Ποιο ήταν το κορίτσι από τη Γερμανία;

Γράφει η Φωτεινή Πίπη, μεταφράστρια

Το 1939, λίγο πριν ξεσπάσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και όταν η εκκαθάριση των Εβραίων από τη ναζιστική Γερμανία είχε ήδη ξεκινήσει, περισσότερες από 900 ψυχές επιβιβάστηκαν στο υπερωκεάνιο Σεντ Λούις με προορισμό την Αβάνα της Κούβας, όπου υποτίθεται ότι θα διέμεναν προσωρινά, ώσπου να έρθει η σειρά τους να εισέλθουν στις ΗΠΑ, με βίζες που είχαν ήδη προμηθευτεί. 

Χάρη σε διάταγμα του τότε προέδρου της Κούβας, η συντριπτική πλειοψηφία των αδειών αποβίβασης που είχαν εξασφαλίσει οι επιβάτες του Σεντ Λούις κατέστησαν άκυρες και στο πλοίο δεν επετράπη καν να δέσει στο λιμάνι. Στη διάρκεια των πέντε ημερών που το Σεντ Λούις παρέμεινε αγκυροβολημένο στον Όρμο της Αβάνας μόνο 30 από τους επιβαίνοντες έλαβαν έγκριση για να αποβιβαστούν στην Κούβα. Μετά τις άκαρπες διαπραγματεύσεις, το πλοίο αναχώρησε για τις ΗΠΑ και, στη συνέχεια, για τον Καναδά, όπου και πάλι οι επιβάτες του δεν έγιναν δεκτοί.

Τότε ο πλοίαρχος Γκούσταφ Σρέντερ επέστρεψε το πλοίο στην Ευρώπη, όπου οι επιβάτες του μοιράστηκαν στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Από αυτούς, μόνο οι 287 που έκανε δεκτούς η Μεγάλη Βρετανία παρέμειναν ασφαλείς από τα δεινά του Παγκόσμιου Πολέμου και την εξολόθρευση στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Οι παλαιότεροι γνωρίζουμε την ιστορία των επιβατών του Σεντ Λούις μεταξύ άλλων και από την ταινία Το ταξίδι των καταραμένων (1976). Όμως Το κορίτσι από τη Γερμανία δεν διηγείται ξανά την ίδια ιστορία. Κι ενώ ο ρόλος του πλοιάρχου του Σεντ Λούις, Γούσταφ Σρέντερ, μπορεί να παραλληλιστεί με εκείνον του Όσκαρ Σίντλερ, Το κορίτσι από τη Γερμανία δεν είναι άλλη μια Λίστα του Σίντλερ, ούτε ένα μυθιστόρημα που πραγματεύεται, έστω έμμεσα, μια πτυχή του Ολοκαυτώματος.

Το κορίτσι από τη Γερμανία είναι ένα μυθιστόρημα που, όπως όλα τα καλά μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ, πραγματεύεται την «ανθρώπινη συνθήκη» με τις επαναλαμβανόμενες εκφάνσεις της μέσα στη σχεδόν κυκλοτερή ροή της Ιστορίας.

Ο ρατσισμός, ο εκτοπισμός, η περιθωριοποίηση, η πάλη για την εξουσία, η (μικρόψυχη; ανθρώπινη;) εμμονή να εδραιώνουμε, να περιχαρακώνουμε και να διατρανώνουμε την όποια νοούμενη ανωτερότητα έναντι του «άλλου», όποιος κι αν είναι αυτός κάθε φορά. Κι ο τρόπος που όλα αυτά ενσωματώνονται στο καθημερινό μας βίωμα, στη ζωή, όποια εποχή και αν ζούμε, όπου κι αν ζούμε, με όποια ιδιότητα κι αν μετέχουμε στα δρώμενα: άλλοτε ως θύματα, άλλοτε ως θύτες και άλλοτε ως παρατηρητές.

Νοείται όμως παρατηρητής της ζώσας Ιστορίας; Και πόση διαφορά άραγε υπάρχει ανάμεσα στον θάνατο σε ένα στρατόπεδο εξόντωσης και στον θάνατο σε έναν φλεγόμενο ουρανοξύστη έπειτα από μια τρομοκρατική επίθεση; Πόση διαφορά υπάρχει ανάμεσα στον πολιτικό κρατούμενο και την πολιτική δίωξη εκ μέρους ενός ακροδεξιού κι εκ μέρους ενός ακροαριστερού απολυταρχικού καθεστώτος; Πόση διαφορά υπάρχει ανάμεσα σ’ έναν πρόσφυγα από τη ναζιστική Γερμανία του 1939 κι έναν πρόσφυγα από οποιαδήποτε εμπόλεμη ζώνη του 21ου αιώνα;

Για την επιστήμη που εξετάζει την Ιστορία –και ορθά– υπάρχει ασφαλώς διαφορά. Για τον άνθρωπο, όμως, που ζει την Ιστορία ενώ αυτή γράφεται (γιατί σε α΄ πρόσωπο μας μιλούν οι δύο κεντρικές ηρωίδες του μυθιστορήματος), η απώλεια είναι απώλεια, ο θάνατος είναι θάνατος, ο ξενιτεμός είναι ξενιτεμός, το περιθώριο περιθώριο, κι η γεύση τους πικρή, σαν ταγκιασμένη καραμέλα που αιώνες τώρα περνάει από στόμα σε στόμα της μιας μετά την άλλη γενιάς ανθρώπων. Για αυτούς τους ανθρώπους μιλάει Το κορίτσι από τη Γερμανία.
Δηλαδή, για όλους εμάς.

Από τις εκδόσεις Διόπτρα