Χαράλαμπος Ανθόπουλος

Σε μια δικομματική κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία μετέχουν δύο άνισα σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματα, ο μικρός εταίρος είναι συνήθως εκείνος που βγαίνει συγκριτικά πιο ζημιωμένος στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Διότι οι εκλογείς που είναι ευχαριστημένοι από τις επιδόσεις της κυβέρνησης και θέλουν αναδρομικά να την ανταμείψουν γι’ αυτό προτιμούν να ψηφίσουν το πιο ισχυρό κόμμα που αποτελούσε τον κορμό της και από το οποίο προερχόταν ο πρωθυπουργός, ενώ οι εκλογείς που είναι απογοητευμένοι δεν ψηφίζουν κανένα από τα δύο κόμματα που συγκροτούσαν την κυβερνητική πλειοψηφία.

Το φαινόμενο αυτό μελετήθηκε από τους πολιτικούς επιστήμονες, κυρίως, με αφορμή την κατάρρευση των Φιλελευθέρων Δημοκρατών στις εκλογές του 2015 στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις οποίες αυτοί έλαβαν μόλις το 7% των ψήφων, ενώ στις εκλογές του 2010 είχαν κερδίσει το 23%, τη στιγμή που ο κυβερνητικός τους εταίρος, δηλαδή το Συντηρητικό Κόμμα, έβγαινε αυτοδύναμο και ενισχυμένο από τις εκλογές του 2015.

Οι εκλογές του Ιανουαρίου 2015 στην Ελλάδα επιβεβαίωσαν τους αυξημένους εκλογικούς κινδύνους που διατρέχει ο μικρός εταίρος του κυβερνητικού συνασπισμού -που τότε ήταν το ΠΑΣΟΚ- και το ίδιο φαίνεται ότι θα συμβεί και στις επόμενες εκλογές όσον αφορά στους ΑΝ.ΕΛ., που αποτελούν τον μικρό εταίρο του σημερινού κυβερνητικού συνασπισμού.

Στις περιπτώσεις αυτές, μία εκ των προτέρων διασφάλιση της εκλογικής δύναμης του μικρού εταίρου -σε θεωρητικό πάντα επίπεδο-, μπορεί ενδεχομένως να επιτευχθεί μέσα από την κατοχύρωση μορφών περιορισμένης διαφωνίας εντός του κυβερνητικού συνασπισμού, σε θέματα που αφορούν τον πυρήνα της πολιτικής ταυτότητας του μικρού εταίρου, χωρίς όμως να προκαλείται κυβερνητική κρίση. Τέτοιες «ρήτρες διαφωνίας» είναι συνήθεις στις κυβερνήσεις συνασπισμού (βλ. Χ. Ανθόπουλου - Χρ. Ακριβοπούλου, «Κυβερνήσεις συνασπισμού και προγραμματικές συμφωνίες. Συνταγματικές προβληματικές», Εφημ. Δ.Δ. 2017, σ. 322 επ.), δεν φτάνουν όμως μέχρι του σημείου αναγνώρισης δικαιώματος καταψήφισης νομοσχεδίων της κυβέρνησης και της κατά περίπτωση εξόδου του μικρού εταίρου από την κυβερνητική πλειοψηφία και επανεισόδου του ύστερα σε αυτήν.

Η προαναγγελία του αρχηγού των ΑΝ.ΕΛ. και υπουργού Εθνικής Αμυνας ότι θα καταψηφίσει στη Βουλή τη Συμφωνία των Πρεσπών όταν έρθει προς κύρωση δεν είναι από πολιτική άποψη κάτι ουσιωδώς διαφορετικό, λόγω της κρισιμότητας και της σημασίας του συγκεκριμένου θέματος, από την προαναγγελία ενός κυβερνητικού εταίρου ότι θα καταψηφίσει τον Προϋπολογισμό.

Σε τέτοια κρίσιμα θέματα, μια κοινοβουλευτική κυβέρνηση δεν μπορεί να στηρίζεται σε μεταβλητές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες, διαφορετικές από την πλειοψηφία της ψήφου εμπιστοσύνης.

Η επίσημη δήλωση του αρχηγού των ΑΝ.ΕΛ. ότι οι βουλευτές του κόμματός του θα καταψηφίσουν τη Συμφωνία των Πρεσπών ισοδυναμεί ουσιαστικά με προαναγγελία απόσυρσης των ΑΝ.ΕΛ. από τον κυβερνητικό συνασπισμό, γεγονός που δεν μπορεί παρά να έχει ως συνέπεια, κατά κοινοβουλευτική ορθοδοξία, την παραίτηση ολόκληρης της κυβέρνησης. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε μια προαναγγελθείσα κυβερνητική κρίση, την οποία καλείται να αντιμετωπίσει ο πρωθυπουργός ήδη από τώρα ώστε να μην παρατείνεται η αβεβαιότητα για το αν υπάρχει ή όχι κυβερνητική πλειοψηφία.


*Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ