Πανεπιστήμια: «Θετικός» ο βαθμός της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας των ΑΕΙ

Τα ελληνικά Πανεπιστήμια πέρασαν με θετικό πρόσημο τις εξετάσεις της Αρχής για τη Διασφάλιση της Ποιότητας, η έκθεση της οποίας συζητείται στη Βουλή.

Η έκθεση, αποσπάσματα της οποίας είχαν δημοσιευθεί αποκλειστικά στο «Πρώτο Θέμα»  αποκάλυπτε ότι στα θετικά των Ιδρυμάτων είναι το υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο των καθηγητών, το αξιόλογο ερευνητικό έργο και οι διεθνείς συνεργασίας, τα ικανοποιητικά προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών, η αναπτυγμένη κινητικότητα των φοιτητών και η σύνδεση διδασκαλίας- έρευνας. Η έκθεση αφορά στην αξιολόγηση 214 πανεπιστημιακών τμημάτων .

Η έκθεση περιλαμβάνει συμπεράσματα της διαδικασίας συνολικής αξιολόγησης όλων των Ιδρυμάτων της χώρας που γίνεται για πρώτη φορά στη χώρα και ξεκίνησε το πρώτο εξάμηνο του 2014, μετά την ολοκλήρωση του έργου εξωτερικής αξιολόγησης των ακαδημαϊκών μονάδων. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με αφορμή τη διαδικασία ακαδημαϊκής πιστοποίησης για όλα τα προγράμματα σπουδών.

Στην έκθεση αναφέρονται και τα αρνητικά των Πανεπιστημίων όπως οι επικαλύψεις ύλης και ο υπερβολικός αριθμός μαθημάτων στα προγράμματα σπουδών τους.

Οι Εκθέσεις Εξωτερικής Αξιολόγησης είναι θετικές σε ό,τι αφορά στα Προγράμματα Σπουδών καταγράφοντας ως υψηλό το επίπεδο των προγραμμάτων που προσφέρονται στη χώρα όσον αφορά τα ακόλουθα χαρακτηριστικά του Προγράμματος Σπουδών: Tη Δομή και την Οργάνωση των Προγραμμάτων Σπουδών, τόσο ως προς τη διάρθρωση και ως προς το περιεχόμενο, την ύπαρξη σύγχρονων προγραμμάτων σπουδών και διαδικασιών επικαιροποίησής τους, το επίπεδο των πτυχιακών εργασιών που εκπονούνται στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών βάσει του χρόνου εκπόνησής τους, της ποιότητας επίβλεψης και της ύπαρξης ορθολογικών κριτηρίων αξιολόγησής τους, το επίπεδο της Πρακτικής Άσκησης που πραγματοποιείται στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών, βάσει αξιολόγησης των φορέων, όπου εκπονείται, της επίβλεψης και της ύπαρξης ορθολογικών κριτηρίων αξιολόγησης.

Η έκθεση της ΑΔΙΠ επισημαίνει ότι από τα κράτη-μέλη με το υψηλότερο ποσοστό φοιτητικού πληθυσμού ως προς το συνολικό μαθητικό/φοιτητικό πληθυσμό τους, η Ελλάδα κατέχει την 1η θέση, θέμα που συνδέεται άμεσα με τους αιώνιους φοιτητές.

Στην έκθεση αναφέρονται επίσης τα εξής:

«Η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει την πρόκληση του μέλλοντος από την γήρανση του πληθυσμού της, τη μικρότερη αύξησή του σε σχέση με διεθνείς ανταγωνιστές (πχ. Κίνα, Καναδάς, ΗΠΑ, κ.λπ.), σε συνδυασμό με αυξημένες και αυξανόμενες ανάγκες για αποφοίτους Ανώτατης Εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, στο πλαίσιο διατήρησης της ανταγωνιστικότητάς της μέσα στο σύγχρονο διαρκώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο περιβάλλον, κυρίως λόγω της προόδου της τεχνολογίας. Η Ελλάδα καλείται επιπροσθέτως να αντιμετωπίσει την ίδια πρόκληση εν μέσω της παρούσας δεινής οικονομικής συγκυρίας.
Όπως αναλύεται στο Eurydice (2013), ως αποτέλεσμα της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, σε πολλές χώρες (και στην Ελλάδα) που αναζητούν τρόπους για να μειώσουν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού και να βελτιώσουν τη διαχείριση του δημόσιου χρέους τους, χωρίς ταυτόχρονα να κινδυνεύσουν τα θεμέλια της βιώσιμης ανάπτυξης, ο τομέας της εκπαίδευσης έχει υποστεί μειώσεις λόγω των μέτρων της λιτότητας. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές σε χώρες όπως η Ελλάδα όπου οι απαιτήσεις για βραχυπρόθεσμη δημοσιονομική εξυγίανση είναι άμεσα εφαρμόσιμες.

Παρότι δεν έχει αποδειχθεί η άμεση σχέση μεταξύ του επιπέδου της χρηματοδότησης των εκπαιδευτικών συστημάτων και των μαθησιακών αποτελεσμάτων των φοιτούντων, υπάρχει ωστόσο γενική παραδοχή ότι η επένδυση σε υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και κατάρτιση θα πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί προτεραιότητα και για την Ευρώπη, προκειμένου η τελευταία να ευελπιστεί σε μια γρήγορη ανάκαμψη από την πιο σοβαρή οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση των τελευταίων 50 ετών, ώστε να δημιουργηθεί ικανό ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο να έχει τις κατάλληλες δεξιότητες που απαιτούνται για την υποστήριξη και την προώθηση της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από την καινοτομία και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Γι’ αυτό άλλωστε και στο πλαίσιο των στόχων του 2020 ζητείται ποσοστό αποφοίτων Ανώτατης Εκπαίδευσης υψηλότερο του παρόντος.

Η Α.ΔΙ.Π., ως αρμόδιος εθνικός φορέας για τη διασφάλιση της ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση, έθεσε το πλαίσιο, εφάρμοσε τις διαδικασίες και ήδη ολοκλήρωσε την πρώτη φάση για την αναβάθμιση της ποιότητας της Ανώτατης Εκπαίδευσης, των Εσωτερικών και των Εξωτερικών Αξιολογήσεων των Τμημάτων, ενώ έχει ήδη δρομολογήσει τις επόμενες φάσεις των Ιδρυματικών Αξιολογήσεων και της Πιστοποίησης των Προγραμμάτων Σπουδών, συμβάλλοντας αποτελεσματικά στην επίτευξη αυτού του στόχου στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, παρά την έλλειψη προσωπικού απολύτως απαραίτητου για την περαιτέρω πορεία της. Μάλιστα, στα πλαίσια αυτοβελτίωσης, αξιολογήθηκε για το σύνολο της εφαρμοζόμενης διαδικασίας της τόσο από τους Εξωτερικούς Αξιολογητές όσο και από τα αξιολογηθέντα Τμήματα, με καλές γενικά επιδόσεις (όπως αναλυτικά παρουσιάζεται παραπάνω). Η Α.ΔΙ.Π. έλαβε υπόψη της τα συμπεράσματα αυτά για την αναβάθμιση των δράσεων και πολιτικών της.

Στο παρόν τμήμα της Έκθεσης παρουσιάζονται τα κυριότερα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά που σχολιάζονται στις 210 Εκθέσεις Εξωτερικής Αξιολόγησης της περιόδου 2013-14 από τα μέλη των 3μελών ή 5μελών Επιτροπών Εξωτερικών Εμπειρογνωμόνων/Αξιολογητών, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι ομογενείς ακαδημαϊκοί καθηγητές της αλλοδαπής. Υπό το πρίσμα παρατηρήσεων αναφορικά με τη δράση/λήψη αποφάσεων, αυτές αναλύονται σε τρία επίπεδα: σε επίπεδο Τμήματος, σε επίπεδο Ιδρύματος, σε επίπεδο Πολιτείας.

Στη συνέχεια, παρατίθενται τα γενικά συμπεράσματα που προκύπτουν (με την επιφύλαξη των περιορισμών και σχολίων που αναλύονται στη μεθοδολογία) με σημείωση του/των ως άνω ορισμένου/ων επιπέδου/ων που αφορούν, ως εξής:

Α. Τμήμα/Ίδρυμα
Τα στοιχεία της παρούσας Έκθεσης είναι περισσότερο αξιοποιήσιμα για την εξαγωγή συμπερασμάτων σε επίπεδο Τμημάτων/Ιδρυμάτων, βάσει των στοιχείων τα οποία παρατίθενται στα Παραρτήματα 1 και 2, που λόγω όγκου δεν αναλύονται στην παρούσα Έκθεση. Τα στοιχεία αυτά θα γνωστοποιηθούν στα Τμήματα/Ιδρύματα στη συνέχεια, στο πλαίσιο της συνεχούς ανατροφοδότησης (feed-back) και παρακολούθησης (follow-up) των διαδικασιών ποιότητας της Α.ΔΙ.Π. (όπως περιγράφονται στο αντίστοιχο τμήμα του Πρώτου Μέρους).

Β. Σύνολο Χώρας:
• Πρόγραμμα Σπουδών: Οι Εκθέσεις Εξωτερικής Αξιολόγησης είναι γενικά θετικές αναδεικνύοντας υψηλό επίπεδο των Προγραμμάτων Σπουδών που προσφέρονται στη χώρα όσον αφορά τα ακόλουθα χαρακτηριστικά του Προγράμματος Σπουδών: Tη Δομή και την Oργάνωση των Προγραμμάτων Σπουδών, τόσο ως προς τη διάρθρωση (π.χ. αλληλουχία μαθημάτων, σύστημα μαθημάτων, ECTS) όσο και ως προς το περιεχόμενο. Την ύπαρξη σύγχρονων Προγραμμάτων Σπουδών και διαδικασιών επικαιροποίησής τους. Το επίπεδο των Πτυχιακών εργασιών που εκπονούνται στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Σπουδών βάσει του χρόνου εκπόνησής τους, της ποιότητας επίβλεψης και της ύπαρξης ορθολογικών κριτηρίων αξιολόγησής τους. Το επίπεδο της Πρακτικής Άσκησης που πραγματοποιείται στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Σπουδών, βάσει αξιολόγησης των φορέων, όπου εκπονείται, της επίβλεψης και της ύπαρξης ορθολογικών κριτηρίων αξιολόγησης. Η Α.ΔΙ.Π. εκτιμά ότι η Πρακτική Ασκηση θα πρέπει να συνεχίσει να χρηματοδοτείται μέσω των πόρων του ΕΣΠΑ 2014-2020 του Υπουργείου Παιδείας κατ’ αναλογίαν και της δράσης χρηματοδότησής της από το ΕΣΠΑ 2007-2013.

Η θετική αλλά χαμηλότερη των προηγούμενων χαρακτηριστικών επίδοση, που αφορά την μη ύπαρξη επικαλύψεων ύλης και τον υπερβολικό αριθμό μαθημάτων στα Προγράμματα Σπουδών, θα πρέπει να βελτιωθεί σε επίπεδο Τμημάτων:
α) Μέσω των σχετικών δράσεων για τα αξιολογηθέντα Τμήματα κάθε ΑΕΙ, που εκτιμάται ότι θα περιλαμβάνονται στις Εκθέσεις Εσωτερικής Αξιολόγησης των Ιδρυμάτων (Ιδρυματικές Εκθέσεις). Η παραλαβή από την Α.ΔΙ.Π. των Εκθέσεων αυτών, όπως αναπτύχθηκε στο αντίστοιχο τμήμα του Πρώτου Μέρους της παρούσας Έκθεσης, έχει προγραμματισθεί και αναμένεται εντός του δ΄ εξαμήνου του 2014. Θα ακολουθήσει επεξεργασία τους, ανάλογη με αυτή των Εκθέσεων Εξωτερικής Αξιολόγησης.
β) Μέσω της Πιστοποίησης των Προγραμμάτων Σπουδών που θα γίνει κατ’αρχάς (όπως αναλυτικά παρουσιάστηκε στο αντίστοιχο τμήμα του πρώτου Μέρους της παρούσας Έκθεσης) για τα μη εξωτερικά αξιολογηθέντα Τμήματα. Η διαδικασία αυτή εκτιμάται ότι θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το β΄ εξάμηνο του 2015.

Διδασκαλία: Οι Εκθέσεις Εξωτερικής Αξιολόγησης είναι γενικά θετικές όσον αφορά τα ακόλουθα χαρακτηριστικά της Διδασκαλίας στα ΑΕΙ της χώρας (αυτά περιγράφονται παραπάνω), αναδεικνύοντας ένα αρκετά υψηλό επίπεδο όσον αφορά: Τη συνεργασία καθηγητών-φοιτητών, τόσο στο πλαίσιο της διδασκαλίας, αλλά και πέραν αυτής, τη συνολική υποστήριξη καθηγητών προς φοιτητές και τα υψηλά επίπεδα προσβασιμότητας των φοιτητών στους καθηγητές τους. Την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας συνολικά στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Θετική αλλά χαμηλότερη των προηγούμενων χαρακτηριστικών εμφανίζεται γενικά η επίδοση όσον αφορά τη σύνδεση της διδασκαλίας με την έρευνα αναφορικά με τη συστηματική ενσωμάτωση ερευνητικών αποτελεσμάτων και την εισαγωγή στην ερευνητική μεθοδολογία σε μαθήματα του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών.

Ακόμα χαμηλότερη θετική επίδοση καταγράφεται σχετικά με: Το σύστημα αξιολόγησης της διδασκαλίας από τους φοιτητές μέσω ερωτηματολογίων ως προς την ορθότητα εφαρμογής του, τη συμμετοχή των φοιτητών, τη συστηματική διάχυση και την αξιοποίηση των πορισμάτων του. Το θέμα αυτό αναμένεται να αντιμετωπισθεί στις Ιδρυματικές Εκθέσεις, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Την ύπαρξη και αξιοποίηση σύγχρονου υλικοτεχνικού εξοπλισμού για την διεξαγωγή της εργαστηριακής διδασκαλίας. Η Α.ΔΙ.Π. εκτιμά ότι το παραπάνω θέμα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης, προβληματισμού και ενεργειών μεταξύ Τμημάτων-Ιδρυμάτων και Πολιτείας, για την αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ 2014-2020 του Υπουργείου Παιδείας, ειδικά δε υπό το πρίσμα των υφιστάμενων χρηματοδοτικών περιορισμών από τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας.
Από την αποτύπωση των σχετικών ποσοτικών στοιχείων προκύπτουν τα εξής:

Η γενικά υψηλή αναλογία φοιτητών κανονικής διάρκειας/τακτικού διδακτικού προσωπικού στο σύνολο της χώρας δεν παρουσιάζει σημαντική μεταβολή, ακόμα και αν υπολογιστεί για το σύνολο του διδακτικού προσωπικού (μόνιμου και έκτακτου διδακτικού-εκπαιδευτικού προσωπικού) της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Στις Εκθέσεις Εξωτερικής Αξιολόγησης υπάρχει συχνή αναφορά στα θέματα μη επαρκούς στελέχωσης σε διδακτικό προσωπικό. Η Α.ΔΙ.Π. εκτιμά ότι το παραπάνω θέμα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης και προβληματισμού μεταξύ Τμημάτων-Ιδρυμάτων και Πολιτείας, ειδικά δε υπό το πρίσμα των υφιστάμενων χρηματοδοτικών περιορισμών από τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας.

Η αναλογία φοιτητών/διδακτικού προσωπικού αυξάνεται σημαντικά αν υπολογισθεί για το σύνολο των φοιτητών, εκτιμάται όμως ότι η εφαρμογή της ρύθμισης για το Ν+2 στα επόμενα έτη μπορεί να την βελτιώσει. Ωστόσο, ο αυξημένος αριθμός εισακτέων που ορίζει η Πολιτεία, σε σχέση με την αντίστοιχη πρόταση των Τμημάτων (όσον αφορά τον αριθμό των εισακτέων), επιδεινώνει την κατάσταση με αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα της διδασκαλίας (Παράρτημα 3).

Ανάλογες είναι οι παρατηρήσεις και για τη μη επαρκή στελέχωση των ΑΕΙ με Τεχνικό και Διοικητικό προσωπικό, όπως προκύπτει από τις αντίστοιχες αναλογίες φοιτητών ως προς το Τεχνικό και Διοικητικό προσωπικό».