Εκθεση ζωγραφικής της Ειρήνης Βογιατζή: «Tα Τετράδια της Πόλης»

Το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη παρουσιάζει την ατομική έκθεση ζωγραφικής της Ειρήνης Βογιατζή «Τα Τετράδια της Πόλης» σε επιμέλεια της Ίριδας Κρητικού.

Συμμετέχοντας στην ομαδική έκθεση «Τα Ωραία του Πέραν» στο Σισμανόγλειο Μέγαρο του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη τον Μάρτιο του 2018, η Ειρήνη Βογιατζή συναντήθηκε εκ νέου με τον τόπο καταγωγής της. Οι οικογενειακές μνήμες και οι προφορικές αφηγήσεις με τις οποίες μεγάλωσε στην Ξάνθη, ξεχύθηκαν από το κλειστό τους κουτί, και έγιναν ένα σπάνιο απεικονιστικό κληροδότημα.



«Τα Τετράδια της Πόλης», είναι αποτέλεσμα όλων των βιωμάτων που έζησα από παιδί κοντά στη γιαγιά μου Σμαρώ Καραγατσίδου από την Κεσσάνη της Ανατολικής Θράκης. Είναι οι σκοποί που τραγούδησα από τα πρώτα μου βήματα με τον παππού μου Γιάννη Γαβριηλίδη από τα Ταταύλα. Είναι και το όνειρο που είχα να ξαναζήσω νοερά στην Πόλη όλες τις διηγήσεις τους. Τις χαρές και τις λύπες μέσα από τους στίχους των τραγουδιών που εκείνοι τραγουδούσαν», σημειώνει η ζωγράφος.

«Τα μεγάλα έργα της ενότητας λάδια και ακρυλικά σε καμβά, σχηματίζουν κατά κάποιον τρόπο μια οικογενειακή πινακοθήκη. Τα μικρότερα έργα, δουλεμένα με πληθώρα χειροποίητων χαρτιών και ελαφρών υλικών (χειροποίητο χαρτί Ινδίας με πέταλα κατιφέ, μολύβια ακουαρέλας, μελάνια και άλλα), συμπληρώνουν οργανικά τα διάκενα του οικογενειακού αφηγήματος, με τον τρόπο μιας ενδελεχούς ψηφιδογραφίας. Κάθε έργο, πέρα από την εκφραστική πλαστική απόδοσή του, συνοδεύεται από την αυτούσια καταγραφή ή την από μνήμης επανεγγραφή μιας οικογενειακής εξιστόρησης που με πολύτιμη αμεσότητα το συντροφεύει και το φωτίζει. Ανάμεσα από τις λέξεις, που διαβάζονται κι αυτές απνευστί, σαν τις εικόνες, εξέρχονται ως πολύτιμα ολογράμματα οι ήρωες των τραγουδιών, αλλά κι εκείνοι που κάποτε τα τραγούδησαν. Τα Τετράδια της Πόλης, είναι τα μονάκριβα τραγούδια με τα οποία η Ειρήνη Βογιατζή μεγάλωσε στην Ξάνθη. Είναι το λευκό πουκαμισάκι της Σμαρώς και ο ανατέλλων κατιφές στο παράθυρό της. Είναι η ζαλιστική λιγοθυμιά από τα βιολετί ανοιξιάτικα ζουμπούλια, κι ο χαυνωτικός απόηχος της οικογενειακής γιορτής πίσω από τις σφαλιστές προσόψεις. Είναι τα ατέρμονα ελικοειδή μοτίβα στο χαλί, τα μισοσβησμένα τριανταφυλλάκια της ταπετσαρίας στον τοίχο, τα ζαλιστικά μοτίβα στα πλακάκια του δαπέδου. Είναι η παρέα της δουλειάς στα καπνοχώραφα, είναι η ζάλη στις ταβέρνες του Σαββάτου. Είναι τα πανηγύρια, οι λατέρνες, οι γοργές πολίτικες λύρες, τα μικρά χάλκινα ζίλια και τα γλυκά λαγούτα. Είναι τα υφαντά στον γιούκο, τα κουδουνιστά φλουριά της προίκας και το στολισμένο νυφικό κρεβάτι. Είναι το γλυκό του κουταλιού και ο σκοτεινός καφές στο πιάτο. Είναι οι υγροί θόλοι των χαμάμ και τα υπαίθρια φωτογραφεία. Είναι οι σιωπές, τα παραμύθια και τα λόγια, οι αγκαλιές και τα φιλιά. Είναι τα πικρά δάκρυα του χωρισμού και οι πατινάδες της αγάπης» σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης.



«Τα Τετράδια της Πόλης»


Διάρκεια έκθεσης: 3 έως και 23 Μαΐου 2019.
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή 15:00-20:00



Η έκθεση «Τα Τετράδια της Πόλης» θα παρουσιαστεί τον Νοέμβριο του 2019 στην «Οικία Μάνου Χατζιδάκι» στην Ξάνθη και τον Δεκέμβριο του 2019 στο Λουτρό των Αέρηδων του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού στην Αθήνα.

Στο πλαίσιο της έκθεσης «Τα Τετράδια της Πόλης», κυκλοφορεί ομότιτλο δίγλωσσο λεύκωμα σε σχεδιασμό του Κώστα Φίσσερ.
Στο λεύκωμα παρουσιάζονται αναλυτικά τα έργα καθώς και τα καταγραφικά κείμενα της Ειρήνης Βογιατζή, ενώ περιλαμβάνονται ακόμη εισαγωγικά κείμενα της Γενικής Προξένου της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη, κ. Τζωρτζίνας Σουλτανοπούλου, της Διευθύντριας του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, κ. Έλενας Μελίδη, του Προέδρου της Επιτροπής Διαχείρισης ΠΤΚΣ «Οικία Μάνου Χατζιδάκι» στην Ξάνθη, κ. Μιχάλη Πουσπουρίκα, της Κοσμήτορος της Σχολής Κλασσικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, κ. Πηνελόπης Καμπάκη-Βουγιουκλή, του Κοσμήτορα της Σχολής Εφαρμοσμένων Τεχνών και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, κ. Νικήτα Χιωτίνη, καθώς και της επιμελήτριας της έκθεσης, ιστορικού τέχνης Ίριδας Κρητικού.

Ζωγραφική μέσα από τα φυλλοκάρδια

Κλείνω τα μάτια μου και ακούω την Κωνσταντινούπολη
Μια κοκέτα περνάει το καλντερίμι
Βρισιές, πειράγματα, τραγούδια, μουρμουρίσματα
Κάτι πέφτει απ’ το χέρι της στο χώμα
Μάλλον είναι ένα τριαντάφυλλο
Κλείνω τα μάτια μου και ακούω την Κωνσταντινούπολη…

Ορχάν Βελί (1914-1950), Ακούω την Κωνσταντινούπολη *.

Πριν έναν περίπου χρόνο, τον Μάρτιο του 2018, η Ειρήνη Βογιατζή συμμετείχε, ανάμεσα σε λίγους αγαπημένους ζωγράφους και φωτογράφους που κατάγονται ή έχουν ζήσει για ένα καθοριστικό για τους ίδιους διάστημα στην Κωνσταντινούπολη, στην ομαδική εικαστική έκθεση «Τα Ωραία του Πέραν», σχεδιασμένη από την υπογράφουσα για το Σισμανόγλειο Μέγαρο του Γενικού Προξενείου της Ελλάδας. Για την Ειρήνη, που έλκει την καταγωγή της από την Κωνσταντινούπολη αλλά μεγάλωσε στην Ξάνθη, η έλευση και η ολιγοήμερη διαμονή στην Πόλη για τα εγκαίνια της έκθεσης και η εντόπια παρουσίαση των εξομολογητικών οικογενειακών έργων «Jean et Yolanda – La première communion, 2018» και του παλαιότερου «Το φεγγάρι της Πόλης, 2012», λειτούργησαν, πιστεύω, σαν σπίρτο αναμμένο σε κοιμισμένο πυκνό δάσος.
Ο Jean υπήρξε ο πεθερός της Ειρήνης και η ξανθή λευκοντυμένη Yolanda η αδελφή του. Το δίπτυχο έργο που ζωγραφίστηκε ειδικά για την έκθεση στο Πέραν, τους απαθανατίζει φωτεινά σοβαρούς, σε έκπαγλη παιδική ηλικία, κατά την πρώτη τους μετάληψη στον καθολικό ναό του Αγίου Αντωνίου, στην Μεγάλη Οδό. Αλλά η συμμετοχή της Ειρήνης στην έκθεση, είχε ήδη κριθεί χάρη στο παλαιότερο φεγγοβόλο έργο της «Το φεγγάρι της Πόλης», που απεικονίζει την περιβόητη γιαγιά της Σμαρώ. Που είναι η Σμαρώ, ζωγραφισμένη σε ωραιότητα εκθαμβωτική από φωτογραφίες και από μνήμης, προτού η εγγονή της επιστρέψει με τη σειρά της, για να αναζητήσει τα ίχνη της στην Πόλη.
Όταν τον Μάρτιο του 2018 η Ειρήνη συναντήθηκε εκ νέου με τη Σμαρώ στον τόπο καταγωγής της, τότε μεμιάς όλες οι μνήμες και οι παλιές αγάπες, όλες οι γεύσεις και οι ευωδίες, όλα τα καλά ως τότε φυλαγμένα οικογενειακά μυστικά και όλες οι κύκλιες προφορικές αφηγήσεις με τις οποίες μεγάλωσε στην Ξάνθη, ξεχύθηκαν από το κλειστό τους κουτί, δαντελοπλέχτηκαν σφιχτά και έγιναν ένα μακρύ ποτάμι από αδιάρρηκτα υφασμένα καταγωγικά τραγούδια. Ύστερα έγιναν μία έκθεση. Αυτή η έκθεση.


Τα τραγούδια της Πόλης, είναι τα μονάκριβα τραγούδια με τα οποία η Ειρήνη Βογιατζή μεγάλωσε στην Ξάνθη. Είναι το λευκό πουκαμισάκι της Σμαρώς και ο ανατέλλων κατηφές στο παράθυρό της. Είναι η ζαλιστική λιγοθυμιά από τα βιολετί ανοιξιάτικα ζουμπούλια, κι ο χαυνωτικός απόηχος της οικογενειακής γιορτής πίσω από τις σφαλιστές προσόψεις. Είναι τα ατέρμονα ελικοειδή μοτίβα στο χαλί, τα μισοσβησμένα τριανταφυλλάκια της ταπετσαρίας στον τοίχο, τα ζαλιστικά μοτίβα στα πλακάκια του δαπέδου. Είναι η παρέα της δουλειάς στα καπνοχώραφα, είναι η ζάλη στις ταβέρνες του Σαββάτου. Είναι τα πανηγύρια, οι λατέρνες και τα παραδοσιακά όργανα -οι γοργές πολίτικες λύρες, τα μικρά χάλκινα ζίλια και τα γλυκά λαγούτα. Είναι ο ακούραστος ρυθμός από τα κουταλάκια στα δυο χέρια του παππού Γιάννη Γαβιηλίδη. Είναι το τσάκισμα της μέσης στον χορό και το θρόισμα του λουλουδένιου κεφαλόδεσμου, ή τα κοντυλένια φρύδια με το αστραποβόλο βλέμμα. Είναι τα υφαντά στον γιούκο, τα κουδουνιστά φλουριά της προίκας και το στολισμένο νυφικό κρεβάτι. Είναι το γλυκό του κουταλιού και ο σκοτεινός καφές στο πιάτο. Είναι οι θόλοι των χαμάμ και τα υπαίθρια φωτογραφεία. Είναι ένα μακρύ ζεϊμπέκικο του Αϊβαλιού, ένας ξεχασμένος βυζαντινός ύμνος κι ένα βιαστικό τρεχαντηράκι του Βοσπόρου. Είναι οι σιωπές, τα παραμύθια και τα λόγια, οι αγκαλιές και τα φιλιά. Είναι τα πικρά δάκρυα του χωρισμού και οι πατινάδες της αγάπης.


Θα δυσκολευτεί πολύ να πιστέψει κανείς, πως το αισθαντικό και γλαφυρό ετούτο αφήγημα της Ειρήνης Βογιατζή, είναι αποτέλεσμα ενός μόνον χρόνου ατελείωτων, κατά τα άλλα ωρών καταγραφής και εργασίας. Αν όμως γνωρίζει τον ερμητικό τόπο και τον εξαντλητικό τρόπο με τον οποίον εργάζεται, κατανοεί ίσως ότι πρόκειται ουσιαστικά για μια αδιάσπαστη, για μια φρενήρη σχεδόν εξομολογητική σπονδυλωτή φράση, που εμπεριέχει το σύνολο του σπάνιου και πολύτιμου οικογενειακού της κληροδοτήματος. Το άχθος και την ευθύνη του βάρους του, τον δημιουργικό ιστό της εξιστόρησής του. Τα μεγάλα έργα της ενότητας (λάδια και ακρυλικά σε καμβά), σχηματίζουν κατά κάποιον τρόπο μια οικογενειακή πινακοθήκη, από όπου δεν λείπει ούτε η ίδια η -εξαιρετική- αυτοπροσωπογραφία της ζωγράφου. Τα μικρότερα έργα, που απαρτίζουν ένα μεγαλύτερο αριθμητικό σύνολο, δουλεμένα με πληθώρα χειροποίητων χαρτιών και ελαφρών υλικών (χειροποίητο χαρτί Ινδίας με πέταλα κατηφέ, μολύβια ακουαρέλας, μελάνια και άλλα), συμπληρώνουν οργανικά τα διάκενα του οικογενειακού αφηγήματος, με τον τρόπο μιας ενδελεχούς ψηφιδογραφίας.


Κάθε έργο, πέρα από την εκφραστική πλαστική απόδοσή του, συνοδεύεται από την αυτούσια καταγραφή ή την από μνήμης επανεγγραφή μιας οικογενειακής εξιστόρησης που με πολύτιμη αμεσότητα το συντροφεύει και το φωτίζει. Ανάμεσα από τις λέξεις, που διαβάζονται κι αυτές απνευστί, σαν τις εικόνες, εξέρχονται ως πολύτιμα ολογράμματα οι ήρωες των τραγουδιών, αλλά κι εκείνοι που κάποτε τα τραγούδησαν. Κι είναι μόλις τώρα, λίγες μόνον ημέρες πριν την πρώτη παρουσίαση της επίπονης ετούτης διαδρομής, που το χώμα αποδεικνύεται αληθινά γόνιμο. Κι είναι μόλις τώρα, που τα βιολετί ζουμπούλια της μνήμης αρχίζουν να ανθίζουν.


Ίρις Κρητικού
Επιμελήτρια της έκθεσης «Τα Τετράδια της Πόλης»

* Ορχάν Βελί (1914-1950), Ακούω την Κωνσταντινούπολη
(απόσπασμα. Δημοσιευμένο στις 31.10.12 στο turkology.gr)