Εθνικός Κήπος: Εμφύλιος για τα «σκουπίδια» του Δασκαλόπουλου

Η ρήση της Φρανσουά Σαγκάν πως «η τέχνη πρέπει να αιφνιδιάζει την πραγματικότητα» αποτυπώνεται με το παραπάνω στον εμφύλιο πόλεμο για τη μοντέρνα τέχνη που ξέσπασε στο κέντρο της Αθήνας, με πρωταγωνιστές μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της οικονομικής -και όχι μόνο- ζωής του τόπου.

Από τη μια πλευρά βρίσκεται ο επιχειρηματίας και πρόεδρος του ΣΕΒ κ. Δημήτρης Δασκαλόπουλος με την περιώνυμη συλλογή των έργων μοντέρνας τέχνης που έχει δημιουργήσει και από την άλλη η Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Κήπου με πρόεδρο τον βιομήχανο κ. Μιχάλη Μαΐλη και αντιπρόεδρο τη ζωγράφο και σύζυγο του τραπεζίτη κ. Ιωάννη Κωστόπουλου, κυρία Ειρήνη Μολφέση. Πεδίο της αντιπαράθεσης ο Εθνικός Κήπος, στον οποίο ο κ. Δασκαλόπουλος μέσω του οργανισμού ΝΕΟΝ θέλει να παρέμβει σε οκτώ σημεία του ώστε να διαμορφωθούν κατάλληλα με σκοπό να εκτεθούν εκεί έργα της συλλογής του. Οι κάτοικοι της Ηρώδου Αττικού, που απολαμβάνουν από τα πανάκριβα διαμερίσματά τους τη θέα του Κήπου, θα σκέφτονται προφανώς πόσο δίκιο είχε ο Σαλβαντόρ Νταλί όταν μιλούσε για τη «μεγαλειώδη τραγωδία που ονομάζουμε μοντέρνα τέχνη» και προτάσσουν τα στήθη τους, αλλά και μερικούς δικηγόρους για να ανατρέψουν τα σχέδια του προέδρου του ΣΕΒ.

Σε αυτά εμπλέκεται και ο δήμαρχος Αθηναίων κ. Γιώργος Καμίνης καθώς είναι ο καθ’ ύλην αρμόδιος για να αποφασίσει τι μέλλει γενέσθαι αναφορικά με τον Κήπο: θα τον παραχωρήσει carte blanche στον κ. Δασκαλόπουλο, θα επιβάλει δικούς του όρους ή θα υποχωρήσει μπροστά στις πιέσεις της έτερης πλευράς; Ισως ο ίδιος να μην είχε φανταστεί ακριβώς πού θα έμπλεκε όταν το δημοτικό συμβούλιο ενέκρινε την πρόταση-μελέτη για το πρόγραμμα «Ανακαλύπτοντας τον Εθνικό Κήπο» μετά από θετική εισήγηση της διαπαραταξιακής επιτροπής για τον Εθνικό Κήπο.

Την 1η Νοεμβρίου παρουσιάστηκε στον Τύπο το πρόγραμμα του ΝΕΟΝ, το οποίο προβλέπει κηποτεχνική διαμόρφωση σε οκτώ σημεία και λύσεις που θα αναδεικνύουν «τη σύνδεση του φυσικού τοπίου με την τέχνη», σύμφωνα με το σχέδιο. Μάλιστα οι εκπρόσωποι του ΝΕΟΝ του κ. Δασκαλόπουλου τόνισαν στους δημοσιογράφους ότι ακριβώς λόγω της ιστορικής κληρονομιάς και της πολυσχιδούς φύτευσης του Κήπου ανέθεσαν το έργο στον διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Λουί Μπενές, καθώς και στο γραφείο «doxiadis+» που ειδικεύεται στην αρχιτεκτονική τοπίου.

Ακριβώς μία εβδομάδα μετά, και συγκεκριμένα στις 7 Νοεμβρίου του 2013, η Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Κήπου προσφεύγει στο ΣτΕ για αναστολή και ακύρωση της απόφασης του δημοτικού συμβουλίου. Η πλευρά Δασκαλόπουλου απαντά με μια επιστολή που καλεί τη διοίκηση των Φίλων του Κήπου να συμμετάσχουν ως συνεργάτες και εγγυητές καλής εκτέλεσης του έργου. Απάντηση όμως δεν δίνεται.

Σε όλα αυτά υπεισέρχεται και το προηγούμενο της πλευράς του Ιδρύματος Ωνάση που είχε ζητήσει, το ίδιο διάστημα που πραγματοποιούσε τη συνέντευξη Τύπου ο κ. Δασκαλόπουλος, τον χώρο για εικαστική έκθεση που θα γινόταν με αφορμή το Ετος Καβάφη. Παρότι ο δήμος είχε εγκρίνει την πρόταση -και μάλιστα είχε προβλεφθεί και συγκεκριμένη ημερομηνία-, ο χώρος τελικά δεν παραχωρήθηκε στο Ιδρυμα Ωνάση για τις ανάγκες της έκθεσης. Το τελευταίο βέβαια βρήκε άλλον χώρο, αλλά δεν μπόρεσε να εξηγήσει την έλλειψη σαφούς απάντησης εκ μέρους του Δήμου Αθηναίων. Στο ερώτημα γιατί η πλευρά Δασκαλόπουλου εμμένει τόσο στον Κήπο και δεν προσφεύγει σε άλλον δημόσιο χώρο όπως το Ιδρυμα Ωνάση μερικοί απαντούν ότι «θέλει να εκθέσει εκεί γιατί με τη δημόσια έκθεση ανεβαίνει η εμπορική αξία της συλλογής».

Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να εξηγήσει με σιγουριά τις προθέσεις ενός ονομαστού συλλέκτη όπως ο κ. Δασκαλόπουλος, ενώ το σίγουρο είναι ότι το ΝΕΟΝ προτίθεται να ξοδέψει ένα τεράστιο ποσό για την αναμόρφωση του Κήπου, το οποίο  ξεπερνάει το 1,5 δισ. ευρώ. Στο πλευρό του τάσσονται διάφοροι εκπρόσωποι της τέχνης, ο Δήμος Αθηναίων, αλλά και η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης. Ο χρόνος κυλούσε με σύγκρουση χαρακωμάτων, αλλά στις αρχές του προηγούμενου μήνα το ΣτΕ απέρριψε την αίτηση αναστολής που κατέθεσαν οι Φίλοι του Κήπου. Εκκρεμεί μία ακόμη απόφαση του ΣτΕ -για την ουσία της υπόθεσης-, η οποία φαίνεται ότι θα κρίνει την τελική έκβαση του πολέμου, καθώς η πλευρά Δασκαλόπουλου φαίνεται πως αναμένει τη συγκεκριμένη απόφαση για να δει αν θα προχωρήσει ή όχι.

Μάχη με αισθητικές προθέσεις

Ο οργανισμός ΝΕΟΝ του κ. Δασκαλόπουλου προτίθεται να τοποθετήσει στον Κήπο, μεταξύ άλλων, συγκεκριμένα έργα από τη συλλογή του που θα επιλέξει η διευθύντρια της Whitechapel Gallery του Λονδίνου. Οι προδιαγραφές φαίνονται πολύ υψηλές, αλλά η αντίθετη πλευρά επιμένει ότι το όλο εγχείρημα εγκυμονεί κινδύνους για την αλλοίωση του φυσικού τοπίου. «Αντιδράτε αδίκως», υποστηρίζει η πλευρά Δασκαλόπουλου, καθώς «ούτως ή άλλως μιλάμε για μια έκθεση που δεν είναι μόνιμη και θα γίνει άπαξ με διάρκεια δύο μηνών. Δεν είναι και το τέλος του κόσμου».

Για την τέχνη, ωστόσο, ο πόλεμος δεν είναι ποτέ ένα τέλος αλλά μια αρχή - για αντιπαράθεση, δημιουργία ή άνοιγμα μιας νέας εποχής, θα δείξει. Το ενδιαφέρον είναι ότι έχει τεθεί ψηλά ο πήχης μιας αντιπαράθεσης με αισθητικές προθέσεις, που σκοπό έχει να αναδείξει την ανάγκη για περισσότερη μέριμνα για το μέλλον του Κήπου. Και σίγουρα για το καλό όλων.
Η αντιπρόεδρος των Φίλων του Κήπου κυρία Μολφέση δηλώνει στο «ΘΕΜΑ»: «Ο Εθνικός Κήπος είναι υπόθεση όλων».



Σε αντιπαράθεση κορυφής ανάμεσα στον κ. Δημήτρη Δασκαλόπουλο και την κυρία Ειρήνη Μολφέση έχει μετατραπεί το ζήτημα του Εθνικού Κήπου



Ο καθένας που έχει μεγαλώσει στην Αθήνα θα θυμάται με νοσταλγία τις βόλτες στα έγκατα του Κήπου όταν ήταν μικρός, το τάισμα στις πάπιες, τα αμέριμνα βράδια που με ένα μαλλί της γριάς και την προστασία των γονιών ένιωθε ότι η πόλη τον αγκαλιάζει. Μνήμες παιδικές, συλλογικές και αλησμόνητες που έχουν καταγραφεί στο αστικό DNA και τώρα επανέρχονται δυναμικά στα επιχειρήματα των Φίλων του Κήπου που έχουν σηκώσει ψηλά την παντιέρα της προστασίας του. Με τα μέλη του Δ.Σ. του να αλλάζουν πρόσφατα και να ενεργοποιούνται ακόμη πιο δυναμικά κατά της «επικείμενης καταστροφής», όπως υποστηρίζουν. Οπως μας τόνισε σχετικά και η ίδια η αντιπρόεδρος της Εταιρείας Φίλων του Εθνικού Κήπου: «Ο Κήπος δεν είναι σε θέση να αντέξει όχι μόνο τις αλλαγές, αλλά ούτε καν τα εγκαίνια μιας έκθεσης, δηλαδή την απότομη αύξηση επισκεψιμότητας και όλο αυτόν τον κόσμο που θα μπει για άλλους σκοπούς.

Το θέμα, εν προκειμένω, δεν είναι αν μπορεί ένας ιδιώτης να παρέμβει σε έναν δημόσιο χώρο, αλλά το ότι ο Κήπος δεν έχει δημιουργηθεί για τέτοιου είδους μετατροπές και χρήσεις, αφού δεν το αντέχει ούτε το μέγεθος, ούτε η κατάστασή του. Η πανίδα και χλωρίδα είναι άμεσα συνυφασμένες με την ύπαρξη του Κήπου και δεν μπορεί να νοηθεί ότι ενδιαφέρεται κάποιος για το μέλλον του αν δεν τον εκλάβει στην ολότητά του».

Στο επιχείρημα της αντίθετης πλευράς -δηλαδή Δασκαλόπουλου και Δήμου Αθηναίων- ότι ο Κήπος χρήζει άμεσης φροντίδας καθώς χάσκει εγκαταλειμμένος, εκείνοι απαντούν ότι κάτι τέτοιο έχει προβλεφθεί από ειδικό κονδύλι που έχει παραχωρήσει το υπουργείο Εσωτερικών στον Δήμο Αθηναίων. «Οταν ο Κήπος περιήλθε στη δικαιοδοσία του Δήμου Αθηναίων η προίκα του ήταν η χρηματοδότηση από το υπουργείο Εσωτερικών. Δηλαδή δεν επιβαρύνει τον δήμο η συντήρηση του κήπου. Από τη στιγμή όμως που καταργήθηκε το Νομικό Πρόσωπο δεν ξέρουμε πού πάνε αυτά τα χρήματα», επιμένει η κυρία Μολφέση. Για την ακρίβεια, αναφέρεται στην απόφαση του δημοτικού συμβουλίου να καταργήσει το Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου «Δήμος Αθηναίων - Εθνικός Κήπος» και να το συμπεριλάβει στη Διεύθυνση Πρασίνου και Περιβάλλοντος του δήμου. «Και είναι η υπηρεσία αυτή που θα αποφασίσει για το μέλλον του Κήπου, γεγονός που σημαίνει ότι δεν πρόκειται ποτέ να εναντιωθεί στις αποφάσεις του δημάρχου καθόσον τελεί υπό τη δικαιοδοσία του», επιμένει η πλευρά των Φίλων του Κήπου.



Ενα χαρακτηριστικό έργο από τη συλλογή Δασκαλόπουλου. Τα έργα πάντως που προτίθεται να εκθέσει στον Εθνικό Κήπο θα τα επιλέξει η διευθύντρια της Whitechapel Gallery του Λονδίνου

Τα επιχειρήματα των Φίλων του Κήπου

Για την αδειοδότηση βέβαια της έκθεσης δεν αρκεί μόνο η απόφαση της Διεύθυνσης Πρασίνου, καθώς για να προχωρήσουν τα έργα πρέπει να υπάρξει ειδική αδειοδότηση από το ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο), από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, το Δασαρχείο και τη Γενική Γραμματεία Αποκεντρωμένης Διοίκησης Περιφέρειας. Επιπλέον, οι φορείς που αντιτίθενται σε μια ενδεχόμενη αδειοδότηση επιμένουν ότι η περίπτωση του Εθνικού Κήπου είναι σε συμβολικό επίπεδο αντίστοιχη με τα μεγάλα δημόσια πάρκα του εξωτερικού, που σκοπό έχουν να γαληνεύουν τους επισκέπτες και να τους προφυλάσσουν από έξωθεν περισπασμούς (κάτι που δεν συμβαίνει σε περίπτωση φιλοξενίας μιας έκθεσης). Εξ ου και το ότι σε παρέμβαση που έκανε σχετικά το ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) υποστηρίζεται ότι η συγκεκριμένη έκθεση και οι σχετικές μετατροπές θα αλλοιώσουν την «ιστορική μορφή, τη φυσιογνωμία και τη βοτανική σύνθεση του Κήπου».

Βέβαια η Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Κήπου επιμένει ότι αυτό συμβαίνει ήδη λόγω απερισκεψίας και λάθος χειρισμών εκ μέρους του δήμου, που «φαίνεται να μη διαθέτει το κατάλληλο επιστημονικό δυναμικό». «Ο Εθνικός Κήπος δεν είναι η πλατεία Κολωνακίου, αφού απαιτεί εξειδικευμένο προσωπικό. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να έρχονται να κλαδεύουν στον Κήπο άνθρωποι που δεν έχουν ιδέα. Τις προάλλες είδαμε να κλαδεύουν τα μεγάλα δέντρα Απρίλη μήνα, αγνοώντας προφανώς ότι κινδυνεύουν έτσι οι φωλιές. Ρωτήστε αν θέλετε τους γεωπόνους», υποστηρίζει η κυρία Μολφέση. Και είναι αλήθεια ότι περίοπτοι γεωπόνοι-καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως ο κ. Γιάννης Χρονόπουλος, έχουν τονίσει ότι «τέτοιου είδους παρεμβάσεις σε ιστορικούς τόπους δεν είναι επιτρεπτές και είναι ανόητο να επιχειρηθούν. Απαγορεύονται δε αυστηρά σε ανάλογες περιπτώσεις διεθνώς».

Εικόνα της μακέτας για το πώς θα είναι ο Κήπος μετά την ανάπλαση. Για εικονική πραγματικότητα κάνει λόγο η Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Κήπου



Ο οργανισμός ΝΕΟΝ του Δ. Δασκαλόπουλου προτίθεται να τοποθετήσει στον Κήπο, μεταξύ άλλων, συγκεκριμένα έργα από τη συλλογή του που θα επιλέξει η διευθύντρια της Whitechapel Gallery του Λονδίνου

Για όλους αυτούς τους λόγους συγκεκριμένοι φορείς, όπως και οι δύο υποψήφιοι για τον Δήμο Αθηναίων κύριοι Γαβριήλ Σακελλαρίδης και Αρης Σπηλιωτόπουλος, δηλώνουν ενάντιοι σε μια τέτοια πρωτοβουλία. Αφήνοντας ωστόσο απέξω το πολιτικό σκέλος του θέματος, η κυρία Μολφέση επικαλείται τους οικολογικούς, αισθητικούς αλλά και ιστορικούς λόγους καθώς ο Κήπος «συνδυάζει το πάρκο αναψυχής, τον βοτανικό κήπο και τον δημόσιο χώρο όπου κανείς μπορεί να γαληνεύει και να ηρεμεί. Μια βόλτα θα σας πείσει ότι πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τον Κήπο, όχι τυχαία, για διάβασμα, ανάπαυλα και διαλογισμό». Επομένως, κάθε προσπάθεια μεταλλαγής του Εθνικού Κήπου διακυβεύει το μοναδικό ίσως φυσικό καταφύγιο στο κέντρο της πόλης, αλλά και μια υπόσχεση γαλήνης σε τόσο δύσκολους και θορυβώδεις καιρούς. Ο Κήπος είναι υπόθεση όλων, του καθενός από εμάς που τον ζούμε και μεγαλώσαμε κάτω από τα δέντρα του, γι’ αυτό ίσως και κάθε πρόταση χρήζει άλλου είδους μεταχείρισης, όπως ο πολύτιμος αυτός χώρος πρασίνου και ζωής.