μικρότερο κίνδυνο να πιαστεί. Ενα παιδί-θύτης είναι καταρχήν υποκινητής. Επηρεάζει δηλαδή και άλλα παιδιά να συνενωθούν ώστε να επιτεθούν στο θύμα τους. Στο Διαδίκτυο ο υποκινητής έχει την ευχέρεια να προσελκύσει κι άλλα παιδιά στην επίθεση, στην οποία ενδεχομένως να μη συμμετείχαν σε μία κατά πρόσωπο επίθεση. Η αποστασιοποίηση που ενυπάρχει σε οποιαδήποτε σχέση στο Διαδίκτυο επιτρέπει σε πολλά παιδιά να επιτεθούν ευκολότερα. Ετσι, κάποια που θα είχαν δισταγμούς λόγω της αντίδρασης του θύματος στο Διαδίκτυο διευκολύνονται.

Πώς μπορεί να πολεμήσει τη βία εναντίον του

■ Να μιλήσει σε κάποιον που εμπιστεύεται. Καταρχάς στους γονείς του και μετά στους δασκάλους του.
■ Να μην απαντήσει σε καμία πρόκληση. Να μην συμμετάσχει, δηλαδή, στο παιχνίδι που στήνουν τα επιτιθέμενα παιδιά.
■ Να μην απαντά στα email.
■ Να μην αντιδρά στα σχόλια.
■ Να μη συμμετέχει σε διαδικτυακές συζητήσεις μαζί τους και να μην αντιγράψει τις μεθόδους τους.
■ Να αποθηκεύσει κάπου όλα τα ενοχοποιητικά μηνύματα που λαμβάνει, ώστε να τα χρησιμοποιήσει ως αποδεικτικά στοιχεία σε περίπτωση που χρειαστεί να προσφύγει είτε στο σχολείο είτε στην αστυνομία.

Μπορεί να σταματήσει ο διαδικτυακός εκφοβισμός;

Εκτός από τις οικογένειες των θυμάτων, θα πρέπει να επισημανθεί ότι όλα τα σχολεία παίρνουν πολύ σοβαρά υπόψη τους το θέμα της επιθετικότητας - όποια μορφή κι αν έχει. Γι’ αυτό, λοιπόν, θα πρέπει να ενημερώνεται το σχολείο. Πολλές φορές είναι προέκταση ή και επαύξηση υπάρχουσας επιθετικότητας στο σχολείο ή σε άλλα περιβάλλοντα (χώροι άθλησης κ.λπ.). Πιο επίσημες αρχές, όπως η αστυνομία, είναι απίθανο να εμπλακούν αν η επιθετικότητα αυτή περιορίζεται σε μεμονωμένα συμβάντα ή σε λίγα μηνύματα. Αν οι απειλές, όμως, περιλαμβάνουν επιθετικές διαθέσεις για τη σωματική ακεραιότητα ή κάτι ακόμα κάτι χειρότερο, τότε η αστυνομία μπορεί να εμπλακεί.

Πώς εξασφαλίζεται η ασφάλεια στο Διαδίκτυο

Με γνώμονα την ασφάλεια του παιδιού σας αλλά και την ελευθερία κινήσεών του, μπορείτε να προβείτε στην υιοθέτηση ορισμένων κοινά αποδεκτών κανόνων μέσα στο σπίτι.

«Χάρτης» κανόνων ασφαλείας

■ Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μοιράζονται μαζί σας τις εμπειρίες τους στο Ιντερνετ. 
■ Μάθετέ τα να εμπιστεύονται το ένστικτό τους. Αν νιώθουν άβολα με οτιδήποτε στο Ιντερνετ, θα πρέπει να σας ειδοποιούν αμέσως.
■ Αν επισκέπτονται δωμάτια συνομιλίας (chat rooms), χρησιμοποιούν προγράμματα ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων (IM), διαδικτυακά παιχνίδια ή έχουν άλλες δραστηριότητες που απαιτούν όνομα σύνδεσης για την αναγνώρισή τους, βοηθήστε τα να επιλέξουν το όνομα σύνδεσης και βεβαιωθείτε ότι αυτό δεν θα περιέχει προσωπικά τους δεδομένα.
■ Επιμείνετε να μη δίνουν ποτέ τη διεύθυνση, τον αριθμό τηλεφώνου ή άλλες προσωπικές πληροφορίες (π.χ. πού ή πώς πηγαίνουν σχολείο ή πού τους αρέσει να παίζουν ή να συχνάζουν).
■ Μάθετέ τα ότι η έννοια του καλού και του κακού είναι η ίδια στο Διαδίκτυο όπως και στον πραγματικό κόσμο.
■ Πείτε τους ότι θα πρέπει να σέβονται τους υπόλοιπους χρήστες του Ιντερνετ. Θα πρέπει να κατανοήσουν ότι οι κανόνες καλής συμπεριφοράς δεν αλλάζουν επειδή βρίσκονται στον υπολογιστή. Να επιμείνετε ώστε να σέβονται την ιδιοκτησία άλλων στο Διαδίκτυο.
■ Εξηγήστε ότι η δημιουργία παράνομων αντιγράφων της πνευματικής εργασίας -μουσική, βιντεοπαιχνίδια, ταινίες- ισοδυναμεί με την κλοπή από ένα κατάστημα.
■ Πείτε τους ότι δεν πρέπει να συναντούν διαδικτυακούς φίλους κατά πρόσωπο, γιατί μπορεί να μην είναι αυτό που υποστηρίζουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πως είναι.
■ Μάθετε στα παιδιά σας πως ό,τι διαβάζουν ή βλέπουν στο Διαδίκτυο δεν είναι πάντοτε αλήθεια.
■ Ενθαρρύνετέ τα να σας ρωτούν αν έχουν αμφιβολίες.
■ Ελέγξτε τη δραστηριότητα του παιδιού σας στο Ιντερνετ χρησιμοποιώντας το κατάλληλο λογισμικό.
■ Ο γονικός έλεγχος μπορεί να σας βοηθήσει να φιλτράρετε το επικίνδυνο περιεχόμενο, να καταγράφετε τις τοποθεσίες που επισκέπτονται τα παιδιά σας και να μάθετε τι κάνουν εκεί.

Ασφάλεια ανάλογα με την ηλικία

■ Μέχρι 10: Υψηλές ρυθμίσεις. Να επιβλέπετε και να παρακολουθείτε τα παιδιά σας, για να βεβαιωθείτε ότι δεν θα εκτεθούν σε ακατάλληλο υλικό. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα εργαλεία για την ασφάλεια στο Ιντερνετ προκειμένου να περιορίσετε την πρόσβαση σε περιεχόμενο, τοποθεσίες web ή άλλες δραστηριότητες. 
■ 11-14: Μεσαίες ρυθμίσεις. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας καταλαβαίνουν περισσότερα σχετικά με το Ιντερνετ, αλλά και πάλι είναι καλό να επιβλέπετε τη χρήση που κάνουν προκειμένου να βεβαιωθείτε ότι δεν θα εκτεθούν σε ακατάλληλο υλικό. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα εργαλεία για την ασφάλεια στο Διαδίκτυο για να περιορίσετε την πρόσβαση σε περιεχόμενο και τοποθεσίες web, όπως και για να έχετε μια αναφορά σε σχέση με τις δραστηριότητές τους. Βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά σας καταλαβαίνουν ποιες προσωπικές πληροφορίες δεν πρέπει να μοιράζονται μέσω Διαδικτύου.
■ 15-18: Χαμηλές ρυθμίσεις. Οι έφηβοι μπορούν να έχουν απεριόριστη πρόσβαση σε περιεχόμενο, τοποθεσίες web ή δραστηριότητες, ωστόσο οι γονείς χρειάζεται να τους υπενθυμίζουν τον «οδικό χάρτη ασφαλείας». Θα πρέπει να τους βοηθήσετε να αντιλαμβάνονται άμεσα τα ακατάλληλα μηνύματα και να αποφεύγουν τις επικίνδυνες καταστάσεις. Μια καλή ιδέα είναι να τους τονίζετε ποιες προσωπικές πληροφορίες δεν πρέπει να δίνουν μέσω Ιντερνετ. Να θυμάστε, τέλος, ότι για πρώτη φορά στην Ελλάδα τo Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας και Παιδιού (ΚΜΟΠ) με τη συνεργασία της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Νοσοκομείου Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού» και του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Εν Δυναμώνω ENABLE» εφαρμόζουν το καινοτόμο διαδικτυακό πρόγραμμα «Ζήσε Χωρίς Εκφοβισμό». Στόχος του προγράμματος είναι η διαχείριση και αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού και διαδικτυακού εκφοβισμού (school bullying και cyberbullying). - www.livewithoutbullying.com

Χαρά Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
Ελευθερίου Βενιζέλου 25 Νέα Σμύρνη
Τηλ. 210 9581200
charakaramitsou@ath.forthnet.gr