Μαριάνθη Φραγκοπούλου: Μία Ελληνίδα στη Σελήνη

Σε κάποιο δημοτικό σχολείο των βορείων προαστίων το κουδούνι χτυπά για διάλειμμα. Τα παιδιά φτιάχνουν «πηγαδάκια», από μέσα τους «τραβούν» μυστικά και ιστορίες, ακούσματα και εικόνες - δεν είναι η πρώτη φορά που οι αφηγήσεις τους ξεχειλίζουν από φαντασία.

Οι λιλιπούτειοι κατακτητές κάθε μορφής ονείρου μιλούν τώρα για το Διάστημα, όταν ένα κοριτσάκι της Β’ Δημοτικού δείχνει στις φίλες του τον ουρανό λέγοντας: «Τώρα είναι ακόμη μέρα και το φεγγάρι δεν φαίνεται. Οταν όμως νυχτώσει και ο ήλιος κρυφτεί μπορείτε να το δείτε. Εγώ το κοιτάζω κάθε βράδυ γιατί η μαμά μου θα στείλει εκεί κάποια πράγματα». Τα παιδιά κοιτάζουν ψηλά, μια δασκάλα σκέφτεται ότι η μικρή διαθέτει πολύ μεγάλη φαντασία, το κουδούνι χτυπά για μάθημα, το παιδί λέει την αλήθεια - τι κι αν οι μεγάλοι αδυνατούν να την πιστέψουν; Η μαμά θα στείλει πράγματα στο φεγγάρι, έχει φίλους αστροναύτες και το άστρο της γεννήθηκε για να λάμψει...

Από τη Θεσσαλονίκη στη NASA

Ιανουάριος 2020. Μια γυναίκα με ξανθά μακριά μαλλιά και συγκρατημένο χαμόγελο μπαίνει στο κτίριο της NASA, στο Space Center Houston, προκειμένου να παραβρεθεί σε κάποιο meeting με αντικείμενο την «επιστροφή» στη Σελήνη. Στα χέρια της κρατάει μια μικρή καινοτόμο συσκευή ή αλλιώς το «εισιτήριο» της επιβίβασής της στην πρώτη αποστολή του «Orion», του καινούριου διαστημόπλοιου της NASA, στο φεγγάρι. Λίγο αργότερα, ο διευθυντής Ακτινοπροστασίας της NASA, Εντι Σιμόνες, της σφίγγει το χέρι λέγοντας: «Μαριάνθη, είμαι πολύ περήφανος για σένα. Ελπίζω και η πατρίδα σου, η αγαπημένη μου Ελλάδα, να είναι το ίδιο περήφανη».

Επιστροφή στην πατρίδα. Στο αεροδρόμιο δεν την περιμένουν δημοσιογράφοι, ούτε κάμερες, η καταγραφή «σπουδαίων» προσωπικοτήτων της χώρας απαιτεί τόνους τηλεριάλιτι και αποθέματα lifestyle, η Μαριάνθη Φραγκοπούλου δεν διαθέτει, ούτε και θέλησε ποτέ να διαθέσει τον εαυτό της σε κανένα από τα δύο. Καθόμαστε αντικριστά, η φωνή της μοιάζει να κινείται σε έναν πλανήτη γεμάτο από χαμηλούς τόνους και συνεσταλμένες κουβέντες.

Της λέω ότι η ταπεινότητά της με εκπλήσσει και εκείνη με χαμόγελο σχεδόν ντροπαλό απαντά:«Ετσι γεννήθηκα, δεν μπορώ να αλλάξω». Σκέφτομαι ότι οι άνθρωποι που δεν μπορούν να αλλάξουν, που μένουν προσηλωμένοι σε όνειρα και στόχους είναι εκείνοι που στην πραγματικότητα είναι ικανοί να αλλάξουν τον κόσμο μας.

Της ζητάω να κάνουμε ένα ταξίδι στο χθες με όχημα τον χρόνο - «σχετικός είναι κι αυτός» μου απαντά και η επιστροφή μας έχει μόλις ξεκινήσει: «Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, σε μια περιοχή ανάμεσα στην Πυλαία και το Πανόραμα. Ο πατέρας μου ήταν υπεύθυνος έργων σε τεχνικές εταιρείες, η μαμά στο σπίτι με τα παιδιά, εμένα και τον αδελφό μου. Υπήρξα ένα ήσυχο παιδί, όχι το πιο κοινωνικό, ένα παιδί που βαριόταν εύκολα και αναζητούσε διαρκώς νέα ενδιαφέροντα και καινούριες παραστάσεις. Οχι, δεν υπήρξα μαθήτρια του 20 - "μιλάει πολύ με τους διπλανούς της", ήταν η μόνιμη παρατήρηση των δασκάλων στους γονείς μου. Πράγματι μιλούσα, αλλά ταυτόχρονα είχα και τη δυνατότητα να παρακολουθώ και να παρατηρώ», λέει η Μαριάνθη Φραγκοπούλου, και συνεχίζει: «Στο σχολείο δεν διάβαζα τόσο τα μαθήματα του υπουργείου όσο Λογοτεχνία και Φυσική. Το μεγαλύτερο προσόν μου ήταν η μνήμη μου, μπορούσα να αποθηκεύσω στον σκληρό δίσκο του μυαλού μου οτιδήποτε μου τραβούσε το ενδιαφέρον.

Στην αρχή έλεγα ότι θα γίνω αρχιτέκτων. Τελικά μπήκα στο Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, απ’ όπου αποφοίτησα με άριστα. Εκεί ολοκλήρωσα με υποτροφία το διδακτορικό μου δίπλωμα πάνω στη δοσιμετρία νετρονίων σε πηγές θρυμματισμού και στη συνέχεια, πάντα με υποτροφίες, έκανα τρία μεταδιδακτορικά. Την εποχή εκείνη ήμουν μοιρασμένη ανάμεσα σε Ρωσία, Γαλλία και Γερμανία γιατί τα περισσότερα πειράματα δεν μπορούσαν να γίνουν εδώ. Ταξίδια, συνέδρια, έρευνες, υπομονή, επιμονή, αλλά και σκληρή μελέτη συνέθεταν αργά και σταθερά τον δρόμο που θα με οδηγούσε κάποτε στο φεγγάρι».

Την κοιτάζω λίγο παράξενα, ποτέ δεν κατάλαβα τη Φυσική, ηλεκτρικό φορτίο μου έμοιαζε πάντα, θαύμαζα ωστόσο τους ανθρώπους που μπορούσαν να οικειοποιηθούν άτομα, μόρια, πρωτόνια και νετρόνια, αναλύοντας την ίδια μας την ύπαρξη. Γελάει δυνατά - «δεν φταις εσύ, το σύστημα διδασκαλίας είναι προβληματικό, αν δεν σου μάθουν να ταυτίζεις τη Φυσική με την καθημερινότητά σου είναι δύσκολο να την αγαπήσεις».

Η συνάντηση-σταθμός και το διαβατήριο της εκτόξευσης

Στις ζωές όλων των πετυχημένων ανθρώπων υπάρχει πάντα ένα κομβικό σημείο όπου ο έρωτας για κάτι γίνεται αγάπη και η αγάπη σχεδόν εμμονή. Αναρωτιέμαι ποιο ήταν το δικό της: «Οταν ήμουν στο δεύτερο μεταδιδακτορικό, το 2008, βρέθηκα για ένα συνέδριο στην Μπολόνια της Ιταλίας. Τότε, το ίνδαλμά μου ήταν ο Ιρλανδός καθηγητής Ντένις Ο’Σάλιβαν, ο οποίος είχε συμμετάσχει στη διαστημική αποστολή "Απόλλων". Βρισκόμουν σε κάποιον διάδρομο και μιλούσα στο κινητό μου, όταν ο Σάλιβαν με ρώτησε: «Είστε από την Ελλάδα;». Δεν μπορώ να σας περιγράψω το δέος και τη χαρά που ένιωσα να με περιβάλουν εκείνη τη στιγμή. Το ίνδαλμά μου, λάτρης της αρχαίας Ελλάδας και του πολιτισμού μας, βρισκόταν απέναντί μου με λόγια θαυμασμού για την πατρίδα μου. Κάπως έτσι γνωριστήκαμε και την ίδια χρονιά, μετά από πρόσκλησή μου, ήρθε για δέκα ημέρες στη Θεσσαλονίκη με τη σύζυγό του, την Καρμέλα, όπου έδωσε και μία διάλεξη στο ΑΠΘ.

Τότε, άρχισα να του μιλάω για κάποιες ιδέες που είχα πάνω στην Αστρονομία. Το φάσμα ακτινοβολιών στο Διάστημα είναι μεικτό και οι ακτινοβολίες δρουν αθροιστικά προκαλώντας σοβαρές βιολογικές επιπτώσεις στα όργανα των αστροναυτών. Πρόκειται για μία απειλή που μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές στην υγεία τους. Πώς θα μπορούσαμε να μετρήσουμε την ακτινοβολία ώστε να μελετήσουμε τις βιολογικές αυτές επιπτώσεις; Είχα μια ιδέα...».

Oταν η Μαριάνθη λέει την ιδέα της στον Ο’Σάλιβαν, εκείνος της προτείνει να ξεκινήσει να δουλεύει μαζί του και το 2009 η Ελληνίδα πυρηνικός φυσικός εργάζεται στο Trinity College. Σε κάποιο συνέδριο κάθεται απέναντι από διευθυντικά στελέχη από όλους τους διαστημικούς οργανισμούς, μεταξύ των οποίων και τον διευθυντή ακτινοπροστασίας της NASA Εντι Σιμόνες, και ανάμεσα σε προσωπικότητες που αναρωτιούνται «κάνει κάτι η Ελλάδα στο Διάστημα;». Οταν, δε, τελειώνει την ομιλία της, η φράση του διευθυντή Ακτινοπροστασίας του γερμανικού διαστημικού οργανισμού DLR, Τόμας Μπέργκερ, «τι νομίζεις ότι είναι το Διάστημα, πίστα για να στείλεις τα παιχνιδάκια σου;», την πεισμώνει.

Η Μαριάνθη Φραγκοπούλου παίρνει όρκο πως μια μέρα θα πετύχει το ακατόρθωτο. Στα χρόνια που ακολουθούν συμμετέχει σε προσομοιώσεις αποστολών στη Γη, σε περιβάλλοντα ακτινοβολιών παρόμοια με εκείνα του Διαστήματος, όπως στο Χαϊμάκ της Ιαπωνίας και στο Λος Αλαμος των ΗΠΑ. Το 2012 το πρώτο σύστημα μέτρησης ακτινοβολιών που δημιουργεί ταξιδεύει στο Διάστημα με τον δορυφόρο Foton, οι διευθυντές όλων των διαστημικών οργανισμών εκτιμούν τα αποτελέσματά της, ενώ σε λίγο καιρό από σήμερα θα συμμετάσχει στο μεγαλύτερο πρόγραμμα της NASA, την πρώτη αποστολή του ολοκαίνουριου διαστημόπλοιου «Orion», με το οποίο η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία θα επιστρέψει στη Σελήνη: «Στη μη επανδρωμένη αποστολή που έχει προγραμματιστεί για το τέλος του 2020 θα συμμετάσχουν τρία συστήματα: της NASA, του DLR (Διαστημικός Οργανισμός Γερμανίας) και το δικό μου.

Μέσω της νεοσύστατης εταιρείας startup Herado θα έχουμε την τιμή να συμμετάσχουμε στην αποστολή του "Orion" στο Διάστημα. Είμαστε η πρώτη ελληνική ομάδα που έχει δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα μέτρησης όλων των ακτινοβολιών, το οποίο θα μας στείλει δεδομένα σε πραγματικό χρόνο για τη μέτρηση ακτινοβολιών ώστε να μπορούμε εν συνεχεία να μελετήσουμε τις βιολογικές επιπτώσεις σε κάθε όργανο των αστροναυτών», λέει η Μαριάνθη Φραγκοπούλου, και συνεχίζει: «Είμαι πολύ χαρούμενη διότι τα προγράμματα για τη μέτρηση των ακτινοβολιών στο Διάστημα, βασικό στοιχείο επιτυχίας των αποστολών, εγκρίνονται με πολύ αυστηρά κριτήρια πιστοποίησης. Φανταστείτε ότι δεν έλαβαν έγκριση εταιρείες-κολοσσοί, προγράμματα πολύ ισχυρών κρατών στον χώρο του Διαστήματος, όπως του Καναδά, της Ρωσίας, της Ιαπωνίας κ.ά. Ο στόχος επετεύχθη και πάμε γι’ άλλα… Η επόμενη "βόλτα" μας θα γίνει πιθανότητα στον Aρη...».

Η Ελλάδα που αγαπάει, η Ελλάδα που πληγώνει

Αναρωτιέμαι πόσο πολύ ή πόσο λίγο έχει βοηθήσει η χώρα μας την ξεχωριστή αυτή περίπτωση επιστήμονα που ακούει στο όνομα Μαριάνθη Φραγκοπούλου. Η απάντησή της, δυστυχώς, δεν με εκπλήσσει: «Από λίγο έως και ελάχιστα. Το μεγάλο πρόβλημα της χώρας μας είναι ότι δεν υπάρχει μία οργανωμένη δομή και ως μονάδα δεν μπορείς να κάνεις μεγάλα βήματα αν δεν είσαι διατεθειμένος να επιμείνεις με δικά σου οικονομικά μέσα. Το κενό που υπάρχει από την έρευνα στην επιχειρηματικότητα είναι τεράστιο και μόνο η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να το καλύψει. Τον Σεπτέμβριο του 2018 είχα βρεθεί για κάποιο συνέδριο στην Ιαπωνία, όταν ξέσπασε μεγάλος τυφώνας, καταστράφηκε το αεροδρόμιο της Οζάκα και έπρεπε να φύγω από το Τόκιο. Την εποχή εκείνη ήμουν ερευνήτρια στον “Δημόκριτο” και όταν τους τηλεφώνησα για να με βοηθήσουν η απάντηση ήταν: “Δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι. Επικοινωνήστε με την πρεσβεία και με την αεροπορική εταιρεία”. Για δύο εβδομάδες έμεινα εγκλωβισμένη στην Ιαπωνία με δικά μου έξοδα, όταν άλλοι συνάδελφοι που επικοινώνησαν με τη χώρα τους βρήκαν λύση το ίδιο κιόλας βράδυ.

Τελικά έφυγα 15 μέρες μετά με τη βοήθεια της πρεσβείας», λέει η κυρία Φραγκοπούλου, και συνεχίζει: «Σήμερα είμαι η μοναδική Ελληνίδα που έχει κληθεί να συμμετάσχει σε σύνοδο του ΝΑΤΟ σχετικά με τους δορυφόρους, όπως επίσης και ως ομιλήτρια στο συνέδριο COSPAR της Αυστραλίας. Για το δεύτερο συνέδριο μου είπαν πως “αν η χώρα σου δεν σου καλύψει τα έξοδα, θα στα καλύψει η Γερμανία”, κάτι που θεωρώ πολύ υποτιμητικό τόσο για μένα όσο και για την πατρίδα μου. Από κει και ύστερα, όχι, δεν σκέφτηκα ποτέ να αφήσω πίσω μου την Ελλάδα. Τη χώρα μου την αγαπάω και παρότι έμεινα για μεγάλα διαστήματα στο εξωτερικό, καμία άλλη χώρα δεν κατάφερε να με κρατήσει μακριά της. Εδώ έχω την οικογένειά μου, εδώ θέλω να μεγαλώσουν τα παιδιά μου, με τον ήλιο και το φως της. Ναι, τα πράγματα είναι δύσκολα, αλλά θεωρώ πως με υπομονή και επιμονή θα έρθουν καλύτερες μέρες».

Εχει πλέον νυχτώσει. Λίγο πριν την αποχαιρετήσω, τη ρωτάω τι κρατάει απ’ όλη αυτή την επιτυχία. Από την ιλιγγιώδη πορεία της από το ΑΠΘ στη NASA και από τη Γη στη Σελήνη: «Κρατώ κάποια λόγια που μου είχε πει κάποτε ο Ο’Σάλιβαν», μου απαντά με εκείνο το διακριτικό χαμόγελο: «Κάποια στιγμή τον ρώτησα γιατί με βοήθησε: “Γιατί ήσουν από τους λίγους ανθρώπους στη ζωή μου που δεν μου ζήτησαν τίποτα και επειδή την καθαρότητα του προσώπου σου σε λίγους ανθρώπους την έχω συναντήσει». Κλείνω το μαγνητόφωνο. Ο Ο’Σάλιβαν είχε δίκιο...