Παντελής Καψής

Κι όχι μόνο στην προσωπική μας ζωή. Για παράδειγμα στη χώρα μας, στις αρχές του 23, μπορεί να θεωρούσαμε πολύ πιθανή τη νίκη Μητσοτάκη, κανείς όμως δεν μπορούσε να προβλέψει την κατάρρευση του Τσίπρα. Ή πάλι μπορεί ο πρωθυπουργός να μας έλεγε ότι δεν θα πάμε σε πόλεμο με την Τουρκία, ούτε ο ίδιος όμως μπορούσε να φανταστεί ότι θα μπαίναμε στην μακρότερη περίοδο ηρεμίας στις σχέσεις με την γείτονα. Εννέα σχεδόν μήνες χωρίς ούτε μία παραβίαση από τουρκικά μαχητικά πότε έχει ξαναγίνει; Και δεν είναι μόνο στην Ελλάδα που δεν βλέπουμε το αύριο. Ο πόλεμος Ισραήλ Χαμάς ξέσπασε λίγες μόνο ημέρες αφότου ο σύμβουλος ασφαλείας του Μπάϊντεν είχε δηλώσει ότι η «Μέση Ανατολή είναι πιο ήσυχη από ότι ήταν εδώ και δεκαετίες».

Το πρόβλημα όμως δεν είναι αυτά που δεν μπορούμε να προβλέψουμε αλλά αυτά που είναι μπροστά μας και δεν θέλουμε να τα δούμε. Κι αν είχα να διαλέξω την είδηση που μου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση μέσα στο 2023, είναι τα αποτελέσματα έρευνας που έγινε και δημοσιεύτηκαν από τον καθηγητή Μάνο Ματσαγκάνη, σύμφωνα με την οποία το 19% των νέων πτυχιούχων πανεπιστημίου και το 28% των αποφοίτων Λυκείου, είναι λειτουργικά αναλφάβητοι! Από μόνα τους τα στοιχεία αυτά είναι συγκλονιστικά. Πώς μπορούν και παίρνουν πτυχία πανεπιστημίου χωρίς να μπορούν να καταλάβουν ένα κείμενο;

Είμαστε η χώρα με τις χειρότερες επιδόσεις στον ΟΟΣΑ. Αυτό όμως δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Γιατί βέβαια από τότε που δημοσιεύονται τα αποτελέσματα της PISA, οι έλληνες μαθητές πατώνουν. Ήταν λοιπόν αναπόφευκτο και θα έπρεπε να είναι αναμενόμενο, ότι θα συνεχίσουν να πατώνουν και ως ενήλικες. Βλέπουμε και συζητάμε κάθε χρόνο τα προβλήματα της εκπαίδευσης, δεν έχουμε καταφέρει όμως να αλλάξουμε το παραμικρό όλες αυτές τις δεκαετίες. Κάνουμε «μεταρρυθμίσεις» μόνο και μόνο για να παραμένουμε στάσιμοι. Δίπλα στους αναλφάβητους μάλιστα υπάρχουν πολλοί περισσότεροι χαμένοι στη μετριότητα και λίγοι πολύ λίγοι, πάλι στις χαμηλότερες θέσεις σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες, που είναι «αστέρια» ή έχουν «σφαιρικές δεξιότητες» που τους επιτρέπουν να αντιμετωπίσουν στις προκλήσεις του σήμερα.

Οι έρευνες αυτές γίνονται συνήθως σε σχέση με τις επιπτώσεις στην ανάπτυξη της χώρας. Όταν το ανθρώπινο δυναμικό υστερεί, τότε και οι προοπτικές της χώρας είναι δυσοίωνες. Πρόκειται όμως μόνο για την κορυφή του παγόβουνου. Γιατί η ανεπάρκεια οδηγεί και σε ανάλογες κοινωνικές συμπεριφορές. Πώς θα νιώθει για παράδειγμα κάποιος ο οποίος έχει πτυχίο αλλά είναι λειτουργικά αναλφάβητος; Δεν έχει δηλαδή τα ουσιαστικά προσόντα που απαιτούν οι θέσεις οι οποίες αντιστοιχούν στο πτυχίο του; Νιώθει άραγε ανασφάλεια, φοβάται το αύριο με τις τεράστιες αλλαγές που επιφέρει στις συνθήκες εργασίας; Έχει το αίσθημα της αποτυχίας; Ή μήπως πάλι δεν έχει συνείδηση της ανεπάρκειας του και νιώθει αδικημένος, ότι δεν του ανοίγονται οι πόρτες για την καριέρα που ονειρευόταν και πιστεύει ότι άξιζε;

Και πόσοι άραγε αναζητούν την ασφάλεια στο δημόσιο, χωρίς άλλες απαιτήσεις, περιμένοντας το πότε θα βγουν στη σύνταξη; Ενδεχομένως μάλιστα από θέση στην εκπαίδευση, αναπαράγοντας τον φαύλο κύκλο. Και τι μπορεί να συνεπάγονται όλα αυτά για τις πολιτικές του απόψεις, για την συμπεριφορά του ως πολίτη αλλά και για τη στάση του απέναντι στα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα της εποχής; Πόσο ευάλωτος θα είναι στα κηρύγματα της ξενοφοβίας και του ανορθολογισμού και πού θα βγάζει το θυμό του για τις αδικίες, τόσο τις πραγματικές όσο και τις φανταστικές;

Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, το 35% των ελλήνων δεν διαβάζει ούτε ένα βιβλίο τον χρόνο. Είναι η άλλη όψη της PISA και της αποτυχίας του εκπαιδευτικού συστήματος. Η οποία προφανώς δεν περιορίζεται στις επιδόσεις. Περιμένουμε από το σχολείο, εκτός από τις δεξιότητες, να συμβάλει στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Να καλλιεργήσει ενδιαφέροντα αλλά και να επιτρέψει στα παιδιά να έχουν μια στοιχειώδη κατανόηση του κόσμου γύρω τους. Τους έχουμε δώσει άλλωστε δικαίωμα ψήφου από τα 17. Μοιάζει όμως ένα μεγάλο μέρος από αυτά να μην τα αγγίζει το εκπαιδευτικό σύστημα. Κι είναι εξ ίσου μεγάλο ερώτημα πώς αισθάνονται και πώς σκέφτονται αυτά τα παιδιά. Η βία μέσα στο σχολείο, το μπούλινγκ αλλά και η νεανική εγκληματικότητα, είναι η άλλη πλευρά της αποτυχίας εκπαίδευσης. Μας ξαφνιάζει η ένταση που δείχνει να έχει πάρει τον τελευταίο καιρό. Δεν θα έπρεπε όμως να μας εκπλήσσει. Τι άλλο περιμέναμε;

Να ξαναγυρίσουμε όμως στις προβλέψεις μας. Το τι θα μας συμβεί το 2024 κανείς δεν το γνωρίζει. Αν θέλαμε όμως να κάναμε μια πρόβλεψη σε βάθος χρόνου, τότε καλύτερος δείκτης από την κατάσταση της παιδείας δεν υπάρχει. Από μόνος του μπορεί να μην αποτελεί εγγύηση οικονομικής και περισσότερο ίσως κοινωνικής ευημερίας. Ας μην ξεχνάμε, οι Γερμανοί στην εποχή των ναζί θεωρούνταν το πιο μορφωμένο ίσως έθνος στον κόσμο. Από την άλλη πλευρά όμως χωρίς σωστή παιδεία, κανέναν έθνος δεν προκόβει.