Θοδωρής Σκαμάγκος

Τόσο η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό παράγοντα (40% φυσικό αέριο, 26% πετρέλαιο, 46% άνθρακας), όσο και η χρηματιστηριακή μορφή που επέλεξε η Ένωση για την αγορά ενέργειας, απογείωσε τις τιμές στους οικιακούς και παραγωγικούς λογαριασμούς. Το μήνυμα δόθηκε μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2021, περίοδο που τα ασιατικά συμβόλαια κλείδωσαν σε ασυνήθιστα υψηλές τιμές.

Δεν υπήρξε κάποια φυσική ή τεχνητή έλλειψη, ήταν απλά τα μηνύματα ενός επερχόμενου πολέμου που είχε στο επίκεντρο τον μεγαλύτερο παραγωγό φυσικού αερίου. Και η αγορά ενέργειας – όπως όλες οι χρηματιστηριακές αγορές – είναι ευαίσθητη σε τέτοια μηνύματα.
Ήταν δε κοινό μυστικό ότι το swift για την ενέργεια θα έμενε εκτός των κυρώσεων. Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία χρηματοδοτεί τον πόλεμο της με τα έσοδα των ευρωπαϊκών συμβολαίων ενέργειας.

Έναν πόλεμο που έχει σαν στόχο την περιοχή δεξιά και κάτωθεν του Δνείστερου. Μια περιοχή στην οποία παράγεται το 10% της παγκόσμιας παραγωγής σιτηρών, κρίσιμοι όγκοι δημητριακών, ηλιέλαιου και λιπασμάτων, είναι πλούσια σε μαγγάνιο, σίδηρο, χαλκό, κάλιο (λιπάσματα), υδράργυρο και κυρίως, έχει ένα τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου (Yuzivska) που εκτιμάται σε μέγεθος μεταξύ 1,5 μέχρι 5 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Επιπρόσθετα, εκτός από τη δημιουργία μιας πιο βαθιάς «ουδέτερης ζώνης» πριν τις μεγάλες δυτικές ρωσικές πόλεις, τον πλήρη έλεγχο των εμπορευματικών ροών της Μαύρης Θάλασσας, και την οικειοποίηση της Ουκρανικής ΑΟΖ, η Ρωσία προσβλέπει σε μελλοντικά κέρδη από την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της ανατολικής Ουκρανίας.

O δρόμος της ευρωπαϊκής απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο θα χρειαστεί το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας. Οφείλουμε όμως να προετοιμαστούμε για όλα τα πιθανά σενάρια, ακόμη και για το ενδεχόμενο διακοπής της παροχής του ρωσικού φυσικού αερίου. Σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, τον Καναδά και άλλους σημαντικούς παραγωγούς ενέργειας, πρέπει να διασφαλίσουμε άμεσα εναλλακτικές ενεργειακές λύσεις.‎ Η εξεύρεση όμως σημαντικού μέρους των νέων πόρων πρέπει να γίνει μέσα στο 2022.

Και αν οι τιμές της ενέργειας συνεχίσουν να αυξάνονται, το ποσό των χρημάτων που πληρώνει η Ευρώπη στη Ρωσία θα συνεχίσει να αυξάνεται και θα μπορούσε να φθάσει κατά μέσο όρο στα 850 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα στο πρώτο εξάμηνο του 2022*.

Ένας διατλαντικός ενεργειακός στρατηγικός σχεδιασμός θα πρέπει να περιλαμβάνει δράσεις σε τουλάχιστον τέσσερα μέτωπα:
Το φυσικό αέριο. Χωρίς ρωσικό αέριο, η κύρια πρόκληση για την Ευρώπη θα είναι να ξαναγεμίσει τις εγκαταστάσεις αποθήκευσής της εν όψει του επόμενου χειμώνα. Αυτό θα απαιτήσει ρεκόρ εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) την άνοιξη και το καλοκαίρι. Η συμφωνία με τις ΗΠΑ καλύπτει το 10% των ευρωπαϊκών αναγκών απεξάρτησης, θα πρέπει να έχει όμως και λογικό κόστος. Και επειδή οι αγορές πωλούν με το μέγιστο δυνατό κέρδος, θα πρέπει ο Πρόεδρος να σκεφθεί μία ιδιαίτερα πειστική παρέμβαση.

Το κάρβουνο. Η Ευρώπη θα μπορούσε να επαναλειτουργήσει για ένα διάστημα τις αδρανείς μονάδες παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα. Αυτό είναι πολιτικά πολύ δύσκολο για πολλά από τα κράτη μέλη της Ε.Ε., καθώς έχουν ισχυρές δεσμεύσεις για τους στόχους της κλιματικής αλλαγής. Το περίπλοκο του επιχειρήματος είναι ότι η Ευρώπη εισάγει περίπου το 46% των στερεών καυσίμων της — κυρίως άνθρακα — από τη Ρωσία, και όποια αντικατάστασή τους θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι η προσφορά άνθρακα παγκοσμίως είναι περιορισμένη και οι τιμές βρίσκονται σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα.‎

‎Το πετρέλαιο. Εδώ τα πράγματα είναι σχετικά πιο εύκολα με την προϋπόθεση ότι θα πεισθούν όλες οι χώρες του ΟΠΕΚ. Και πολλές από αυτές δεν είναι πρόθυμες για αυτή την προσέγγιση.‎ Η επαναπροσέγγιση των ΗΠΑ με την κυβέρνηση Μαδούρο (πετρέλαιο) είναι σε αυτή την κατεύθυνση. Το Ιράν αποστασιοποιήθηκε επιδεικτικά βομβαρδίζοντας την Ερμπίλ.

Η πράσινη ενέργεια. Η Ουκρανική κρίση είναι μια έντονη υπενθύμιση για την ανάγκη επιτάχυνσης της ευρωπαϊκής μετάβασης στην καθαρή ενέργεια. Η συνεχής παρακολούθηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η αυστηρή τήρηση των κανονισμών, η ορθολογική και καλοσχεδιασμένη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των απαραίτητων δικτύων, η αποθήκευση ενέργειας (π.χ. μπαταρίες), η επέκταση της χρήσης βιοαερίου, η χρήση προσιτού οικονομικά υδρογόνου και η εξοικονόμηση ενέργειας είναι απαιτούμενα ευρωπαϊκά βήματα.
Η πράσινη ενέργεια είναι το μοναδικό όπλο που έχουμε για να αντιμετωπίσουμε την επικείμενη πολλαπλάσια – ανεξέλεγκτη – οικονομική ζημιά, εάν δεν ανακοπεί η πορεία προς την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 βαθμό Κελσίου. Και η οικονομική, θα είναι η μικρότερη ζημιά.

Η Ευρώπη υπονόμευσε τόσο την πορεία για μια πραγματική ενοποίηση, όσο και την μετάβαση στην καθαρή ενέργεια με την ιδιωτικοποίηση των Δημόσιων Εταιρειών Ενέργειας και την παράδοση τους σε συνθήκες χρηματιστηρίου. Ένα πρωτεύων δημόσιο αγαθό όπως η Ενέργεια δεν πρέπει να αφήνεται σε συνθήκες ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας, ιδιαίτερα όταν δεν ελέγχονται οι πλουτοπαραγωγικές πηγές. Η ουκρανική κρίση μπορεί να της ξαναδώσει μια τελευταία ευκαιρία.

Στα χρόνια που έρχονται, η πάλη για κοινωνική πρόοδο δε μπορεί να μην εμπεριέχει την πράσινη πολιτική, όπως και η πράσινη πολιτική δε μπορεί να μην είναι πιστός υπηρέτης των προοδευτικών λύσεων για τις κοινωνίες.

Η Ευρώπη πρέπει να κληροδοτήσει στα παιδιά της μια Ένωση βασισμένη στην κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Η επερχόμενη ενεργειακή φτώχεια, είναι στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση.

* (https://www.bruegel.org/2022/03/how-to-wean-europe-off-russian-gas-as-swiftly-as-possible/)

*Ο Θοδωρής Σκαμάγκος, είναι επιχειρηματίας των logistics, Τομεάρχης Ανάπτυξης των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ