Κώστας Βαρώτσος στο newmoney: Η ιδέα πίσω από το νέο Πεντάγωνο και η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισε

Η νέα όψη του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας είναι γεγονός. Το εμβληματικό κτίριο της λεωφόρου Μεσογείων, η φυσική και διοικητική έδρα των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας έχει αποκτήσει πλέον μια σύγχρονη μορφή με σεβασμό στην αποστολή και την ιστορία του. Την ριζική ανακαίνιση της πρόσοψης του κτιρίου σε συνδυασμό με την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου υπογράφει ο διεθνώς καταξιωμένος γλύπτης και Καθηγητής της Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, Κώστας Βαρώτσος, καθώς και η συνεργάτιδά του, αρχιτέκτονας-μηχανικός Χρυσάνθη Ασπρουλοπούλου. Η υλοποίηση κατέστη δυνατή χάρη στη γενναιόδωρη δωρεά της εταιρείας «Metlen Energy & Metals Α.Ε.».

Στο κεντρικό τμήμα της νέας όψης δεσπόζει το έργο του Κώστα Βαρώτσου «Κιβωτός Εθνικής Μνήμης», που εγκαινιάστηκε στις 26 Μαρτίου 2025. Πρόκειται για μια κιβωτό από γυάλινες κολώνες ύψους έως 6 μέτρων, πάνω στις οποίες είναι χαραγμένα τα ονόματα των 121.692 πεσόντων των Εθνικών Αγώνων. Στο έργο, το φως διαπερνά την ύλη, δημιουργώντας μια συγκινητικά θεαματική αίσθηση αιώρησης των ονομάτων στον χώρο. Η «Κιβωτός» πλαισιώνεται από δύο ελαιώνες, με 25 και 28 ελαιόδεντρα, που συμβολίζουν αντίστοιχα τις εθνικές επετείους της 25ης Μαρτίου 1821 και της 28ης Οκτωβρίου 1940. Ο Κώστας Βαρώτσος, εμπνευστής τόσο του μνημείου, όσο και της πρόσοψης, μιλάει στο newmoney και αποκαλύπτει την ιδέα, το όραμα και τις αρχές του καλλιτέχνη που έχει συνδέσει το όνομά του με έργα που μένουν στο χρόνο εκπέμποντας διαχρονικά το μήνυμά τους σε κάθε εποχή και κάθε γενιά.

- Ξέρατε από την αρχή τι θέλατε να κάνετε στο Πεντάγωνο;
Όχι. Η ιστορία έχει ως εξής: Με κάλεσε κάποια στιγμή ο ίδιος ο Yπουργός Νίκος Δένδιας δηλώνοντας την επιθυμία του να αναλάβω την διαμόρφωση μιας αρχικής πρότασης για την Κιβωτό Εθνικής Μνήμης. Το μνημείο έπρεπε να είναι αφιερωμένο στους χιλιάδες νεκρούς Ελληνες στους πολέμους που έγιναν από την έναρξη του νεότερου ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα. Και κάπως έτσι ξεκίνησε η επικοινωνία μας. Του υπέβαλα λοιπόν μια πρόταση, η οποία του άρεσε τόσο ώστε να ξεκινήσουμε άμεσα την υλοποίησή της. Στη συνέχεια, η συζήτηση οδηγήθηκε στο κτίριο του ΥΠΕΘΑ που χρειαζόταν ανακαίνιση, κυρίως η πρόσοψή του. Όποτε ανέλαβε να εργαστώ συνδυαστικά και με το κτίριο, σαν ένα ενιαίο πλέον έργο.

Ηταν, δύο, ναι μεν διαφορετικά αντικείμενα, τα οποία όμως είχαν απόλυτη σχέση μεταξύ τους. Και έτσι αντιμετώπισα και τα δύο έργα, σαν ένα. Άρα, για να απαντήσω στην ερώτησή σας, όχι, την ιδέα δεν την είχα από την αρχή. Την απέκτησα στην πορεία, αφού εξέτασα προσεκτικά τον χώρο. Μετά, έκανα τις προτάσεις μου. Γιατί όλα, ό,τι κάνω, πρέπει να έχει σχέση με τον χώρο στον οποίο προορίζονται.

-Αυτή ήταν πάντα η “αγωνία” σας;
Ναι, ήθελα πάντα να είμαι “μέσα” στον χώρο του έργου μου. Έτσι ώστε το έργο να εντάσσεται πλήρως σε αυτόν.

-Παρατηρώντας την ανακαίνιση του κτιρίου του ΥΠΕΘΑ, έχουμε την εντύπωση ότι δεν έχουμε οπτική επαφή με το εσωτερικό του κτιρίου – στην προηγούμενη μορφή του μπορούσε κανείς να βλέπει τα παράθυρα και τα μπαλκόνια του κτιρίου. Αυτή είναι η αίσθηση που έχει κάποιος, αλλά δεν είναι αυτό που συμβαίνει πραγματικά. Αυτή η κάλυψη που αποτελεί και το βασικό σχέδιο του κτιρίου είναι φτιαγμένη με τρόπο που τα κάθετα στοιχεία που βλέπετε να αραιώνουν εκεί που έχει παράθυρο και να πυκνώνουν εκεί που δεν έχει παράθυρο.

-Δηλαδή, πρόκειται για ένα “παιχνίδι” με το φυσικό φως που βοηθά στην εξοικονόμηση ενέργειας; Πέρα από αυτό, υπάρχει και η σχεδιαστική σκέψη. Μέσα από τα παράθυρα του κτιρίου βλέπεις προφανώς πολύ καθαρά. Από έξω, φαίνεται πάλι το εσωτερικό του κτιρίου. Αλλά, το έχω βάψει σκούρο γκρι, με αποτέλεσμα το κτίριο να “χάνεται”.

-Το γκρι δημιουργεί κι ένα “αστικό καμουφλάζ”.
Παραλλαγή, ναι. Ήθελα αυτήν την απόχρωση του γκρι χρώματος για να εξαφανιστεί πίσω το κτίριο και να φανεί η επέμβαση που κάναμε μπροστά του.

-Όλο αυτό το έργο έχει μια κάποια σύνδεση με το στοιχείο του πολέμου. Τί συμβολίζει όμως αυτή η λέξη για εσάς;
Ο πόλεμος είναι η χειρότερη στιγμή του ανθρώπινου είδους. Οταν ένα έθνος ή μια ομάδα ανθρώπων βρεθεί σε πολεμική σύγκρουση με κάποιο άλλο έθνος ή ομάδα, τότε, βρισκόμαστε στη χειρότερη κατάστασή μας ως όντα. Και για αυτό πιστεύω ότι σύσσωμη η πολιτική της χώρας, και η εξωτερική πολιτική της και η πολιτισμική εξέλιξη της, πρέπει να φροντίζουν και να δουλεύουν για ένα μόνο πράγμα: Για την αποφυγή του πολέμου. Επομένως, το ΥΠΕΘΑ δεν έχει ως αντικείμενο εργασίας του το να κάνει κάποια στιγμή πόλεμο, αλλά να προετοιμάζεται αμυντικά, να δουλεύει με σκοπό την αποφυγή του. Άρα, θα έλεγα ότι τόσο το μνημείο, όσο και η πρόσοψη του κτιρίου, είναι ένα ενιαίο έργο που αφιερώνω στην Ειρήνη.

-Υπήρξαν κάποιες αντικειμενικές δυσκολίες που περιόρισαν την έμπνευσή σας;
Οι συνθήκες πολλές φορές σε περιορίζουν, αλλά αποτελούν και μια ευκαιρία, μια πρόκληση για να κάνεις την υπέρβαση. Σε σχέση με την Κιβωτό, στο μυαλό μου υπήρχαν διαρκώς οι χιλιάδες νεκροί. Αυτοί ήταν το υλικό μου και ήθελα με κάποιο τρόπο να αιωρούνται στο χώρο. Σε σχέση με το κτίριο, η όψη του έχει αναφορές στις αρχαιοελληνικές ρίζες των πτυχώσεων και των ναών. Οι κάθετες κολώνες εκπέμπουν κύρος, αλλά έχουν ταυτόχρονα μια αναφορά στην ιστορία της ελληνικής κουλτούρας. Επίσης, και τα δύο έργα χαρακτηρίζονται από τη διαφάνεια. Ειδικά στο μνημείο η διαφάνεια ήταν απαραίτητη, προκειμένου να μπορέσω να κάνω τα ονόματα να αιωρούνται στο κενό και να μπορεί κανείς να μπαίνει μέσα στο μνημείο έχοντας όλα αυτά τα ονόματα γύρω του.

-Ποια ήταν η μεγαλύτερη τεχνική αλλά και εννοιολογική πρόκληση που αντιμετωπίσατε;
Ήταν η δυσκολία τού να μπορέσω να κατασκευάσω το μνημείο με γυαλιά ύψους 6 μέτρων, τα οποία έπρεπε να τα “κρατήσω” με κάποιον τρόπο.

-Αρα, ήταν χρήσιμη η αρχιτεκτονική σας παιδεία;
Βέβαια. Σε ό,τι αφορά το κτίριο, είχα λιγότερα τεχνικά προβλήματα διότι χρησιμοποίησα τεχνολογίες που έχουν ξαναχρησιμοποιηθεί. Δηλαδή, πολύ κλασικούς τρόπους στήριξης και ανάθεσης των κάθετων στοιχείων (σ.σ.: η “ανάθεση” είναι τρόπος με τον οποίο κάθε στοιχείο “παραδίδει” το βάρος του στο επόμενο, δημιουργώντας μια οργανική, σχεδόν ανθρώπινη ισορροπία μέσα στο έργο). Το κτίριο ήταν μεγάλο: τετρακόσια μέτρα πλάτος επί τριάντα μέτρα ύψος. Όμως, παρότι ήταν μεγάλο, είχα στη διάθεσή μου πολύ καλές εταιρείες οι οποίες βοήθησαν στην όλη κατασκευή. Από την άλλη, το μνημείο, ήταν πρωτογενές. Δεν είχε ξαναγίνει αυτό το πράγμα. Έξι μέτρα σκέτο γυαλί, να υπάρχει στον χώρο. Ήταν προβληματικό, μας δυσκόλεψε πολύ το μνημείο.

-Έχετε δημιουργήσει σημαντικά δημόσια έργα σε πόλεις όπως, η Ρώμη, η Βενετία, η Βοστώνη. Πώς προσαρμόζετε τη σχεδιαστική σας γλώσσα σε κάθε διαφορετικό τόπο και πολιτισμό; Κοιτάζω πάντα να βρίσκω μια άκρη με την κοινωνική διαστρωμάτωση του τόπου όπου εργάζομαι.

-Πώς προετοιμάζετε κάθε έργο σας; Ακολουθείτε μια συγκεκριμένη “ιεροτελεστία”; Εξαρτάται από την περίπτωση και από το είδος του έργου. Όμως, στόχος μου είναι να μπορέσω να ταυτιστώ πρώτα με το χώρο και όχι να βάλω το έργο στο χώρο. Πρέπει να ταυτιστώ, αυτός είναι ο στόχος.

-Για να μην είστε “εισβολέας”. Μπράβο, για να μπορέσω να κάνω το έργο να γεννιέται μέσα στο χώρο, αλλά και από τον χώρο. Δεν είναι ότι πάω, αφήνω ένα έργο και φεύγω. Κάθομαι μήνες εκεί και αποκτώ μια σχέση με τους εργάτες, με την Πολιτεία και φυσικά με τους ανθρώπους, με την τοπική κοινότητα.

-Πώς, δεν αποφασίσατε να ζήσετε στην Ιταλία, μια χώρα που σπουδάσατε, εργαστήκατε και σας τίμησε δεόντως; Θα μπορούσα να ζήσω σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Όμως, συνειδητοποίησα κάποια στιγμή, ότι μέσα μου κυλάει αυτό το μικρόβιο της Ελλάδας. Και αισθάνομαι βαθιά Έλληνας, πολύ βαθιά Έλληνας. Λέω ότι όποτε βγαίνω στο εξωτερικό, “φοράω” πάντα το εθνόσημο.

Πηγή: newmoney